Íslendingur - 31.05.1929, Blaðsíða 2

2
ISLENDINOUR.
V erslun Pjetnrs I I. 1 Lárussonai ■p
Hedeboskór (Iækkaðir). Reiðstígvjel. Legghlífar. Erfiðisstígvjel. V A C bússur (ofanálímdar.) Strigaskór fl. teg. Nýkomið: góðar APPELSINUR og EPLI.
Tóbakstollur —
Kaffi- og sykurtollur —
Annað aðflutningsgjald —
Vörutollur —
Verðtollur —
Sætindagerðargjald —
Pósttekjur —
Símafekjur —
Víneinkasalan —
Tekjur af - fasteignum
ríkíssjóðs —
Tekjur af bönkum og
vaxtatekjur —
Óvissar tekjur og endur-
greiðslur —
950,000,00
850,000,00
200,000,00
1,350,000,00
1,500,000,00
35,000,00
450,000,00
1,580,000,00
450,000,00
34,600,00
205*000,00
170,000,00
Alls kr. 11,929,600,00
Ojaldabálkur fjárlaganna lýlur
aftur á móti þannig út:
Greiðslur af lánum og
fjamlag til Landsb. kr. 1,295,536,00
Borðfje konungsins — 60,000,00
Alþingiskostnaður o. fl. — 229,350,00
Ráðuneytið, ríkisfjeh. o.fl. — 210,100,00
Hagstofan . — 55,500,00
Utanrikismál, sendiherr-
ann o. fl. — 103,500,00
Dómgæsla og Iögreglu-
stjórn —
Læknarog heilbrigðismál —
Til póstmála —
Til vegamála —
Samgöngur á sjó —
Landssiminn —
Vitamál og hafnargerðir —
Til kirkjumála —
Til kenslumála —
Til vfsinda og lista —
Til verklegra fyrirtækja —
Alm, styrktarstarfsemi —
Eftirlaun og styrktarfje —
Óviss útgjöld —
Fyrirframgreiðslur —
894,000,00
702,875,00
509,500,00
1,002,350,00
375,500,00
1,575,500,00
367,400,00
314,650,00
1,243,650,00
303,660,00
1,535,960,00
791,300,00
226,893,00
100,000,00
10,000,00
Alls kr. 11,907,424,95
Um 400 þús. kr. er stjórninni
heimilað að lána úr viðlagasjóði, ef
eitthvað kynni að vera í honum,
og ábyrgðarheimildir eru veittar fyr-
ir um l’/4 milj. kr.
Hjer er ekki rúm til að sundur-
liða hina ýmsu útgjaldapósta, þó
að margt gæfi?t þar fróðlegt að
líta. Skal hjer aðeins drepa á nokkra
liði: Til almennrar barnafræðslu
er veittar kr. 360,250,00, til unglinga-
og alþýðuskóla kr 171,300,00, til
bændakenslu 44 þús. — Qagnfræða-
skólinn á Akureyri kostar rúm 66
þús kr,, Mentaskólinn rúm 142 þús.,
Háskólinn kr. 146,450,00. — Til
verklegra fyrirtækja fer mest til
landbúnaðarins. Búnaðarfjelag ís-
lands fær 240 þús. kr., Byggingar-
og Landnámssjóður 200 þús. og
samkvæmt jarðræktarlögunum eru
áætluð 375 þús. kr. útgjöld. Til
Fiskifjelagsins eru veittar 75 þús.
kr. og til rannsóknarstofu í þarfir
atvinnuveganna 20 þús. kr. Af því
fje, sem veitf er til vegamála, fara
45 'þús. lii Vaðlaheiðarvegar og 10
þús, lil Öxnadalsvegar. Framlag til
vega var það helsta, sem stjórnar-
liðið skar við neglur sjer, taldi þarf-
ara að kaupa prentsmiðju handa rík-
inu fyrir 155 þús. kr., en að verja
fjenu í vegabælur. Tíl nýrra síma-
lagninga eru veittar 350 þús. kr. —
Leikfjelag Akureyrar fær 1500 kr.
styrk, fái það 500 kr. úr bæjarsjóði,
og Iðnaðarmannafjelagi Akureyrar
eru veittar 2000 kr. til kvöldskóla-
halds, — Styrkur til beiklasjúklinga
er áætlaður 600 þús. kr. Er fram-
kvæmd berklavarnarlaganna orðin
þung byrði á ríkissjóði. — Um 50
þús. kr. eru veittar í bitlinga.
