Íslendingur - 25.08.1954, Síða 5

Miðvikudagur 25. ágúst 1954
IS LENDINGUR
i
Bárður Jakobsson:
Hugleiðina um isleniho sýningu
oo dtthagatengsi
Eins og ílestir, sem dvelja lang-
dvölum íjarri settjörð sinni, hefi
ég orðið fyrir því, að finnast
skyndilega, augnablik og oft ó-
ljóst, að ég væri „heima“, — á
íslandi. Þrisvar hefir þessi
kennd, „heimatilfinning“, náð
tökum á mér svo snöggt og fast,
að ég hefi þurft ráðrúmsstund til
þess að átta mig. Hugarleiftur
eða hughvörf koma oftast að
mönnum hastarlega, óvörum og
óviðbúnum, verða því minnis-
stæð en að því skapi illskilj anleg.
Sjaldan eða aldrei hefi ég orðiö
fyrir þessum „ósköpum“ eins á-
kveðið og skyndilega en skammt,
eins og 11. ágúst s.l. Þann dag,
um það bil að jöfnu báðu, nóns
og miðaftans, var opnuö „Hin ís-
lenzka sýning“ hér í London.
Á leiðinni til sýningarstaðarins
var ég fjarri „íslandsþönkum“,
var að grufla fram enskt heiti á
litlum hlut með löngu nafni. Þar
á ofan varð ég að fara inn lítinn
spotta Oxfordstrætis og verjast
skakkaföllum eftir getu. Hópar
feröalanga stóðu eins og þvörur,
glápandi girndaraugum í vel-
skreytt vindaugu og „glugga-
verzluðu“ með pati og óskiljan-
legu tungutaki, en töfðu umferð
og torvelduðu, og er það þó þarf-
laust í Oxfordstræti. Líklegt þyk-
ir mér að fleiri skattskyld nef
(með tilheyrandi) hafi verið i
strætinu öllu, en sálir fyrirfinnast
á íslandi. Mér varð spölurinn
seinfarinn, þar til ég hrökktist um
horn og inn á Charing Cross-
götu. Sú er full með hókaverzlun-
rnn, skriflabúðum og þessháttar,
og tefst margur grúskarinn og
bókabéusinn oft og lengi í göt-
unni.
Frá horni Oxfordstrætis er
stuttur stekkj arvegur að „verzl-
un“, sem mér a. m. k. er í senn vel
við og illa. Þetta er „Foyles“-
bókaverzlun, e. t. v. stærst sinnar
tegundar í heimi, og að sögn svo
umfangsmikil og stór, að enginn
veit fyrir víst, hve fyrirtækiö er
stórt. Foyles hefir margar bygg-
ingar til afnota, og einmitt í einni
helztu byggingunni hafði íslenzku
sýningunni verið fundinn staður.
Ég keyröi gotupeningahattinn
niður fyrir nef, gjóaði hvorki til
hægri né vinstri, því að þá sjald-
an ég hefi tekið að gramsa í hill-
um, hlöðum, stöflum og búkum
bóka hjá Foyles, hefi ég oftast
stuldrað út þaöan eftir svo sem 5
eða 6 stundir, fótsár og aumur,
rykugur, rínglaður, ruglaður,
uppgefinn og auralaus — og
langaÖ inn aftur.
AS þessu sinni hélt ég strikinu
áfram og upp, unz ég kom í sal
fremur lítinn, en þar hafði ís-
lerízku sýningunni verið fengið
pláss og komið fyrir. Það var
þegar ég kom þarna inn, sem mér
fannst í vetfangi og vart nema
brot úr andartaki sem ég væri á
íslandi — „heima“. Það var rétt
eins og ég hefði ranglað inn á
handavinnusýningu húsmæðra-
efna í skólastofum í Reykjavík
(af vangá). Augnablik var ég
ekki förumaður í útlandinu,
manngrúinn utan þessa herberg-
is, sveittur, þreyttur, blásandi og
puöandi einhverra erinda, skilj-
anlegra eða fáránlegra, kom mér
ekkert við, né heldur þrúgandi
kliður, rykþykkt loft, þvarg og
píp stórborgarinnar. Ég var í
„heimahögum“, meðal manna og
muna, sem voru hluti af mér og
ég af því, óafvitandi eða óvilj-
andi, hvort sem mér var þetta allt
kunnugt af sjón eða raun eða
ekki. Umskiptin voru snögg, en
ég hygg skiljanleg.
