Íslendingur - 08.04.1921, Síða 1

Ritstjóri:
Jónas Jónasson
frá Flatey.
Afgreiðslumaður:
Hallgr, Valdemarsson
Hafnarstrseti 84.
VII. árgangur.
Akureyri, 8. apríl 1921.
20. tölublað.
Samábyrgðin.
í 13. tbl. »Dags«, 26. f. m. er löng
ritstjórnargrein með ofangreindri yfir-
skrift. Rar stendur skrifað um sam-
ábyrgð Samvinnufélaganna, rneðal
annars:
„Hún er pvi hinn krisiilegi grund-
völlur, sem bygt hefir verið á.“ Og á
öðrum stað í sömu grein stendur:
„Samábyrgðin er kristíleg grunnlína
lögð iil grundvallar i samstarfinu."
Hér skal það ekki gert að umtals-
efni, hvort samábyrgð samvinnufélag-
anna sé í eðli sínu jafn guðdómleg
og talið er í framangreindum setning-
um, eða ekki, enda virðist fyrst þörf
á því að gera sér ljósa grein fyrir því,
hvað er kristilegt.
Flestum kristnum mönnum er það
væntanlega Ijóst, að sá grundvöllur,
sem Kristur byggir fyrst og fremst
allar sínar kenningar á, er sannleikur-
inn.
Samábyrgðin er krisíilegur grund-
völlur, segir Dagur. Sá grundvöllur,
eetti því að vera svo traustur og ör-
uggur, að ekki þyrfti á ósatinindum
að halda, til þess að sannfæra menn
um ágæti hans og lieilagleik, enda
getur það áreiðanlega ekki talist kristi-
legt að að byggja lognar kenningar á
sönnum grundvelli.
En hverjar eru kenningar Dags um
samábyrgðirnar? Hann segir meðal
annars: »Nú fer eitthvert félag ógæti-
lega í intikaupum sínum eða bindur
sér á einhvern hátt óhóflegan skulda-
bagga gegnum samvinnuverzlunina.
F*á er það að leggja ábyrgð á herðar
öllum |Sambandskaupfélögunum, en
sjálfu sér þó fyrst og fremst.*)
Abyrgðfn getur ekkf látið til sítt
taka í öðrum félögum, fyr en fé-
lagið, sem 4l í hlut, hefir goldið
sinn síðasta eyri, þ. e. hver mað-
ur í félaginu.«**)
Svo mörg eru þessi »kristilegu« orð
Dags. Er þessi kennitig hans heilag-
ur og kristilegur sannleikur?
Eg hefi fyrir mér »Lög fyrir Sam-
band islenzkra samvinnufélaga*
samþykt á aðalfundi 1917. í 4. gr.
þessara laga eru sett ýms skilyrði fyrir
upptöku samvinnufélaga í Sambandið,
en aðalskilyrðið er þetta, undir staflið b.:
„í lögum félagsins sé ákveðin full-
trygg sjálfskuldarábyrg (in solidum)
atlra félagsmanna fyrir öllum lögleg-
legum skuldbindingum félagsins úí á
við og inn á við. Enn frcmur full
heimild fyrir stjórnfélagsins tíl þess í
nafni félagsins og á þess ábyrgð að
gera hverskonar samninga og skuld-
bindingar, er leiða af varslunarstarf-
semi félagsins."
*) Leturbreyting Dags.
**) Leturbreytingin min.
8. gr. sömu laga byrjar þannig:
„Pessi eru aðalstörf formanns:
a. Hann annast um verzlun-
arframkvœmdir Sambandsins, og eru
allir verzlunarsamningar, sim hann
gerir fyrir Sambandsins hönd, sam-
kvœmt lögum þessum eða öðrum á-
kvörðunum fulltrúafunda, bindandi
fyrir Sambandið í heild sinni og
hverfa eínstaka félagsdei/d,*)
enda séu þeir gerðir með ráði og sam-
þykki meðstjórnenda hans. Pannig er
formanni heimilt að taka peningalán,
hvar, hvenœr og með hvaða kjöram,
sem hann álitur nauðsynlegt. Pen-
ingalán þau, er þannig eru
tekin ábyrgjast allar sam-
bandsdeildir — „in solidum“
— án þess lántakan sé undir
þær borin og án þess þær
hafi gefið út sérstakt ábyrgð-
arskfal þar að lútandi." *)
Eg vil leyfa mér að skora alvarlega
á alla kaupfélagsmenn, að bera þessar
lagagreinar nákvæmlega saman við
angreind ummæli Dags. Mun þá eng-
utn meðalgreindum manni geta dulist,
að annaðhvort veit blaðið ekki,
hvað sjálfskuldarábyrgð er, eða
það skýrir vísVltandi rangt frá.