Stórstúkan átti ekki upp á há-
borðið hjá stjórnarliðinu á þessu
þingi. Hún hafði áður 12 þús. kr.
styrk en stjórnin lækkaði hann nið-
ur í 8 þús. kr. í fjárlagafrumvarp-
inu, og það var fyrir harðfylgi
þeirra Pjeturs Ottesens og Jóns
Ólafssonar, að hækkunin fjekst upp
í 10 þús. kr. Að fá 12 þús. kr.
upphæðina samþykta var ekkert
viðlit, stjórnarliðið var þar æst á
móti með þá Tryggva Pórhallson
og Hjeðinn Valdemarsson í farar-
broddi; þeim þótti Stórstúkan full-
sæmd af 8 þús. kr. til bindindis-
starfsemi sinnar. Pannig reyndust
þessar marg-lofuðu bindindisheljur
og bannvinir Regiunni. Fjórðunginn
vildu þeir klípa af styrlc hennar, en
ljeðu fyigi sitt og forgöngu til al-
óþarfa bitlingaveitinga, er nemur
tugum þúsunda; töldu því fje betur
varið. (Frarnii.)
Símskeyti.
(Frá Fréttastofu íslands).
Rvík 31. maí 1929.
Útlend:
Frá London: Kosningar til neðri
málstofu enska þingsins fóru fram
í gær. Fuilnaðarúrslit ókunn, en
verkamannaflokkurinn hefir unnið
stórlega á, þó ósennilegt að hann
verði fjölmennasti flokkur þingsins.
Frá Pórshöfn: Samuelsen endur-
kosinn þjóðþingsmaður Færeyinga.
Frá Brussel: Pingkosníngar ný-
afstaðnar í Belgíu. Kajaólskiflokk-
urinn fjekk 76 þingmenn kosna til
neðri deildar, töpuðu 2, jafnaðar-
menn 78, töpuðu 8, frjálslyndir 28,
unnu 5, flæmski flokkurinn 11, vann
5, kommúnistar 1, töpuðn 1, —
Stjórnarflokkarnir, kaþólsivu og frjáls-
Iyndir, í meiri hluta, Til efri mál-
stofunnar voru kosnir 41 kaþólskir,
óbreytí, 36 jafnaðarmenn, iöpuðu 3,
13 frjálslyndir, óbreytt, 3 úr flæmska
flokknum, unnin sæti. Alis kosnir
94 af 153 senatortim.
Frá Peking: Kínverska lögreglan
hefir gert húsrannsókn hjá rúss-
neska konsulatinu í Carbin í Man-
sjúríu, handtekið 45 Rússa, þar á
meðal 2 alræðismenn. Lögreglan
heldur því fram, að 3ja »Internatio-
na!e« hafi haldið leynifund í konsul-
atinu. Kveðst hafa fundið þar vopn
en Rússar hafi brent skjölum sínum.
Jnnlend:
Pingsályktun liggur fyrir þjóð-
þingi Bandaríkjanna um að senda 5
fulltrúa á Alþingishátíðina 1930 og
gefa landinu styttu af Leifi Eiríkssyni.
Mb. Gústaf frá Vestmannaeyjum
sökk á miðvikudagsmorguninn 10
kvarmílur suð-austur af Ma'arrifi,
kom skyndilega leki að bátum. Mb.
Hjál'parinn, einnig úr Eyjurr, .sem
var rjett á undan, bjargaði mönn-
unum og fór með þá til Palreks-
fjarðar. Bátarnir voru á [eiðinni til
Siglufjarðar.
Hjer og þar.
Færsla kjördagsins.
Vkm. er óður og uppvægur yfir
því að Alþingi skyldi færa kjördag-
inn frd 1. vetrardegi til 1. laugar-
dags í júlí og segir að brcytingin
svifti 30 — 40°/o af kjósendum lands-
ins möguleika til þess að neyta
kosningarjettar síns, því að í júlí-
byrjun stundi fjöldi fólks atvinnu
hjer og þar fjarri heimilum sínum.