ísland er svo sérstakrar nátt-
úru, að hvergi á jörðinni þekkist
önnur slík. Sérstaða landsins
markar allt sem er og heitir ís-
lenzkt, mismikið að vísu, en alltaf
eitthvað. íslendingar hafa víða
farið og oft tekið ævilanga ból-
festu utan íslands, unað hag sín-
um vel og notið sín vel. Samt á
íslendingur hvergi að fullu heima
nema á íslandi. Þangað leitar
vitund hans sjálfrátt eða óvilj-
andi. „Fleygir hverjum til föður-
húsa“ gildir um íslendinga al-
mennt og öðrum fremur. Þeir eru
tengdir ættjörð sinni Gleypnis-
viðjum, ósterklegum en óslítandi.
Hvernig þetta lýsir sér í einstök-
um, ákveönum tilfellum, hvort
viðkomandi aöilum eru átthaga-
tengslin ljós eða hvort orð er á
því gert og þá hvernig, er aftur
annað mál.
Hvað sem þessu líÖur, þá er
víst, að það var eins og brot af
íslandi, eða því, sem íslenzkt er,
hefði óvænt, alltaðþví óvart hrap-
að eins og skært 6mástirni svo til
í miðja stærstu borg heims, Lon-
don. Ef litið er á aðstæður og
hlutföll, má vera að sýning þessi
þyki nokkur steigurlætisvottur fá-
mennrar þjóðar. Kynni slík skoð-
un að finnast, þá er það ljóst
merki þess, að viðkomandi gerir
sér ekki grein fyrir því, að tíðum
er bezt, auðveldast og affarasæl-
ast að skilja hið stóra með því að
skoða, athuga, hið smáa.
Sendiherra íslands í London,
Agnar Kl. Jónsson, mælti nokkur
velvalin orð, skýrði í stuttu máli
og glöggu tilefni og tilgang sýn-
ingarinnar og lýsti hana síðan
opna. Opinberir og ábyrgir að-
ilar eru: íslenzka ríkisstjórnin,
(utanríkisráðuneytið), Ferða-
skrifstofa ríkisins, Eimskipafélag
íslands og Flugfélag íslands. Sá
einstaklingur, sem átti hvað mest-
an þátt í því að hrinda málinu af
stað, er Mr. James Whittaker,
brezkur og búsettur hérlendis, en
kvæntur íslenzkri konu. Þau hjón
léðu og sýningargripi, en auk
þess var það fyrir umleitan og til-
mæli Mr. Whittakers, að Miss
Christina Foyle lét húsrúm fyrir
sýninguna í té — endurgjalds-
laust. Mr. Jeffrey Mathews sagði
fyrir og sá um skipulag, en óger-
legt er að telja alla, sem unnu af
kappi að því, að koma sýning-
unni upp, á þeim stutta tíma,
þrem vikum, sem voru til stefnu.
Að þetta tókst og með ólíkindum
vel, er eflaust mjög að þakka
sleitulausum dugnaði og áhuga
Jóhanns Sigurðssonar, forstjóra
Lundúnadeilda Ferðaskrifstofu
ríkisins og Flugfélags íslands,
eða svo er mér tjáð. Sjálfur
vissi ég ekkert um að verið væri
að stofna til íslenzkrar sýningar
fyrr en tveim—þrem dögum fyrir
opnun hennar, en þá færði póst-
urinn mér boöskort, öllu heldur
tilkynningu um sýninguna. eina
af þessum plöggum, sem öllum er
sent, ef nafn þeirra er einhvers-
staðar á skrá.
Margir lánuðu muni á sýning-
una, og er helzt að nefna — auk
Whittakers-hjóna, sem áður var
umgetið — Málverkasafn ríkis-
ins, sendiherrahj ónin í London,
Guðmund frá Miðdal Einarsson,
Björn Björnsson, Robert Lee og
Karl Strand, lækni. Þeir munu
allmargir, sem lögðu sýningunni
lið á einhvern hátt, en fæst af því
er mér kunnugt um.
