Íslendingur - 30.10.1925, Síða 1

Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
Strandgata 29.
XI. árgangur.
Akureyri, 30. október 1925.
46. tölubl.
Gengismálið
Gengismálið er mál málannasem
stendur.
í ágústlok þurftum vér að borga
hvert sterlingspund með kr. 26.00;
nú í lok októbermánaðar borgum
vér fyrir það kr. 22.30. Er þetta
mjög hröð hækkun á jafn skömmum
tíma og er það álit margra, að ís-
lenzka krónan geti innan skamms
komist upp í gullgildi, sé henni iof-
að að leika lausum hala.
Pessi hækkun krónunnar er eðli-
leg afleiðing af vaxandi velmegun
bæði ríkis og einstaklinga, og eftir
velti-árið í fyrra hefði engum átt að
geta komið það á óvart, að svona
myndi fara. — Og er þetta ekki
einnig þjóðarheildinni fyrir beztu?
Pað er álitamál.
Þrennskonar skoðanir hafa gert
sig gildandi í gengismálinu. Er hin
fyrsta sú, að það sé eðlilegast og
sjálfsagðast að unnið sé að því, að
krónan hækki sem örast og að eng-
ar hömlur séu lagðar á hana. Önn-
ur er sú, að heilbrigðast sé, að
hækkun krónunnar sé hægfara
og að það taki að minsta kosti 1
til 2 ár að koma henni í gullgildi,
og sú þriðja er stýfing krónunnar,
þ. e. að lækka gildi hennar með
lögum; — ákveða henni nýtt gildi
t. d. 75 aura.
Frá sjónarmiði íslendings er hæg-
fara gengishækkun þjóðinni fyrir
beztu. Ör hækkun getur ollað at-
vinnurekendum svo þungum búsifj-
um, að þeir fái ekki undir risið,
einkum og sérstaklega ef þeir hafa
tekið mikið fé að láni á lággengis-
tímunum og verða þarafleiðandi að
endurgreiða það hærra verði en þeir
fengu það. Eru það útgerðarmenn
vorir, sem öra hækkunin kemur
harðast niður á, en með góðri af-
komu í ár, er útlit fyrir, að þeim
takist að koma fjárhagsmálum sín-
um í það horf, að þeim sé borgið,
séu ekki þau hlaup látin koma í
hækkun krónunnar, að hún nái
gullgildi á fáum vikum, — en geng-
isnefndinni ætti að vera treystandi
til að svo yrði ekki. Bændurnir
hafa miklu minni ástæðu til þess
að óttastöra hækkun krónunnar. Eftir
því sem hin svokölluðu »bænda-
blöð« hafa staðhæft oft og mörg-
um sinnum, þá eru skuldir bænda
yfirleitt litlar, og í haust hafa þeir
haft ágætan markað fyrir afurðir
sínar og árgæzkan leikið við þá sum-
arið út. Búhöldunum íslenzku er
hækkun krónunnar hagnaður.
Leiðtogar verkalýðsins vilja, að
krónan hækki sem örast. En eru
þeir nú vissir um, að það sé verka-
lýðnum beinlínis í hag. Peim ætti
þó einnig að vera Ijóst, að með
hækkun krónunnar og þarafleiðandi
lækkandj vöruverði, hlýtur einnig
að leiða, að kaupgjaldið —- verðið
á vöru verkamannsins: vinnunni —
lækkar. Og ekki batnar hagur
verkamanna, ef hin öra hækkun lam-
ar svo atvinnurekendurna, að þeir
verða að Ieggja áraríbát; því hvað
stoðar verkamanninn hátt gengi
krónunnar, ef hann hefir enga eða
stopula atvinnu?
Pað sem gengisnefndinni ber að
gera, er að vaka yfir því, að krónatr
hækki smátt og smátt; að sú hækk-
un sé örugg, svo ekki þurfi að ótt-
ast sveiflur á genginu; krónan ým-
ist að hækka eða lækka. Ekkert
getur verið skaðlegra en hátt stökk
upp á við og svo ámóta fall. Gerir
það viðskifta- og atvinnulífið ótrygt
og óstöðugt. Náum vér gullgildi
krónunnar innan tveggja ára megum
við vel við una, og þá er fyllri trygg-
ing fyrir því, að atvinnuvegir vorir
séu úr hættu.