En þetta eru hin frekustu ósannindi,
að fólk geti ekki neytt kosninga-
i-jettar síns þó það sje farið að
heiman, bæði getur það kosið áður
en það fer, sje framboðsfrestur úti,
eða kosið þar sem það er statt og
sent atkvæði sín heim. Pað er því
aðeins trassaskapur þess sjálfs að
kenna, kjósi það ekki. Aftur getur
veðráttan verið þannig 1. vetrardag
að -íllmögulegt sje fyrir sveitafólk
að sækja kjörstað og þá engir
möguleikar fyrir það að neyta kosn-
ingarjettar síns. Breytingin var því
sjálfsögð.
Söluheimildin.
Frá því var skýrt í síðasta blaði,
að í frumvarpið er þingið samþvkti
um rekstur hinnar fyrirhuguðu síld-
arbræðslu ríkisins hafi komist að sú
breyting að selja mætti verksmiðj-
una samvinnuíjelagi framleiðenda ef
minst 2/a þeirra manna er síld ljetu
•í verksmiðjuna gerðu með sjer
þesskönar fjelagsskap. Skýrði sím-
slceyti til blaðsins þannig frá, en
nánari frjettir sína heimildin'a í
nokkru öðru ljósi en símíregnin
bendir til. í neðri deild höfðu þeir
Framsóknarmennirnir Bjarni Ásgeirs-
son og Ásgeir Ásgeirsson fengið þá
breytingu samþykta að selja ihætti
verksmiðjuna samvinnufjelagi út-
gerðarmanna, ef helmingur þeirra er
skiftu við verksmiðjuna myndaði með
sjer fjelagsskap samkvæmt sam-
vinnulögunum. Vortt allir íhalds-
menn deildarinnar og meirihluti
Framsóknar með breytingunni. En
jafnaðarmenn henni andvígir; vildu
ekkert annað en ríkisrekstur. Er
frumvarpið kom svo aftur til efri
deildar kom dómsmálaráðhetra til
liðs við jafnaðarmennina og fjekk
þessu ákvæði þannig breytt, að
hásetar síldveiðiskipa, sem ráðnir
eru upp á lilut, verði einnig að vera
með í samvinnufjelaginu, og því
aðeins megi sala fara fram að 2/3
. allra hlutaðeigenda óski hennar. Er
málið kom aftur til Nd. gerði Magn-
ús Guðmundsson þá fyrirspurn,
hvernig hægt væri að stofna sam-
vinnuíjelag þetta með hásetum, sem
væru eina_ vertíðina þarna 'og þá
næstu annarstaðar, stundum ráðnir
uppá hlut, stundum kæmu ekki nærri
síldveiði o. s. frv. Var því aldrei
svarað. En dómsmálaráðherra lýsti
því yfir að sjcr væri þessi tilhögun
geðfeldari en sú sem samvinnumenn-
irnir, flokksbræður hans í Nd. hefðu
viljað lögleiða. M. ö. o. ráðherrann
kaus heldur þjóðnýtingu en sam-
vinnurekstur, því það segir sig
sjálft, að þar sem sjómennirnir yrðu
í yfirgnæfandi meirihlúta í fjelaginu,
yrði það stofnað, og forráðamcnn
þeirra eindregnir ríkissrekstrarmenn,
fengjust sennilega aldrei 2/s hlutar
til þess að bindast samtökum um
kaup á verksmiðjúnni. JÞetta játuðu
og sumir af Framsóknarmönnum
deildarinnar, en ljctu samt ráðherr-
ann svínbeygja sig tilþess að ganga
undir einokunarok jafnaðarmanna og
hlaupa frá samþykt þeirri er þeir
höfðu áður gert, og sem bygð var á
margyfirlýstri stefnu ílokksins. En
þetta er ekki í fj-rsta sinn sem
dómsmálaráðherra Iiefir neitt Fram-
sókparþingmennina til þess að yfir-
gel'a samvinnu grundvöliinn og hlaupa
yfir í þjóðnýtingaforrað jaínaðarmanna.
