Íslendingur - 18.08.1922, Qupperneq 1

Talsími 105. Ritstjóri; Gurinl. Tr. Jónsson. Aðalstræti 16.
VIII. árgangur.
Akureyri,
18. Agúst 1922.
Steinolíu-
einokunin.
Mikil tíðindi og ill.
Með opinberri stjórnarráðstöfun
sýnir íslenzka ríkisstjórnin sig
fylgjandi stjórnniálastefnu,
sem óhjákvæmilega lilýtur
að hafa í för nieð sér
harðvítuga stéttabar-
áttu innanlands.
Alvöru- og erfiðleikatíma vita
menn nú að íslenzka þjóðin á í
vændum. Síminn hefir flutt þá harma-
fregn út um land alt og sennilega
víðar, að íslenzka ríkisstjórnin liafi
auglýst, að ríkið taki að sér einok-
unarsölu á steinolíu frá 10. Febr.
1923. Þetta er gert samkvæmt lieirn-
ildarlögum frá Alþingi 1917.
Engin hinna ísl. ríkisstjórna hefir
notað sér þessa heimild fyr en nú-
verandi ríkisstjórn gerir það. Heim-
ildin var af Alþingi veitt stjórninni
á þeim tíma, sem heimsófriðurinn
geisaði sem hæst og þegar gripið
var til ýmiskonar ráðstafana, sem
engum lieilskygnum manni mundi
að öðrum kosti hafa 'komið til hug-
ar að nefna á nafn, hvað þá lield-
ur framkvæma.
Pað er nú tæplega gerandi ráð
fyrir, að þingið hafi ætlast til þess,
að heimildin yrði notuð á öðrum
tímum en ófriðartímum, og allra sízt
eins og nú stendur á, jjar sem olíu-
verðið liefir farið svo að segja dag-
lækkandi hér innanlands fyrir frjálsa
verzlun með olíu og samkepni um
olíusöluna, er byrjaði með vorinu.
Að landstjórnin notar sér hina áð-
urgreindu heimild þingsins eins og
nú stendur á, ætti að vera Alþingi
nægilega eftirminnileg bending um,
að láta ekki landstjórnina hafa fleiri
heimildarlög til að grípa til, þegar
henni sýnist. Pessi síðasta ráðstöf-
un er áþreifanlegt og augljóst dæmi
þess, hvað harðvítug stjórn getur
gert, þegar hún þykist sjá sér leik
á borði með að gera stuðnings-
mönnum sínum til geðs.
Menn eiga erfitt með að átta sig
á, hvað valdið hefir þessari stjórn-
arráðstöfun.
Menn vita reyndar, að aðalstuðn-
ingsblað núverandi stjórnar, »Tím-
inn«, er sérstaklega andvígt kaup-
manna- og útgerðarmannastétt lands-
ins. Sá maðurinn, sem mestu ræð-
ur við það blað, Jónas frá Hriflu,
liefir um nokkur undanfarandi ár
skrifað hverja greinina annari fjand-
samlegri í garð þessara stétta, auk
þess sem liann hefir í »Tímariti
kaupfélaganna« ráðist á kaupmenn
og útgerðarmenn og reynt að koma
inn stéttaríg og baráttu milli at-
vinnuvega landsins, og þar nieð gert
ýmsar tilraunir til þess að sundra
kröftum þ'jöðarinnar í mikilsvarðandi
málum, þegar sízt skyldi. A'lenn
vita einnig, að annað blað, sem
styður núverandi stjórn blaðið
»Dagur« — er, eftir þess mætti, ant
um, að níða kaupmenn og útgerð-
armenn. Menn vita, að Frainsóknar-
flokkurinn, sem núverandi stjórn
hefir sinn aðalstuðning hjá, hefir
verið einhuga fylgjandi allskonar
verzlunarliöftum og einokun í verzl-
unarmálum. Barátta »Tímans« gegn
Spánarsamningulium er gott dæmi
þess, hvað blaðið er andvígt fisk-
framleiðslu útgerðarmanna og fiski-
manna.
