Íslendingur - 08.01.1943, Side 2

2
ISLENDINGUR
að JárKsfé væri fengið, yrði að fara
að taka tillit til annarra, ug rnaður
missti valdið yfir athöfnum sínum
og áræði. Enda fór svo fljótlega,
að lánardrottnarnir vildu segja Ás-
geiri fyrir verkum. Árið 1920
heppnaðist Ásgeir sala á afurðum
sfnum manna bezt. Hann seldi
fyrstur allra, fann af hyggjuviti sínu
og þekkingu, að allt mundi lækka,
ef beðið yrði, eins og reyndist.
Ýmsir biðu með sölu, en það reið
þeim að fuliu ofan á þann skell, er
þeir höfðu fengið árið eða veturinn
áður. Næstu 3 ár selur Ásgeir
einníg manna bezt, en afurðir voru
í litlu verði og afkoma erfið. Árið
1924 var veltiár til lands og sjávar,
og innlendar afurðir voru í góðu
vtrði og stígandi. Þegar fiskurinn
og sérstaklega sfldin var komin í
mjög aðgengilegt verð, fóru flestir
að selja, en Ásgeir beið, því að
það lagðist í hann, að innlendar
afurðir mundu enn hækka í verði
að mun, einkum síldin. En þá
komu lánardrottnarnir og báðu
hann að selja. Ásgeir varð við til-
mælum þéirra. Hann fann, að hann
var háður, en hans innri. rödd
sagði honum, að hann ætfi ekki
að. selja. Um haustið og allt fram
á vetur hélt innlenda varan áfram
að stíga, einkum sildin, og um
áramótin var boðið í íslenzka.síld
um þrefalt hærra verð, en Ásgeir
hafði neyðst jil að selja fyrir. Þá
var hann sár, og sagði, að. slæmt
væri, að geta ekki ávaJt verið frjáls
sinna athafna. Það munaði hann,
mörg hundruð þúsundum króna,
hvað hann varð að selja snemma.
Samt var þetta fremur gott ár fjár-
hagslega fyrir Ásgeir og hann hélt
ótrauður áfram rekstri sínum. og
allt gekk vel til ársins 1926. Um
þær mundir og þar á eftir hækkaði
ísfenzka krónan gífurlega í verði.
Það þoldi framleiðslan ekki, og
framleiðendur töpuðu stórfé á nýjan
Iaik. Ásgeir hafði að vfsu töluverð-
an rekstur árið eftir, en afurðaverð-
ið varð að nýju óhagstætt, og hann
tapaði. Þá um haustið og næsta
veíhtr afhenti hann lánardrottnum
aHar eignir sfnar og stóð slyppur
eítír. En enn var kjarkurinn óbil-
aður og athafnalöngunin hin sama.
Hann hóf reksfur á ný með hjálp og
framlögum vina sinna bæði hér á
latadi og erlendis og myndaði hluta-
fálag um útgerð og annan rekstur
og tók ekkert rekstursfé, en byrjaði
frekar í smáum stfl. Nú endurfók
sagan sig. Ásgeir var orðinn frjáls
og óháður og mátti ráða öilu sjálf-
ur. Réksturinn gekk vel og honum
og hlutafélögunum Iánaðíst vel og
græddist fé smátt og smátt ár frá
ári og lauk svo, að Ásgeir varð í
annað sinn stórríkur maður,
Eins og sagt er áður, var Ásgeir
gjörhugall maðurí og var eins og
hann vissi á sig öll veður eða
veðursæld í viðskiptalífinu og um
öll aflabrögð. Enda lagðist
snemma það orð á, að hann hefði
sagnaranda. Menn.fengu ekki skilj
ið heppni hans og útsjónarsemi,
sem vitanlega byggðist ekki á öðru
en frábærum, alhliða gáfum, eftirtekt
og reynslu. En óhætt er að segja,
að Ásgeiri misheppnaðist eiginlega
aldrei, meðan hann fékk ráðið.
Hann sagði, að sér hefði verið á*
lasað fyrir að selja ekki f tíma
sumarið eða haustið 1919, en sann-
leikurinn hefði verið sá, að þá
hefði aldrei verið hægt að selja
neitt. Það befðu að vísu verið
gerð tilboð, en þau hefðu ávalt
reynst tylliboð. íslenzkar afurðir,
sérstaklega síld og kjöt, befði eig-
inlega verið óseljanlegt á erlendum
markaðí það ár. En fullyrða má,
að hvorki fyrr né síðar misheppn-
aðist Ásgeir sala. Hann seldi á-
vallt manna bezt og fann út réttasta
tímann.
Þegar Ásgeir afhenti lánardrottn-
um sínum eígnir sínar fastar og laus-
ar árið 1928 upp f skuldirnar, hefði
enginn þurft að tapa á honum, ef
selt hefði verið skynsamlega og með
viðunandi verði, því að eiginlega
átti hann mun meira en fyrir skuld-
um. En sölur allar tókust illa.
