Íslendingur - 30.05.1985, Qupperneq 5

FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 1985
Jslcudinaur
$U*udiuuur
Útgefendi:
Ritstjóri:
Auglýsíngastjóri:
Ritstjórn, simi:
Auglýsingar, simi
Askriftargjald:
Auglýsingaverð:
Prentun:
islendingur hf.
. Tóma6 Ingi Oirich
Kristín Ottesen
21501
21500
kr. 130 á ársfjónSungi
kr. 170dálksm.
Tæknideild islendings
og Dagsprent
Framtak tíl friðar
Fyrir nákvæmlcga viku síðan samþykkti sameinað þinfi
samhljmla með 48 atkvæðum þinfisályktuuartillöfiu um
afvopnunarmál. Þaó. sem hlýtur aó vekja sérstaka
afhygli við þessa afgreiðslu A|)ingis, er. að rillagan var
saniþykkt samliljóða, en eins og kunuugt er. hala
utanrikismál skipt stjórninálamönnum hvað eindregnast
í fylkingar á ísiandi á síðustu áratugum af öllum þeim
málum, sem þeir fást við.
Fyrsta spurningin, sem vaknar við þessa afgreiðslu, er
hvort nú fari í hönd nýr tími í stjórnmálum, þar sem
almennf samkomulag ríktí um stcfnu í utanríkismálum
eins og í afvopnunarmálum. Við þessari spumingu er
ekkerf svar. En það era og hafa verið ýmsar hlikur á
lofti, sem benda til þess að andstæðingar aðildar íslands
að Atlantshafsbandalaginu séu að endurskoða afstöðu
sína til þess. Kannski er þessi samþykkt fyrsta skrefið á
þeirri braut, að Alþýðubandalagið, Kvennalistinn og
aðrir vinstri hópar móti skoðanir sínar á utanríkismálum
af ábyrgðartilfinningu og skynsömu mafi á hagsmunum
ísiauds. I>að, sein vekur þessar vonir, er, að í tillögunni
er mjög afdráttarlaust tekið af skarið með, að afvopnum
skuli vera gagnkvæm og undir alþjóiflegu eftirliti. Þefta
þýðir að allir þeir, sem að tillögunni standa lýsa því
afdráttariaust yfir, að einhliða afvopnum sé ekki fýsileg-
ur kostur. Bæði Alþýðubandalagið og Kvennalistinn
hafa gerf sér nokkuð dælt við friðarhrevfinguna, en
ýmsir hlutar hennar hafa haft einhliða afvopnun ofar-
lega á sinni síefnuskrá og Verkamannaflokkurinn breskí
hefur gert hana að stefnumáli sínu.
Eift einkenni þessarar þingsálvkfunar er fremur loð-
mullulegt orðalag. Það er helsti veikleiki hennar. Þótt
þingmenn hafi komið sér sarnan um orðalagið á
ályktuninni. þá er Ijóst að þeir skilja hana ekki allir
sama skilningi. Hclsta áhvggjuefnkl er, hvort í þessari
tillögu sé um að ræða stefnubreytingu í ulanríkismáliim.
hvort með henni hafi verið lýst yfir, að hér á landi skuli
ekki vera staðsett kjarnorkuvopn, hvernig sem allt
veltist. Það sé ekki háð samþvkki stjómvalda. eins og
það hefur verið venjulega orðað. En það er rétf að leggja
áherslu á, að í umræðuni á Alþingi áréttuðu forsætisráð-
herra, utanríkisráðhcrra og formaður utanríkisniála-
nefndar þann skilning, að í þessari tillögu fælist engin
stefnubreyting í þessu efni. Þessi tillaga breyfír þ\i engu
um utanríkissfefnuna.
í þessari fillögu er verið að álykfa um efni, sem
fslendingar ráða litlu sem engu um. En það er kannski
ekki aðalafriðið. „Mestu varðar að við metum ríkjandi
aðsfæður á hverjum fíma frá eigin sjónarlióli og hlífumst
ekki við að reyna að hafa áhrif á þróun mála. Það
megum við auðvitað aldrei gera enda hiifuni lið ekki
gert það," sagði Eyjólfur Konráð Jónsson, forinaður
utanríkismálanefndar í uinræðum um þessa tillögu á
Alþingi.