Ákvæði þessara lagagreina eru svo
skýr og Ijós, að þau geta engra tví-
mæla orkað. Ótakmörkuð sjálfskuldar-
ábyrgð allra félagsmanna er gerð að
ófrávíkjanlegu skilyrði fyrir upptöku
hvers einslaks kaupfélags í Santbandið,
og hvert einasta kaupfélag sem í Sam-
bandinu er, ber ótakmarkaða sjálfskuld-
arábyrgð á öllum skuldbindingum
Sambandsins. Hver einasti kaupfélags-
maðttr ber ótakmarkaða sjálfskuldar-
ábyrgð á öllum skuldbindingum síns
eigin kaupfélags, ef það er í Sam-
bandinu, og auk þess á öllum skuld-
bindingum Sambandsins. Og þessi
ótakmarkaða sjálfskuldarábyrgð nær
eigi að eins til þeirra skuldbindinga,
sem stjórn Sambandsins leggur því á
herðar samkvæmt lögum Sambandsins,
heldur einnig til skuldbindinga sam-
kvæmt „öðrum ákvörðutium fulltrúa-
funda", t. d. hlutafjárkaupa í Gufu-
nesi og stórbyggingu í Reykjavík. Hver
einasti Sambands-kaupfélaga-maður er
þannig í sjálfskuldarábyrgðum fyrir
upphæðum, sem stundum skifta milli-
ónum króua og fulltrúafundirnir geta
hvcnær sem þeim þóknast, aukið þess-
ar ábyrgðir með því að láta Samband-
ið leggja fé í ýms fyrirtæki, sem ekk-
ert eiga skylt við tilgang og ætlunar-
verk kaupfélaganna.
Nú er það kunnara en frá ætti að
að þurfa að segja, að þegar um sjálf-
skuldarábyrgð er að ræða, getur kröfu-
eigandinn gengið að hverjum af sjálf-
skuldarábyrgðarmönnunum, sem hon-
honum sýnist, til lúkningar kröfu sinni,
ef hún er eigi greidd í réttan gjald-
daga. Og venjulega velur kröfueigandi
þann manninn eða þá mennina, sem
hann telur mestar líkur til að hann nái
skuldinni hjá, sem ^fyrirhafnarminst
og kostnaðarminst. Er ekki líklegt að
sama yrði raunin á, gagnvart kaupfé-
lögunum?
Gerum t. d. ráð fyrir, að Samband-
ið skuldaði einhverjum hveitikaup-
manni 500,000 kr. fyrir hveiti. Pegar
að skuldadögunum kemur getur Sam-
bandið ekki borgað, sakir þess að
nokkrar af sambandsdeildunum skulda
því aftur jafnmikla upphæð eða meiri
og hvergi er lán að fá, sakir almennrar
peningakreppu. Hveitikaupmaðurinn
getur þá gengið að hvaða kaupfélagi
innan Sambandsins, sem honurn þókn-
ast, og hann mundi áreiðanlega ekki
ganga fyrst að þeim kaupfélögum, sem
skulduðu sambandinu og örðugt ættu
eða ómögulegt nteð að borga skuldir
sínar. Hann muttdi auðvitað ganga að
þeitn félögum sem bezt væru stödd
fjárhagslega. Rar væru mestar líkur til,
að hann fengi kröfu sína greidda, fyrir-
hafnarminst og kostnaðarrninst.
Ábyrgðin getur því eigi aðeins lát-
ið til sín taka í öðrum félögum, fyr
en félagið, sem hiut á að máli, hefir
goldið sinn síðasta eyri, þ. e. hver
maður í félaginu, eins og Dagur kemst
að orði, heldur mundi hún gera það
undantekningarlaust, eða að minsta
kosti undantekningalítið. — Auðvitað
niundu þau félög, [sem neyddust til
þess að borga skuldir annara félaga,
eignast endurgjaldkröfu á hendur þeim
eða sambandinu, og fá ánægjuna af
því að innheimta hana. Og líklega
ætti þá, samkvæmt kenningum Dags,
að ganga fyrst að fátækustu og skuld-
ugustu mönnunum, áður en gengið
væri að efnamönnunum, sem ekl ert
skulduðu. — Dagur telur samhjálpina
æðsta takmark samvinnunnar, en satn-
kvæmt kenningum hans virðist þessi
samhjálp ckki eiga að koma til greina,
þegar að skuldadögunum kemur, fyr
en búið er að rýja inn að skyrtunni
þá, sem sérstaklega þurfa samhjálpar-
arinnar við.