Góðar fasteignir og skip var selt
fyrir smánarverð, svo að eigi hrökk
alveg fyrir skuldum. Ásgeir tók
þetta mjög nærri sér, því að engan
vildi hann svíkja eða véla, eða láta
nokkurn tapa á skiptum við sig.
Töpin voru hörmulegri fyrir þá
sök, að þau hefðu engin orðið,
hefði hann í fyrsta lagi ekki verið
borinn ráðum um sölu afurðanna
1924 og. í öðru lagi, ef eignirnar
hefðu verið seldar á skynsamlegan
hátt og fyrir sannvirði.
Þegar Ásgeir var orðinn efnaður
í ahnað sinn mun hann hafa greitt
öllum þeim einstaklingum að fullu,
er hann stóð í skuld við frá erfiðu
árunum.
Aldrei varð á Ásgeiri fundið,
hvort honum líkaði betur eða ver,
þegar efnahagur hans óx eða
minnkaði. Það eitt virtist honum
máli skipta, að hjól framkvæmda
hans snérist, heizt með sívaxandi
hraða, Athafnirnar voru hans iíf
og yndi. Ágóðinn aukaatriði. Þó
vildi hann fara gætilega með það
fé, sem honum var trúað fyrir og
engan láta á sér tapa. Þegar Ás-
geir hóf rekstur sinn í nýju formi
1928, hafði hann ekkert lánsfé frá
opinberum stofnunum. Eitthvað
fékk hann af einkalánum og sagðí
hann svo, að bezt hefði reynst sér
og ávalit sýnt sér ótakmarkað trauít
Lárus Gunnlögsson eða firmað
Jakob Gunnlögsson í Kaupmanna-
höfn
Lítið fékkst Ásgeir við opinber
störf. Hann komst þó ekki hjá að
vera eitt sinn kjörinn í bæjarstjórn
Akureyrar. En þar hafði kvaðið
litið að honum. Hann naut sfn
ekki, þar rem störfin gengu f að
karpa um smámuni, en í engu var
stórt aðhafzt vegna gétuleysis.
Fyrir þrábeiðni Sjálfstæðismanna
bauð Ásgeir sig frain til Alþingis
1914. En hann náði ekki kosningu,
enda vann hann ekker! að þvf og-
var ekki heima. Á móti honum
var í kjöri hinn mætasti maður,
Magnús heit. Kristjánsson, er hlaut
kosningu með 5 atkvæða mun.
Sagði Ásgeir svo síðar. að sér
hefði enginn hugur leikið á að Sella
þann dugmikla framkvæmdamann,
Hann hefði manna bezt trúað hon-
um fyrir málefnum útvegsins á Al*
þingi. Magnús var útgerðar- og
athafnamaður eins og Ásgeir.
Ásgeir var allra manna hjálpsam-
astur. Hann mun aldrei hafa neit-
að manni um bón, ef hann gat
greitt úr. Hann hafði yndi af að
styðja unga menn til framtaks og
dugnaðar eða mennta. Hann var
manna mildastur á fé, Hann gaf
og veitfi meira og betur en aðrir
menn. Það var unun að sjá, þeg-
ar Ásgeir gladdi börn og gamal-
menni eða þá, sem bágt áttu. Hon-
um fór það eitthvað svo einkenni-
lega eðlilega og vel. Hann var
allra manna veitulastur, og ætíð
stór hópur gesta í kiingum hann,
þegar hann gaf sér tóm frá störf-
um. Alltaf veitti hann og greiddi.
Það var talinn eins og hver annar
sjálfsagður hlufur. Allir fundu, að
fíBnn var höfðinginn og virtu og
mátu hann sem höfðingja. Hann
vildi vera veitandi en ekki þiggj-
andi, og aldrei ásældist hann eyris-
virði af öðrum. v
Ásgeir var mjög orðvar maður,
og aldrei heyrðist hann leggja öðr
um hnjóðsyrði til. Væri einhverj-
um hallmælt í hans nærveru, reyndi
Ásgeir oft að bera í bætiflákann
og draga úr af hörðum dómum.
Aldrei heyrði ég Ásgeir hallmæla
Alþingi né stjórnarvöldum landsins
en hann gat orðið sár, er honum
fannst athafnafrelsi manna til fram-
taks og bjargræðis fyrir þjóðina
vera heft á óeðlilegan hátt.
Ásgeir var aldrei neinn fiokks-
maður. Hann sagðist ekki fá skil-
ið, að flokkar gætu nokkru sinni
byggt upp þjóðfélagið. Það yrðu
alltaf sérstakir menn og góð mál-
efni, sem það gerðu. Menn, sem
þekktu eðli og sérkenni sinnar
þjóðar. Hann trúði á mennina og
unni sinni þjóð og landi, en flokk-
ana sagðist hann ekki skilja.
Áígeir var hinn mesti skapfestu-
maður. T. d. er sagt, að fram um
fertugsaldur muni hann vart hafa
bragðað vín, þótt hann veitti það
og sæti dýrar veizlur. Og eftir að
hann fór að vera með, sá vart
n©kkurntíma vín á honum, þótt
hann í því sem öðrum efnum léti
ekki sinn hiut eftir liggja. Það var
sem ekkert gæti komið þessu miklt
þrekmenni úr eðlilegu jafnvægi.