En jafnvel hættuspilið, sem hin
öra hækkun krónunnar er, ber frem-
ur að kjósa en stýfinguna. Hún yrði
íslenzku þjóðinni að þeim álitshnekki
erlendis, að vér biðum þess seint
eða aldrei bætur, og svo væri hún
hrópandi óréttlæti gagnvart þeim,
sem sparifé eiga frá eldri tíð og
eiga kröfu til þess að fá höfuðstól
sinn endurgreiddan með sama pen-
ingagildi og þá var. Stýfing krón-
unnar væri sama og að ræna þessa
menn hluta af sparifé þeirra. Hugs-
um okkur bóndann, sem með atorku
og dugnaði hefir tekist að spara
saman, eftir margra ára erfiði, nokkr-
ar þúsund krónur. Pað á með laga-
boði að taka frá honum fjórðung
sparifjárins. — Daglaunamaðurinn,
sem með súrum sveita het'ir tekist
að spara saman nokkur hundruð
og látið í banka, hann verður fyrir
sömu búsifjunum. Getur nokkur æru-
kær maður, sem hugsar um þetta,
mælt slíku bót eða réttlætt það?
Pað virðist ósennilegt, eins og til-
hagar hér á landi.
Pau ríki, sem gripið hafa til þess
óyndisúrræðis, að stýfa gjaldeyrir
sinn, hafa öll verið komin að gjald-
þroti, og var gripið til stýfingarinn-
ar líkt og nauðasamnings til þess
að komast hjá því og bjarga ein-
hverju. En að ríki, sem hefir til-
tölulega háan gjaldeyri, fari að stýfa
hann og þá einmitt þegar hann er
í uppgangi, hefir aldrei heyrst. Pað
væri líkt og maður, sem ætti nægi-
legt rekstursfé til þess að reka fyrir-
tæki sitt, en seldi, þrátt fyrir það,
bú sitt til gjaldþrotaskifta, vegna þess
að hann sæi möguleika á því að
draga mest-alla fjármuni sína und-
an, en láta skuldirnar falla. Hann
græddi vitanlega á þessu, en athæfi
hans væri sviksamlegt.
»Og þannig fer engin heiðarleg
þjóð að ráði sínu.«-
Hroðalegar aðfarir.
Símað er fráTanger, að uppreist-
arforinginn Abd-el-Krim hafi grunað
utanríkismálaráðherra sinn um föð-
urlandssvik. Lét hann binda liann
og setja fyrir opinn fallbyssukjaft
og skjóta á hann, svo líkami hans
tvístraðist í smá-agnir.
AKUREYRAR BIO
Laugardags- og sunnudagskv. kl. 9:
3 3 3 3 3
Kvikmynd í 6 þáttum, sérlega tilkomumikil. Leikin af
beztu kvikmyndaleikendum Svía.

Miðvikudags- og fimtudagskvöld kl. 9:
Heiðingjateipan
6 þátta kvikmynd, tekin af D. W. Griffith.
Aðalhlutverkin leika: Richard Barthelmess,
Clarine Seymour og Creighton Hale.
Ressi mynd er tekin á Suðurhafseyjum, þar sem útverðir
kristninnar og hinnar vestrænu menningar lifa meðal villi-
manna.
I
Magnús og Héðinn gerast
heildsalar.
Nýlega hafa 5 menn í Reykjavík
stofnað hlutafélag, til að reka heild-
sölu með allskonar tóbaksvörur, og
hefst sala þessi eftir áramótin, er
tóbakseinkasala ríkisins hættir. Menn-
irnir sein stofna heildsölu þessa
eru: Magnús /. /ýristjánsson for-
stjóri Landsverzlunar, Héðinn Valde-
marsson skrifstofustjóri hennar, Sig-
urður Kristinsson forstjóri S. í. S.,
Richard Torfason bókari Lansbank-
ans og Hjalti Jónsson framkvæmda-
stjóri h/f. Kol og Salt. Höfuðstóll
þessa nýja hlutafélags er 100.000
krónur.