Menn vita, að Framsóknarflokk-
urinn snerist gegn »Tímanum« í
Spánartollsmálinu og að hann sem
aðrir flokkar í þinginu voru einhuga
með samningununi við Spán um
lágmarkstollinn áfiski. Blaðið »Dag-
ur« harmar það mjög og segir að
það hafi verið þungt fyrir flokkinn,
að færa þá fórn. Pað er vitanlegt,
að Jónas frá Hriflu er voldugasti
maður Framsóknarflokksins og sá
maðurinn, sem kalla má foringjann
og leiðtogann síðan honum var stilt
upp sem efsta manni á lista við
nýafstaðið landskjör. Það má nærri
geta, livort honum hefir fallið það
vel, að flokkurinn snerist öndverð-
ur í Spánarsamningunum við það,
sem hann vildi vera láta. Menn
geta getið þess nærri, að þá hafi
honum ekki fallið það létt að færa
þá fórn, sem »Dagur« segir að
flokkurinn hafi fært vegna sjávarút-
vegsins í því máli, og að eitthvað
verði að koma í staðinn sem sára-
bætur frá stjórnarinnar hendi fyrir
hans öfluga fylgi. Sumir álíta, að
Jónas hafi séð sig um hönd í Spán-
arsamningunum, er honum varð það
Ijóst, að Framsóknarfloklatrinn ein-
samall hlaut að verða í miklum
minni hluta í þinginu, ef hann greiddi
atkvæði gegn Spánarsamningunum
og að hann liafi ráðlagt flokknum
að vera með í samningunum. Hann
mun hafa álitið það »diplomatisk-
ara«, að færa sig smátt og smátt
upp á skaftið með að gera sjávar-
útvegsmönnum crfiðleika á ýmsum
öðrum sviðum, og að smáerfiðleik-
ar, nógu margir, gætu með tíman-
um liaft eins áhrifarik eða áhrifarík-
ari afleiðingar fyrir sjávarútveginn,
eins og spanski hámarkstollurinn,
og að slík aðferð væri ólíku sigur-
vænlegri.
Að svo stöddu verður Framsókn-
arflokknum ekki beinlínis kent um
steinolíu-einokunarsölu stjórnarinn-
ar, sem auglýst hefir verið. Á næsta
þingi verður liann að sýna hreinan
lit í því máli. Pangað til verður
landstjórninni einni um það kent og
ráðunautum hennar, Jónasi frá Hriflu
og Magnúsi Kristjánssyni Lands-
verzlunar-forstjóra og forseta sam-
einaðs þings, að hafa með opin-
berri stjórnarráðstöfun sýnt sig and-
víga öðrum aðalatvinnuvegi lands-
ins, sjávarútveginum, sem ríkissjóð-
urinn aðallega lifir á; því undir þeim
kringumstæðum, sem nú eru með
steinolíuverzlunina, vita menn ekki
að neitt geti réttlætt slíka óheilla
ráðstöfun sem steinolíu-einokunar-
sala ríkisins hlýtur að verða. En ein-
hverjar sérstakar ástæður eru fyrir
hendi fyrir þessari stjórnarráðstöf-
un, sem almenningur ekki veit um,
ber stjórninni skylda til, að láta þær
uppi tafarlaust.
Mönnum er kunnugt uni, að Jón-
as frá Hriflu hefir haldið því ein-
dregið fram í langlokuþvælu-grein-
um, er hann hefir skrifað í kjallara
»Tímans« (neðanmáls), með yfirskrift-
inni »I<omandi ár«, að landið ætti
að taka að sér einokunarsölu á stein-
olíu. Hann hefir einnig í sama
greinargraut haldið því fram, að
landið eigi að annast sölu á fiski
og síld. Með öðrum orðum: að
útgerðarmenn og fiskimenn eigi að
vinna sem þjónar ríkisins að fisk-
ffamleiðslunni; hvort þeir eigi að
hafa nokkuð fyrir vitmu sína eða
ekki er hvergi getið. Menn vita, að
núverandi stjórn hefir farið að ráð-
um hans í steinolíu-einokunarsöl-
unni; það er því ástæða til að ætla,
að hún einnig fari að ráðum hans
í því, að taka að sér sölu sjávar-
afurðanna, svo fljótt sem færi gefst.