Er það kristileg samvinna að hjalpa
mönnum til þess að komasti skuldir,
en ekki til þess að komast úr þeim
aftur? Eða er það hjálp í kristilegum
anda, til þess að koma fátækum manni
úr skuldum að taka fyrst af honum
alt það litla sem hann á, áður en
neyðst er til þess að borga fyrir hann
skuldirnar ?
Og er hann nokkru betur farinn,
þótt skuldakrafan á hendur honum
kotnist yfir á hendur þess manns, er
neyðst hefir til þess að borga skuldina
hans vegna? eftir að búið er að taka
af honutn síðustu ána eða kúna, sem
hann hefði undir höndum, eða bátinn,
sem var einasti bjargræðisvegur hans.
Ef slík samhjálp er bygð á »kristileg-
um grundvelli«, þá þætti mér fróðlegt
að fá að vita, hvaða Kristur hefir þar
lagt hina »kristilegu grunnlínu. Kristur
Nýjatestamentisins ér það áreiðanlega
ekki. Skyldi ekki eiga betur við að
kenna slíka samhjálp við Kristinsson en
við Krist?
Dagur gefur í skyn, að eg telji »sjálf-
sagt gott« að tryggja sig gegn því,
»að þurfa að hjálpa náunga sínutn í
neyð.« Þetta er rétt, að visssu leyti.
Eg tel siðferðislega rétt og kristilegt
að tryggja sig gegn þessu með því að
hjálpa'náunga sinum tilþess að tryggja
sjálfan sig gegn neyðinni, hjálpa hon-
um til þess að hjálpa sjálfum sér.
Eg tel það menningar og mannúð-
arverk að hjálpa mönnum til þess að
vinna fyrir sér og sínum á heiðarleg-
an liátt, en blátt áfratn skaðlegt að
hjálpa þeim til þess að liía iðjulítið
og fyrirhyggjulítið á sjálfskuldarábyrgð-
utn þeirra manna er neita sér um flest
þægindi og vinna baki brotnu til þess
að geta verið fjárhagslega sjálfstæðir
menn.
Samvinnuhöfðingjunum sumum hverj-
um virðist vera það alveg sérstakt
kappsmál nú orðið að koma samvinnu-
fjandskaparbrennimarki á alla þá, er
t«lja hina takmarkalausu sjálfskuldar-
ábyrgðarkveðju samvinnufélaganna var-
hugaverða. Og sennilega er það jafn-
framt órækt samvinnufjandskaparmerki
í augum þeirra, að skýrí sé rétt frá
því, t hverju samábyrgð samvinnufé-
laganna sé fólgin. En er það þá kristi-
legur samvinnukœrleikur að skýra vls-
vitandi rangt frá þvi, í. hverju þessi
samábyrgð sé fólgin?
Jafnframt og einhver leyfir sér að
gera athugasemdir við tilhögun eða
eða rekstur Sambands-kaupfélaganna,
og benda á breytta tilhögun til batn-
aðar, kveður við úr herbúðum höfð-
ingjanna, að þetta sé aðeíns gert til
þess að spilla fyrir kaupfélögunum og
vekja tortrygni gagnvart þeim.
En það er líklega til þess að bæta
fyrir kaupfélögunutn og auka þeim
traust, að skýrt sé vísvitandi rangt frá
því, sem þar skiftir mestu máli, að
sjálf samvinnublöðin kasti ryki i augu
samvinnnumanna til þess að vitla þeim
sýn?
Er það heilbrigður samvinnufélags-
skapur, sem verður tortryggilegur við
það, að sagt sé satt um hann?
Er það heilbrigður samvinnufélags-
skapur, sem þarf á vísvitandi ósannind-
um að halda um þann »kristilegá
grundvölU, sem hann telur sig fyrst
og fremst bygðan á?
Rað virðist óhugsandi, að ritstjóri
Dags viti ekki, hvað sjálfskuldarábyrð
*) Leturbreytingin tnín,