í bréfi, sem þetta nýja heildsölu-
félag hefir sent verzlunum út um
Iandið, segist það hafa ágæt sam-
bönd og telur upp því til sönnunar
um 30 tóbaksverksmiðjur, sem það
kveðst hafa sambönd við — og
einkaumboð fyrir flestar þeirra. En
þessar verksmiðjur sem taldar eru
upp, eru einmitt þær, sem Lands-
verzlun hefir skift við áður. Hið
nýja félag hefir, ef bréfið segir satt
og rétt frá, náð undir sig flestum
eða öllum þeim samböndum, sem
Landsverzlun hefir haft til þessa.
Þeir Magnús og Héðinn hafa því
ekki legið á liði sínu.
Húsakynni Tóbakseinkasölunnar
verða eftir 2. jan. n. k. heimkynni
hins nýja heildsölufélags. Og þó að
Héðinn Valdemarsson sé háttlaun-
aður í þjónustu Landsverzlunar til
áramóta að minsta kosti, aftrar það
honum ekki frá því að semja við
menn um »framtíðarviðskifti« fram
að þeim tíma.
Aðstaða þeirra Magnúsar og Héð-
ins var góð — og alt bendir til —
að þeir hafi kunnað að færa sér
hana í nyt. Peir gerast nú heild-
salar upp úr nýárinu og forstjóri
Sambands ísl. samvinnufélaga gerir
þeini félagsskap, — núverandi starfa
sínuin mun hann þó ætla að halda
jafnframt.
Eftir áramótin verður það — hr.
heildsali Magnús J. Kristjánsson og
hr. heildsali Héðinn Valdemarsson.
Er það ekki dásamlegt!
03
ísl. hafði búist við því, er hann
gerði kjördæmaskipunina að um-
ræðuefni, að allflestir myndu geta
orðið honum sammála um, að hún
væri óréttlát, eins og henni er nú
fyrir komið, og að skipa bæri milli-
þinganefnd til þess að íhuga þetta
stórmál og gera tillögu um lausn
þess. Að sá blaðstjóri væri uppi
á meðal vor, sem væri ánægður
með núverandi kjördæmaskipun og
teldi jafnvel ranglátt og skaðlegtað
breyta henni, hefði ísl. svarið fyrir.
En þetta er nú komið á daginn,
og er ritstjóri Dags maðurinn.
Hann er byrjaður á grein, — að
líkindum langri grein — til þess að
færa sönnur á, að sjálfsagt sé að
halda dauðahaldi í núverandi kjör-
dæmaskipulag. En áður en hann
heldur lengra áfram, vill ísl. leggja
fyrir hann þessar spurningar:
Finst honum það réttlátt að Norð-
urmúlasýsla'.og Seyðisfjörður, er til
samans hafa um 1750 kjósendur,
sendi 3 menn á þing, þegar að Suð-
ur-Þingeyjarsýsla með rúmlega 1900
kjósendur kýs aðeins 1 þingmann?
Finst honum það réttlát hlutföll,
að Norður-Múlasýsla með 1360 kjós-
endur hafi sömu fulltrúatölu á Al-
þingi og Gullbringu- og Kjósarsýsla,
sem hafa 3000 kjósendur?
Finst honum það sanngjarnt, að
10 kjördæmi með um 9000 kjósend-
ur sendi 12 menn á þing, þegar
Reykjavík með sama kjósendafjölda
kýs 4 þingmenn?
Finst honum réttlátt, að stjórn-
málaflokkur, sem fær tæp 9000 atkv.
á öllu landinu, fái 13 þingmennkosna, i
þegar flokkur,semfærrúm 4900 atkv., 11,11
kemur aðeins 1 þingmanni að?