Þessi steinolíu-einokunarsala er því
að líkindum að eins upphaf að alls-
herjar verzlunareinokuu í landinu.
Sjávarútvegsmenn munu fljótlega
sýna, hvernig þeir taka þessari
ný-auglýstu steinolíu-einokunarsölu.
Kaupmenn munu einnig fljótlega
sýna, hversu þeim er ant um verzl-
unareinokunina nýboðuðu.
(Framh.).
cc
34. tölubl.
„Röksemdir“ Dags
fyrir réttmæti Landsverzlunar með
steinolíu, eru framsettar í 31. tbl. þ.
á. svohljóðandi:
1. »Að enginn kaupsýslumaður
eða kaupsýslumenn gætu tiáð jafnhag-
kvæmmn samningutn sent einkasala
ríkisins.
2. sAð á engan hátt verði betur
trygt sanngjarnl verð á olíunni til allra
landsmanna eins og í rikisverzlun
undir aga þingsins, og
3. að á engan annan hátt verði
betur trygt, eins og á stendur, að
arðurinn af þessari verzlunargrein
renni beint og óbeint til landsmanna
sjálfra.«
Svör mín við þessum skrifum eru
þannig:
1. Þetta er getgáta eða spádómur,'
sent ekki hefir við ueinar líkur að
styðjast hvað þá atinað. Reyusla ís-
lenzku þjóðarinnar frá einokunartím-
anum bendir í gagnstæða átt við það,
sem Dagur spáir, svo líkurnar eru
á móti honum.
2. Það er ntér ofvaxið að dærna
utn, hvað Dagur kallar sanngjarnt verð
hjá Landsverzlun eða ríkiseinokun,
þegar um er að ræða verð á stein-
olíu, sem sjáfarútvegurinn þarfnast svo
mjög. Það má vel vera að hann kalli
sanngjarnt olíuverð, þó ríkiseinkasala
seldi olíutunnu með 150 kg. innihaldi
20 — 30 kr. dýrari en hægt væri að
fá hana fyrir í frjálsri verzlun. Ef
dæma má eftir því verði, sem Lands-
verzlun seldi olíu fyrir árið 1921, þá
má gera ráð fyrir, að ekki væri um
neina smávegisálagningu að ræða á
þeirri vöru, til þess að Dagur kallaði
það ósanngjarnt, því ekki er vitanlegt
að lionum hafi fundist olíuverð Lands-
verzlunar ósanngjarn 1921. Um aga
þingsins er ekki vert að tala mikið
fyr en ástæða er til. Síðasta þing sýndi
það greinilega, að hann var þá lítils
virði, þegar Landsverzlun átti í hlut
og svo getur það orðið einnig, þó
uni ríkiseinkasölu væri að ræða.
3. Dagur hefir ekki komið með
tjeinar tillögur um það, á hvern hátt
eigi eða ntegi tryggja það, að arður-
iuii af steinolíuverzluninni verði trygð-
ur laudsmönuum, þó ríkiseinokun
með sleinolíu kæmist á, meðan hann
gerir það ckki, er ervitt að vita hvað
fyrir honum vakir í þeim efnum; blá-
berar staðhæfingar hafa ekkert sönn-
unargildi, hversu oft sem Dagur ber
þær frain.
Skrif Dags ttm olíumálið og anuað,
er sttertir sjávarútvcginn verða athug-
uð síðar, þegar tíini vinst til. Nú ltefi
eg ekki tíma til að róta í öllu því