Þetta er hárrétf. Ef okkur fslendinguiu tekst að
stjóma okkar eigin öryggismálum skynsamlega leggjum
við meira af mörkum til heimsfriðar en allar afvopmm-
arfillögtir og Brandf skýrslur heimsins. Daginn elfir að
þessi samþykkl var gerð á Afþingi áktað (ieir llall-
grímsson. utanríkisráðlierra, að fallast á beiðni Banda-
ríkjamanna iim að reisa hér á landi tvær rafsjársfiiðvar
og endurnýja þær fvær, sem iiu slarfa. Það hniga iill riik
lil þess, að su ákvörðun nniiii auka iinggi hér á landi og
svæðiuu nmliveríls. Iliin er þvi marínerl framlag
islenskra stjómvalda til heimsfriðar og skiptir meira
máli en sainþykkt þiiigsálykfunarinnar. jiótt ekki sé liiin
ómerk.
(.111
Æskan í dag er afl framtíðarinnar
Ræða Sturlu Kristjánssonar, fræðslustjóra, flutt á ráðstefnu Sjálfstæðisfélags Dalvíkur um æskulýðsmál
111
>V>:Ú
iH®
í konungsbréfi frá 1790, eru ákvæði um lestrar-
kennslu á þá lund, að sérhvert bam skuli byija
að lesa á bók áöur en það nær 5 ára aldri.
í stjómartíðindum fyrir ísland 1880 er síðan
að fmna lög um uppfræðing bama í skript og
reikningi.
Árið 1703 voru íbúar landsins yfir 50 þús-
und. Þrisvar á öldinni fækkaði landsmönn"’",
svo, að færri urðu en 40 þúsund. Má þar nefna
stómbólu 1703-1709, harðindin um miðja öld-
ina og móðuharðindin 1783-1786.
Um aldamótin 1800 voru íbúar 6.35% færri
en við upphaf aldarinnar.
Á þessari öld er sáð fyrir skóla nútímans —
nú verða þau frumbrot i fræðslu og skólamál-
um, sem ef til vill verðskulda meiri athygli og
heföu betur mótað skólahald okkar sterkar en
raun ber vitni.
Ég tel, að konungsbréfið frá 1790 boði enga
stökkbreytingu eða byltingu, það megi frekaT
skoða sem vísbendingu um ástand mála og
staðfestingu og stuðning við þá siði, venjur og
það ástand sem rikjandi er á þeim tíma, er það
er út gefið.
Öld erfiðleika og hörmunga er hðin, en segja
má að hún hafi um leið orðið endurreisnartími
trúarlífs og þjóðlegra mennta.
Þjóðfélagsskipanin, þjóðarvenjur og menn-
ingarverðmæti leggjast á eitt um að varðveita
og endurvekja lestrarkunnáttu landsmanna —
án skóla, án tilskipana eða valdboða.
Árið 1907 er okkur gefin hin fyrsta eiginlega
skólalöggjöf. Hér kemur nýjung inn í myndina,
kennsla í námsgreinum — fagleg þekking —
hagnýt þekking. Börnin eiga að læra hluti sem
foreldrar þeirra kunnu ekki og þá þarf auðvit-
að skóla.
Þá þarf að byggja skólahús, afla kennslu-
gagna, mennta kennara og halda síðan utan
um þetta allt saman — skólakerfið er þar með
orðið til.
Með því að kenna bömum fyrir framtíðina
— hluti er foreldrar þeirra kunna ekki (nokk-
uð sem síðar hefur viðgengist í vaxandi mæli)
þá er upp tekin skóla- og uppeldisstefna sem
óhjákvæmilega leiðir af sér það þjóðfélagslega
fyrirbæri er almennt nefnist kynslóðabil. Kyn-
slóðabil, er síðan leiðir til ýmissa vandamála í
samskiptum bama, foreldra og stofnana og við
nefnum gjaman unghngavandamál.
Um þetta leyti hafa orðið miklar breytingar
á vettvangi þjóðmála.
Island er ekki lengur hreint bændasamfélag.