Ríkisreksfur »engin bóf.«
En nú, samtímis hinum háværu
kröfum jafnaðarmannaburgeisanna
um ríkisrekstur og þjóðnýtingu, kem-
ur Verkamaðurinn og segir: „Fyvir
verkalýöinn veröur . . . ríkisrekstur
engin bót, nema verkalýöurinn hafi
sjálfur rikisvaldiö i höudwn sin-
um;u — af ríkisrckstri undir núver-
andi þjóðskipulagi sje engrar hjálp-
ar að vænta! jónas ráðherra verð-
ur því að gera betur en að styðja
ríkisrekstrarkröfur jafnaðqrmanna og
koma þeim í framkvæmd; hann
verður að hlaupa undir bagga með
þeim til að gera þjóðskipulagsbylt-
ingu ef vel á að vera.
Olíufjelögin.
Einar Olgeirsson þykist vera
hafður fyrir rangri sök í síðasta ísl.,
þar sem sagt er: að aldrei hafi að-
finsluorð hrotið af vörum hans eða
penna í garð olíufjelags þess, es
jafnaðarmannaburgeisarnir standa að,
allur gauragangurinn hafi verið um
Shell og þá íslendinga, er fótfestu
það hjer á landi, til þess að losa
þjóðina við einokunarhelsi Anglo
Persian-fjelagsins eða sölufjelag þess
B. P.' Vitnar E. O. til greinar eftir
sig í Rjetti, m. a. til eftirfarandi
orða: »Breska auðvaldið leikur hjer
tveim skjöldum, tvö járn eru höfð í
eldinum samtímis. Með annari hendi
tekst því, að tengja hagsmuni sína
við helstu burgeisa íhaldsins, með
hinni gerir það samband við for-
ingja vinstri manna, og hygst að
tryggja sjer jafnvel ráðherra og
helstu fiokksforingja úr þeirri sbeit.«
— Jú, það er rjett, að E. O. nand-
ar hjer hendinni viö foringjum
»vinstrimanna«, en þar mun hann
eiga við foringja jafnaðarmanna og
Framsóknar, þó að honum þyki á-
ferðarfallegra að neína þá »vinstri-
menn«. En hvenær hefir það sjest,
að E. O. hafi gert það að undir-
róðurs- og árásarefni á Alþýðuíiokk-
inn, að helstu íoringjar hans eru
erindrekar Anglo Persian hjer á
landi eins og hann hefir gert það
að árásarefni á íhaldsflokkinn, að
einn úr fyrverandi miðstjórn hans
er í stjórn Shell-fjelagsins á íslandi.
— Vitanlega cr það gott og bless-
að, að fá nú viðurkenningu E. O.
fj'rir því, að allar þær vammir og
skammir, sem hann og fjelagar
hans hafa sagt um Shell-fjelagið á
íslandi, og þá menn, er fótfestu það
hjer á landi, eigi alvcg eins við þá
menn, er reka erindi Anglo Persi-
an, — jafnaðarmannaforingjana, Hjeð-
inn Valdimarsson, Sigurðjónasson og
fjelaga þeirra — og verður þess að
minnst, þegar E. O. hjer eftir rek-
ur úr sjer rokurnar gegn Shell, þó
að á hinn bóginn að þjóðin standi í
þakklæíisskuld við þá menn, sem
fótfestu hjer Shell, sakir þess, að
mej því ljettu þcir af lienni olíu-
einokuninni, en engri þakklætiskuld
við þá, er rcka erindi B. P., því
þeir höfðu komið einokuninni á,
vildu halda í hana og vilja koma
henni á, svo aröur þeirra verði
mciri. Sá er og vilji E. O., og hann
atyrðir Framsókn fyrir að hafa ekki
komið þessu í kring á síðasta þingi,
en eins og Trýggvi Þórhallsson
benti á, hefir olíuverðið lækkað til
stórra muna síðan oh'ueinkasalan
var afnumin, og flestir munu skoða
það laklega ráðstöfun, að innleiða
einokun að nýju, er vafalaust mundi
hækka olíuverðij, þó að einstöku
jaínaðarmannaburgeisar hcfðu hag
af því. —Jpjóöin fær aldrei betra
verðlag en það, sem frjáls samkepni
tryggir henni.
Kverweiðhjól
til sölu með tækifærisverði. Uppl. f
Verslun
Eiríks Kristjánssonar.