Meðan Ásgeir hélt fullri heilsu,
var hann mjög árrisull. Hanh tók
daginn snemma og vánn meðan
dagur var á lofti. Hann var allra
manna afkastamestur. Gleði hans
var jöfn í verki sem því að veita
og sýna mildi.
Hann var allra manna ærukær-
astur og vildi í engu vamm sitt
vita. Það orð munu allir hinir
mörgu bera, sem kynntust honum,
bæði hér og erlendis, að hann hafi
verið vammlaus maður og aldrei
viljandi Ijótt gjört, né gengið á
hlut nokkurs manr.s, aldrei sín lof-
orð svikið eða neinum brugðist
ef hann gat. Hann trúði líka öðr-
um og treysti. Var til marks um
það, að hann gerði vart skrifiegan
samning við nokkurn mann, þótt
um mikil viðskipti og fjárupphæðir
væri að ræða. Hann sagði, að
hið talaða orð ætti að standa, —
standa eins og stafur á bók. Á
þessu varð honum oft hált, því
að mennirnir eru misjafnir.
Ásgeir var afrenndur að afli. í
æsku var hann fþróttarnaður, glímu-
maður góður, fimleikamaður og
hjólreiðamaður mikill. Hann var
hinn fríðasti maður sýnum, mikill
og vörpulegur og svo göfugmann-
legur og höfðinglegur, að af bar.
Hvar sem hann fór, var hann
hverjum manni auðþekktur, og færi
hann í fjölmenni, var öllum star-
sýnt á hann. Hann var Ijós á
hörund, rjóður í kinnum og bjart-
hærður, hár og jijrekinn og höf-
uðið mikið. Svipurinn í senn mik-
ill og gáfulegur, góðmannlegur og
drengilegur. Hann bar með sér
óvenjumikinn persónuleika og vakti
við fyrstu sýn hvers manns traust
og hlýleika. Hann var eitthvað
svo óvenju hreinn og aðlaðandi.
Allir vildu vera í návist hans.
Þegar þessi ífurvaxni, prúði og
þrekmikli manngildismaður sat með
öðrum og hvort sem rædd vom
alvöru- eða gleðimál, var sem hann
brygði Ijóma yfir staðirn. Þáð
var sem í þessum manni væru
persónugerðar allat þær dyggðir.
sem þjóðin í hugsjónum sfnúm
hefir mest metið: gjörvileikinn,
manndómurinn, drengskapurinn,
kjarkurinn og sómatilfinningin.
»í*ungt er tapið, það er vissa, —
þó vil ég kjósa vorri móður,
að ætíð megi hún minning kyssa
manna, er voru svona góði'r —
að ætíð eigi hón menn að missa
meiri og betri en aðrar þjóöir*.
Jðn Sveinsson.
Góður samstarfsmaður.
Árið 1905 keypfum við Ásgeir
Pétursson í félagi seglskipið »He-
lenu*. Það var 22 s.mál. að stærð,
og geröum við það ú» á handfæra-
veiðar og sfðar á síld.veiðar með
reknetum. Mun það hafa verið
fyrsta fslenzka skipið, sem stund-
aði reknetaveiði hér við land, a. m.
k. við Norðurland. Útgerö þessi
heppnaðist það vel, að við sáum
okkur fært að kaupa annað skjp
þrem árum síðar, enda keypti Ás
geir fleirí skip um það leyti. Síð-
ara skipið, sem við keyptum í fé-
lagi, hét »Norðurljósið« og var af
sömu stærð og »Helena«, en rneð •
hjálparmótor. Gerðum við það út
á línuveiðar en seldum »Helenu«.
Gekk útgerð þessi vel og leiddi til
þess, að við keyptum aftur árið
1912 gufuskipið »Helga magra*
frá Þýzkalandi, sem gert var út á
samskonar veiðar, og var »Norður-
Ijósið* selt skömmu sfðar. Árið
eftir gerðum við »Helga magra« út
á reknet við Kristiansund í Noregi,
og var það fyrsta fslenzka skipið,
er fór til veiða við Noregsstr'endur.
För þessi gaf þó ekki góðan árang-
ur, bæði vegna þess að afii var
tregur og lágt verð á afurðunum,
en þó var ekki gefist upp við svo
búið, heldur farið aftur haustið
1915. Heppnaðist sú för vel, bæðl
hvað afla og verð snerti. Þá i
vertíðarlok keyptum við mótorskip-
ið »Báru« í Kristiansund, sem þá
var nýlega smfðað. Hafði það
verið gert út á vertíðinni, en lítið
aflast. og vildu eigerrdurnir því
fúslega selja. Keyptum við sk'pið
með veiðarfætum og gerðum það
út frá Kristiansund sfðustu daga
vertíðarinnar. Gekk það svo vel, r
að eftir 8 daga útgerð hafði afli
þess greitt bæði skip og veiðarfæri.
Alls keyptum við í félagi framan--
talin 4 skip og höfðum sameigin-