Reykjavík er hraðvaxandi bær og verður nú
miðstöð samskipta, hvar allra leiðir mætast.
Tækniþróun og verkaskipting fylgja kaup-
staðalífmu og þjónustugreinum fjölgar ört.
Reykvískir siðir verða fyrirmynd annarra
bæja og þorpa er þjóta upp, einkum þar sem
verslun og viðskipti eru aöal atvinnugreinar.
Erlendra áhrifa gætir mjög og ísland eignast
„sit borgerskap.” Það em íbúar þorpa og kaup-
staða, sem leggja grunninn að íslensku skóla-
kerfi og því miður draga þeir meira dám af
erlendum fyrirmyndum en góðu hófu gegnir —
menn heföu betur horft heim til átthaganna og
ætt uppruna síns.
Það er sjálfsagt að meta sérstöðu þorpa og
bæja og byggja þar skóla. Heimilið í bænum
getur alls ekki skilað uppeldis- og kennsluhlut-
verki sínu á sama hátt og gróið íslenskt menn-
ingarheimili í sveit.
Það er ekki vettvangur lífs á sama hátt og
sveitaheimihð, ekki vinnustaður, þar er ekkert
vinnufólk, engin húsdýr, varla afar og ömmur.
Þar á að borða, hvílast og sofa. Barnið á
mölinni á þess ekki kost að alast upp við dagleg
störf og leggja hönd á plóginn. Samband þess
við foreldra verður allt annað er í sveitinni —
vaxtar — og þroskamöguleikar sömuleiðis.
Þessum breyttu aðstæðum verður að mæta
með einhveijum ráðstöfunum — það sjá allir.
En því miður virðist mysan hafa maðkað.
Af annarlegum, en skiljanlegum ástæðum
virðist hin íslenska borgarastétt afneita upp-
runa sínum, og keppast við að tileinka sér fína
útlenda siðu og háttu. Norm, reglur og viðmið-
anir, sem iðnriki álfunnar hafa komið á af illri
nauðsyn, t.d. í verksmiðjuhverfum stórborga,
verða nú hin fína erlenda fyrirmynd skólahalds
mestu menningarþjóðar norðurálfunnar.
Ef við lítum málið borgaralegum iðnríkis-
augum, þá er það ljóst, að menningarlega og
tæknilega er ísland algjörlega vanþróað og slík
sjónarmið virðast hafa verið allt of ríkjandi á
þessum tímum. Ekki er annað sýnna, en að
fræðslu- og skólamálum sé í öllu skipað út frá
sjónarmiðum sem þessum, án tilhlýðilegrar
virðingar eða samræmis við þjóðlegar aðstæð-
ur, venjur og menningu.
Þeirri skipan er best hentaði 10-20% þjóðar-
innar, skyldu nú hin 80-90% einnig hlýða.
Einkennisorð skólamála næstu áratuga gætu
svo verið: stjómunarvandamál, fjárskortur,
samgönguörðugleikar, hreppapólitík og bygg-
ingavandamál.
Skóla- og fræðslulöggjöf er endurskoðuð og
endumýjuð 1926, 1936 og 1946, án þess að um
eðlis eða stefnubreytingar sé að ræða. Framtíð-
arsýn og aðstæður borgarastéttarinnar ráða
ferðinni, og verður þetta æ meira áberandi er
tímar líða.
Með lögunum 1946 er verkið fullkomað og
eru þau svo kyrfilega sniðin að aðstæðum
höfuðborgarsvæðis og þéttbýlis, að fjölmörg
ákvæði þeirra komust aldrei til framkvæmda í
dreifbýh á þeim 28 árum sem þau voru í gildi
— og hefðu aldrei komist til framkvæmda hver
svo sem gildistími þeirra heföi orðið.
Löggjöf á þessu sviði a.m.k. er ávallt því
marki brennd að taka upp þá skipan sem þegar
er í mótun, eða komin til framkvæmda hjá
ráðandi og mótandi byggðasvæðum.
Útkoman hefur síðan orðið sú, að það eru
aðeins þéttbýlissvæðin sem geta farið að lögum
um skólahald allt, en í hinum dreiföu byggðum
er barist um á hæl og hnakka við að reyna að
koma á skólaskipan iðnríkja og hin hagstæð-
ustu uppvaxtar- og þroskaskilyrði lítilsvirt og
forsmáð.