Ég litaðist flausturslega um á
sýningunni að þessu sinni, en
vona að ég fái færi til þess að
skoða hana betur síðar. Samt
fékk ég heildaryfirlit um það,
sem merkast var að minni hyggju.
Mér þótti vanta ýmislegt, sem
æskilegt hefði verið að hafa
frammi, en þegar litið er á naum-
an tíma og takmarkað húsrúm,
þá virðist mér furðu margt fal-
legra og sérkennilegra gripa á
sýningunni. Má t. d. nefna mál-
verk, vel unninn vefnað, falleg,
íslenzk sauðskinn, blöð, bækur
og smíði ýmiskonar. Ekki veit ég
hvort hæfilegt er að skipa Bryn-
dísi Pétursdóttur með sýningar-
gripum eða munum, en Bryndís
var þarna stödd, og bar hinn
glæsilega, íslenzka skautbúning.
Sómdi hvað öðru vel, konan og
klæðin, enda vakti Bryndís at-
hygli einkum þeirra, sem ekki
höfðu séð konu skaula áður.
Það ég veit hefir sýnin'gin ver-
ið vel sótt og fengiö góða dóma
og ummæli, og haldi svo fram, þá
er þeim tilgangi náð, sem sendi-
herrann, Agnar Kl, Jónsson, m.a.
drap á í ávarpsorðum sínum:
þann að kynna svo sem kostur
var á verk og eigindir íslenzku
þjóðarinnar, fegurð íslands og
sérstæða náttúru.
Fyrir hönd þeirra ,sem þegar
hafa séð sýninguna og notið
hennar, tek ég mér Bessaleyfi til
þess að þakka þeim aðilum öll-
um, sem standa að sýningunni á
Einkarekstur og
ríkisrekstur.
Alþýöumaðurinn 10. þ. m. á-
lítur, að akstur fram að Grund
með nýjum bíl Norðurleiðar h.f.
hafi komið þeirri skoðun inn hjá
ritstjóra íslendings, að einka-
rekstur væri heppilegri en ríkis-
rekstur!
Þetta er algjörlega misskiln-
ingur hjá ritstjóra Alþýðumanns-
ins. Vér höfum ávallt taliÖ einka-
reksturinn heppilegra form en
ríkisrekstur, þar sem honum væri
við komið, þó með nokkrum und-
antekningum, sem Alþýðumaður-
inn víkur að, svo sem rekstri
pósts, síma og útvarps og verzl-
un með áfengi og tóbak. Hins
vegar verður að draga þá stað-
hæfingu Alþýðumannsins í efa,
að Alþýðuflokknum hafi „aldrei
dottið í hug opinber rekstur á
margs konar atvinnurekstri". All-
ir vita, að Alþýðuflokknum hefir
meira en „dottið í hug“ þjóðnýt-
ing verzlunarinnar (Landsverzl-
un), samgangna og margs fleira.
Og vel ætti Alþýðumanninum að
vera ljóst, að ekki er það „prin-
cipmál“ Sj álfstæÖisflokksins að
ríkið eigi að tapa árlega um 10
millj. króna á strandferðunum,
því á síÖasta Alþingi fluttu 2
Sjálfstæðisþingmenn tillögu um
að firra ríkissjóð því milljóna-
tapi með því að fela tveim félags-
fyrirtækjum, er siglingar hafa að
atvinnu, rekstur strandferðaskip-
anna. Sú tillaga náði þó ekki
fram að ganga.
Þjónusta eða
hagnaður.
En broslegur verður ritstjóri
Alþýðumannsins, er hann spyr,
hvort munurinn á afkomu póst-
sjóðs og Norðurleiðar geti ekki
stafað af því, að hið opinbera
leggi alla áherzlu á þjónustuna
en einstaklingurinn á hagnaðinn.