Ég tel ekki fráleitt að líta þannig á skólahald
og þróun aö um tvær megin stefnur geti verið
að ræða.
Annars vegar þjónar skólinn því markmiði
að innleiða eitthvað nýtt, þróa, jafnvel bylta
Þórgunnur Reykjalín Vigfúsdóttlr:
Víð erum framtíð ykkar
Ég ætla hér með þessum orðum mínum að
reyna að gera ykkur smágrein fyrir því
hvernig það er að vera unglingur í dag.
Á aldrinum 12-16 ára jafnvel til 18 ára
aldurs eru unglingar að breytast úr
skemmtilegu og hamingjusömu barni í rót-
lausan ungling sem reynir að finna sitt
persónulega sjálfstæði. Það er margt sem
brýst um í unglingi á þessum tíma t.d.
allskonar þrár og tilfinningar sem hann
ræður ekki við, þekkir ekki og hefur ekki
fundið fyrir áður. Unglingurinn spyr oft
sjálfan sig hver hann sé og hvað hann er.
Hann fær oft þá tilfinningu að það sé hvergi
plass fyrir hann í þjóðfélaginu og það hafi
gleymst að rýma til á hillunni svo hann
kæmist líka fyrir. Til að koma í veg fyrir að
unglingar hugsi svona, sem er alls ekki hægt
í öllum tilfellum, þarf að leyfa honum að
vera meira með og fá að fylgjast betur með
málefnum fullorðinna. Honum finnst þá
hann vera einhvers virði. Krakkar á þessum
aldri byrja oft að reykja, drekka og jafnvel
að neyta fíkniefna. Ef foreldrar komast að
því, að unglingurinn þeirra sé byrjaður á
einhverju af þessu, þá stoðar ekkert að rifast
og skammast eða fara í fýlu, heldur að tala
rólega við unglinginn, þá er miklu meiri von
til að hann hætti þessu.
Hér á Dalvík þarf nauðsynlega að bæta
íþrótta- og félagsaðstöðu unglinga. Fyrir
þremur árum eða svo var sundlaugarbygg-
ing mikið hitamál á Dalvík. Rætt var um
Þórgunnur Reykjalín Vigfúsdóttir
staðsetningu fyrirhugaðrar sundlaugar og
menn ekki á einu máli um hana. Nú virðist
sem menn hafi gefist upp á þessu brýna
verkefni og öll áform lögð á hilluna. Allir
virðast vera búnir að gleyma sundlauginni.
Mér virðist vinnubrögð bæjarstjórnar vera
hálf handahófskennd og finnst mér Gimli
gott dæmi þess, því allt í einu er komið upp
æskulýðsheimili síðan stopp, ekkert gerist í
lengri tíma, engar breytingar. Mér fyndist
miklu skemmtilegra að vinna svona verk
hægt og jafnt heldur en að taka svona rykki.
Mig langar hér til að átelja foreldra á
Dalvík fyrir það sinnuleysi sem þeir sýna
starfsemi þeirri er fram fer í Gimli. Þeir
gagnrýna starfssemina án þess að kynna sér
hana og sýna uppbyggingu heimilisins lítinn
áhuga og því sem þar fer fram. Þó vil ég
ekki láta hjá líða að þakka bæjarstjóra fyrir
það að sýna starfsseminni í Gimli áhuga.
Það vakti nokkra athygli hjá okkur ungling-
unum þegar bæjarstjóri heimsótti æskulýðs-
heimilið á starfstíma.
Mér finnst það sem af er þessu ári, ári
æskunnar, sé þetta ár ekki búið að vera neitt
frábrugðið öðrum árum sem liöin eru. Það
vaknar upp sú spurning hvað bæjaryfirvöld
telja brýnast að gera fyrir unglingana á ári
æskunnar. Ég hef talað við nokkra unglinga
og fullorðna og erum við sammála um það að
það var miklu meira talað um trén á ári
trésins heldur en búið er aö tala um ungling-
ana og æskuna í ár. Fólk tók sig saman og
hlúði aö tijánum svo þau myndu festa
rætur og dafna. Því þá ekki að hlúa að og
hjálpa unglingunum aö festa rætur svo hann
geti náð að dafna og þroskast. Viö erum jú
framtíðin ykkar.
atvinnulífi, verk- og tæknimenningu þjóðar. byggðir sitja uppi með annars- og þriðjaflokks
Hins vegar að vemda og þróa mannlega og eftirlíkingar.
félagslega þætti í menningu þjóða. 5. Af þessu leiðir síðan, að helstu vandamál
Einnig má segja að aðgreining þessi falli skólahalds hafa verið að ná þeim markmiðum
mjög í farveg með hinni þekktu aðgreiningu á er einkenna má með slagorðum, s.s. jafnrétti til
milli vísinda og lista. Enn fremur, að annars náms og jöfnun námsaðstöðu og hefur þá verið
vegar sé um að ræða skóla sem stefnir að átt við sömu skyldur allra landsins barna til
ákveðinni niðurstöðu og skilgreining óskaðrar þess að hlíta sömu ákvæðum um skólagöngu
niðurstöðu, hefur sínan bakvirk áhrif, þannig — ganga í samskonar skóla — jafn mörg ár —
að skólahald allt (form sem efni) ákvarðast þar jafn marga mánuöi á ári hveiju — nota sömu
eftir — hins vegar skóla sem ber að líta á sem kennslubækur — taka sömu próf.
ákveðið lífsform tiltekins aldurshóps og þvi Ég vil jafnvel halda því fram, að skyldunám
meiri alúð sem lögð er í líðandi stund, þeim á íslandi hafi frá upphafi verið grundvallað á
mun betri verður árangurinn hveijum og ein- misskilningi — misskilningi sem ekki hefur enn
um til handa. tekist að fá viðurkenndan, hvað þá upprættan.
Að lokum vil ég aðgreina þessa tvo mögu- En víkjum aftur að hlutverki grunnskólans
leika þannig: og því hvort skyldunám á íslandi sé grundvall-
1. Annars vegar er um að ræða fjárfestingu, að á misskilningi.
sem síðan getur verið annað hvort,
a) þjóðfélagsins,
b) einstaklingsins.
2. Hins vegar er um að ræða neyslu
síðan miðast við,
a) líðandi stund,
b) framtíð.
Meðal erlendra, þreifst ólæsi gegn um aldir.
Á íslandi voru allir þar til hæfir læsir, þegar
konungsbréf um uppfræðslu í lestri var gefið út
sem 1790. Skólaskylda hjá erlendum fékkst við
grundvallarþættina lestur, skrift og reikning.
Skólaskylda á íslandi var eins konar fram-
haldsnám. Menningararfurinn var varðveittur
Með því að nota þetta „áhald” við greiningu og aðgangur að honum tiyggður án skóla-
íslenskrar skólaþróunar þá er niðurstaða mín í skyldu. Þess vegna varð viðfangsefni skóla-
þessa átt. skyldunnar eins konar framhaldsnám og það
1. Er fyrstu tilskipanir um kennslumál, eru út hefur svo trúlega valdið því að opinberlega,
gefnar þá er neyslusviðið ráðandi. Má þar e.t.v. formlega og verklega hefur aldrei verið viður-
nota orðið lífsfylling. Þjóðleg menning og trú-
arbrögð, eru þær neysluvörur, sem lestrarkunn-
áttan gefur hveijum einstökum aðgang að,
beint eða óbeint. Kunnáttan hefur tæpast bein
áhrif á atvinnumöguleika eða fjárhagslega af-
komu.
Þjóðfélagið (ríkið) ber engan beinan kostnað
kenndur eðlismunur á grunnskóla og fram-
haldsskóa eldur aðeins stigsmunur eða aldurs-
munur.
Jafnvel höfundar grunnskólalaganna féllu í
þá gryfju að ætla mun á grunnskóla og
framhaldsskóla aðeins eitt sumar.
Með því er algerlega útilokað að fylgja
af kennslunni. Segja má að neyslumöguleikar markmiðslýsingu grunnskólans og reyndin
framtíðar séu tryggðir.