Hvort honum finnst sjálfum, að
„þjónusta“ hins opinbera hafi
yfirburði yfir þjónustu einstakl-
ingsins, skal engmn getum leitt
að, en það vill nú einmitt svo til,
að fyrsta boöorö þeirra einstakl-
inga, er annast farþegaflulning-
ana milli Akureyrar og Reykja-
víkur á landi, er einmitt þjónust-
an, eins og sérstaklega hefir ver-
ið sýnt fram á. í stað þess að út-
hluta hluthöf. arði ef tekjuafg.,
er afganginum variö til að bæta
vagnakostinn til þess að geta veitt
viðskiptamönnunum hina full-
einhvern hátt, með hugkvæmni,
fé, sýningarmunum, húsnæði og
skipulagi, og þá ekki sízt þeim,
sem svo unnu og á sig lögðu til
þess að koma sýningunni á lagg-
irnar, að varla eða ekki verður
metið til fjár.
Sjálfum mér þarf ég ekki að
taka Bessaleyfi til þess að þakka
það, sem ég tel vel gert, og geri
það hérmeð.
London, 15. ágúst 1954.
Bárður Jakobsson.
komnustu þjónustu, sem völ er á.
Og eins og fram hefir veriö tekið
eru það samgönguleiðirnar, veg-
ir og brýr, sem standa í vegi fyr-
ir því, að félagið Norðurleið geti
notað fullkomnustu samgöngu-
tækin, sem fáanleg eru til að veita
hina beztu þjónustu, en áður voru
samgöngutækin og samgönguleið-
irnar í fyllsta samræmi. Og áður
en íslendingur gat um hina nýju
bifreið Norðurleiðar, hafði Al-
þýðumaðurinn lýst þægindum
hennar fyrir farþegana og þeim
ásetningi Norðurleiðar að „hafa
þjónustuna við fólkið sem full-
komnasta“.
Hyoö hefir verið
svikið?
í sama tbl. Alþýðumannsins er
skýrt frá því, að ríkisstjórnin
hafi undanfarið verið „önnmn
kafin“ við að svíkja allt það, er
hún lofaÖi í málefnasamningnum.
Hún hafi svikið í rafmagnsmál-
unum, svikið um sementsverk-
smiÖju; svikið um framlag til
IÖnaðarbankans, framlag til smá-
íbúða o. s. frv.
Hvað er satt í þessu? Ríkis-
stjórnin hefir þegar tryggt fé til
þeirrar tíu ára áætlunar í raf-
væðingu landsins, er hún gerði í
upphafi. Og síðan hefir hún ver-
ið „önnum kafin“, eins og Al-
þýðumaðurinn orðar það, en ekki
við að svíkja um lofuÖ framlög,
heldur við útvegun fjár til þeirra.
Meðan ríkisstjórnin vinnur linnu-
laust að því, er of snemmt að
bregða henni um svik. Slíkl er
gapuxaháttur, sem eingöngu á-
byrgðarlausir blaðrarar láta sér
sama.
f gomni
Þau voru ung og œgilega ást-
fangin hvort af öðru. En þrátt fyr-
ir œsku sína var drengurinn raun-
sœr og sagði:
— Elsku lijartað mitt. Það
verður langt þangað til við getum
gift okkur. Ég hef ekki nema 60
krónur á viku.
— Gerir ekkert, sagði unga
stúlkan, — vikan verður svo fljót
að líða.
Það var einu sinni fyrir fjölda
mörgum árum, að maður nokkur
vildi komast hjá herþjónustu, og
flaug honum í hug að bera sjón-
leysi við. Þegar hann kom til
lœknisskoðunar, kvaðst hann sjá
bölvanlega. Lœknirinn reyndi að
lála hann nefna alla stafina á
stafaspjaldinu, en allt kom fyrir
ekki. Að lokum tók lœknirinn
stóran kringlóttan bollabakka úr
silfri og hélt honum uppi framan
við nefið á manninum. Tíndi
hann þá fjóra tuttugu og fimm-
eyringa upp úr vasa sínum og
rétti lœkninum.
— Hvað á þetta að þýða?
spurði lœknirinn.
— Æ, fyrirgefið, sagði mað-
urinn. — Ég hélt þér vilduð að
ég skipti fyrir yður krónupen-
ingnum.