2. Aðstæður breytast og frá 1907 færist
aukinn þungi yfir á fjárfestingarhliðina. Á
síðustu hundrað árum er þróunin sú, að
erlendra áhrifa gætir æ meira á öllum sviðum
og grunnurinn að skóla nútímans er lagður um
aldamótin.
Þúsund ára venjur íslenskrar menningar
fölna og vikja. Nú er horft til framtíðar,
verkmenning og tækni flutt inn frá útlöndum í
umbúðum framandi siða, þjóðflutningamir
hefjast, menn þvo af sér mykju og mold og
flykkjast á mölina.
Skólakerfið er fætt með lögunum 1907 og
næstu áratugir eru síðan mótunartími þessa
nýja þáttar þjóðlífsins.
Þjóðafélagið (ríkið) borgar brúsann og vill að
sjálfsögðu sjá árangur.
3. Með lögunum 1946 er nýsköpunin full-
komnuð. Menntun er samfélagsleg Qárfesting.
Landið á sjóð náttúruauðæfa, en afla verður
tækniþekkingar og kunnáttu til þess að nýta
auðlindimar, efla atvinnuvegina og treysta
fjárhagslega afkomu og aukinn hagvöxt.
Sú viðleitni að setja kerfislega hagsmuni öllu
ofar, nær nú algjörum undirtökum. Megin
viðfangsefni laganna er, að skipa almennu
skyldunámi þannig, að þjóna megi hvað at-
vinnu og framhaldsnámi sem vera skal.

hefur og sannað, að grunnskóhnn hefur orðið
eins konar flokkunarvél fyrir aðila, sem er
skólanum og nemendunum óviðunandi —
þ.e.a.s. framhaldsskólanum.
Það verður því að fara að viðurkenna það í
verki að það er eðlismunur á hlutverki grunn-
skóla og framhaldsskóla. Sá eðlismunur er
augljós ef við t.d. berum saman boðskap
markmiðslýsingarinnar og skólastarf og próf i
8. og 9. bekk.
Það má líka benda á skólaskyldu sem skyldu
þjóðfélagsins við vaxandi ungviði, sem skili
öllum út í lífið eins og segja má með því einu
formerki að þeir séu upp vaxnir og fullgildir
borgarar í þjóðfélaginu.
Vilji borgarinn áhrifameiri formerki, þá
stendur honum til boða að sýna getu sina og
sanna gildi sitt t.d. með þvi að leggja stund á
það framhaldsnám er veiti honum starf — laun
— eða þá félagslegu stöðu sem hann sækist
efíir.
Grunnmenntunin tekur mið af þörfum og
eðli nemandans, framhaldsnámið er krafa til
einstaklingsins að laga sig og aga að þörfum
þjóðfélagsins, ef svo má segja.
Þá fyrst að þessi eðlismunur er viðurkennd-
ur, er hægt að þróa þessi eðlis óskyldu skóla-
stig, hvort fyrir sig. Þá á ég við að líta á
grunnskólann, sem þroskavöm ákveðins
Atvinnu- og efnahagslegar áætlanir og spár aldursskeiðs í ákveðnu umhverfi — lífsform, en
eru útgangspunktur, sem jafnvel skyldunám er
síðan skipulagt eftir — með því að rekja málið
aftur á bak.
Skilningur minn á þróun skyldunáms á
íslandi er því í stuttu máli sem hér greinir:
1. Við upphaf skipulagðrar fræðslu og skóla-
halds er lsland alls ekki neitt þróunarland í
fræðslulegu og menningarlegu tilliti, svo sem
ætla má af framkvæmd þessarar mála.
2. Þess vegna er fræðslu- og skólalöggjöf frá
fyrri hluta tuttugustu aldar nokkuð misvísandi í
menningarlegu tilliti, en snar þáttur í kúvend-
ingu frá bændasamfélaginu, yfir í tækniþróað
þjónustusamfélag.
3. Sá munur, sem er á aðstæðum dreifbýlis
og þéttbýlis, er ekki virtur sem skyldi, en
þéttbýlisaðstæður haföar einhliða til grunvallar
við skipan náms og skóla.
4. Þetta þýðir, að reglulegan skóla er aðeins
að finna í bæjum og þorpum, en dreiföar
framhaldsnám og þá einnig á háskólastigi sem
varðveislu þekkingar og verktækni sem hvorki
væri bundið skólasetu og bóklegum fræðum
eingöngu né heldur ákveðnu aldursskeiöi í
órofa tengslum við grunnskóla.
í framhaldi af því sem hér er sagt og umritun
minni af grunnskólalögum, sem þið ef til vill
hafi séð í Heimili og skóla, þá vil ég bæta því
viö aö ég vildi gjarnan sjá þá breytingu hér, að
eftir lok grunnskóla og skyldunáms í 8. bekk,
tæki við tveggja ára miðskóli og fræsluskyldu
og síðan þriggja ára framhaldsskóli til stúdents-
prófs. Miðskólinn væri þannig að allir sem
lokið heföu prófi úr 2. bekk ættu rétt til
framhaldsnáms, en jafnframt væri þess kostur
að taka inntökupróf í framhaldsskóla úr 1.
bekk og ljúka þá stúdentsprófi ári fyrr en nú
gerist.
Út frá þeirri staðhæfingu að grunnskólinn
undirbúi framhalds- og tæknimenntun'og inn-
Sturla Kristjánsson
leiði því nýja þekkingu, nýtt námsefni og
breytta kennsluhætti í sífellu, í stað þess að
sinna áður umræddu grunnskóla hlutverki, þá
vil ég setja fram eftirfarandi kenningu sem
varð til fyrir all mörgum árum, þegar ég vann
að lokaritgerð minni til candidatsprófs í sálar-
og uppeldisfræðum við D.L.H.
Sá grunnskóh sem kennir nemendum sínum
það sem foreldrar þeirra kunna ekki, er að
kljúfa veröld bamsins — búa til kynslóðabil og
leggja grunn að því sem svo er kallað unglinga-
vandamál.
Æskan á þá kröfu að grunnskólinn ástundi
markvissara uppeldisstarf — mannrækt grunn-
skólans höfði fyrst og fremst til tegundareigin-
leika mannsins (mannlegra þátta) og persónu-
legra ein'kenna (afbrigða hvers og eins) í stað
þeirrar meðalmennskumótunar sem nú er við
lýði. Meðal annars þarf að skilgreina eðli og
áhrif einstakra námsgreina. Sérhver æfing
íþróttamanns hefur skilgreindan og markvissan
tilgang og skilar sínu í langri þjálfun og það er
ekki síður mikilvægt að standa vel að ræktun
og uppbyggingu mannkosta og greindar.
Að ræktunartímabilinu loknu er rétt að leita
léttari viðfangsefna í lífsbaráttunni og kæmi þá
miðskóli inn í myndina — skólaform æskunnar
— tengingin frá ræktun og þjálfun til átaka og
afreka, tengingin frá uppeldi og leik yfir í
alvöru lífs og starfs.
Fijáls miðskóh er tæki mið af umhverfi. sem
og félagslegum þörfum unglinganna þegar þeir
þurfa svo sárlega á leiðsögn. umhyggju og
handleiðslu að halda. í bamslegum tilburðum
sínum við að verða fullorðnir. Miöskóli sem
byði upp á sveiganleika í starfi. allt eftir óskum
og þörfum nemenda. allt frá markvissri fræðslu
— þekkingaröflun — yfir í skapandi starf, þar
sem áhersla væri lögð á þær greinar sem best
svara tilfmningalegum og félagslegum þörfum
æskufólks. Má þar nefna verklegar greinar.
íþróttir, félagsstörf og listir. Aðeins sá grunn-
skóli fer að lögum. sem vinnur uppeldis- og
mannræktarstarf grundvallað á þeirri þekkingu
sem við besta eigum um mannlegt eðli og
þarfir vaxandi ungviðis. og skilar vel skipu-
lögðu og markvissu starfi. Aðeins sá grunnskóli
fer að lögum, því að grunnskólinn getur ekki á
annan hátt hagað störfum sínum í sem fyllstu
samræmi viö eðh og þarfir nemenda og stuölað
að alhliöa þroska. heilbrigði og menntun hvers
og eins.