Íslendingur - Ísafold - 07.10.1971, Blaðsíða 5

4 ÍSLENDINGUR-ÍSAFOLD - FIMMTUDAGUR 7. OICT.
Sjaldan er jafn fallegt á íslandi eins og á góðviðris-
dögum í september, þegar haustlitirnir skarta sínu feg-
ursta. Þá þykir mönnum þó sennilega hvergi dýrlegra en
í birkiskógunum, hvergi eru litirnir fleiri, hvergi kyrrðin
meid.
Á þvílíkum degi átti ég fyrir skemmstu stund með ís-
leifi Sumarliðasyni skógarverði á Vöglum.
FALLEGASTDR
ER
SKÓGDMNIM
VOR OG HADST
» segir ísleifur Sumarliðason,
í- skógarvörbur
1971.
SKÓGRÆICT - EÐA UPPBLÁSTUR
Ég hitti ísleif, þar sem hann var að lesta vörubíl frá
Valgarði Stefánssyni með arin- og reykingarvið til Reykja-
víkur. En þetta var að byrja á öfugum enda að hefja
rabbið þarna, svo að við héldurn upp að gróðrarstöð-
inni. Á leiðinni segir hann: Okkar starf er fyrst og fremst
fólgið í því að vernda þessar gömlu skógarleyfar, sem
fyrir eru í landinu, hirða þær og grisja. Það er langbezta
landverndin í sjálfu sér. Þú sért hvernig landið fer hérna
fyrir handan. Þar blæs það upp um leið og skógurinn
hverfur. Hér er svo úrkomulítið og snjólétt.
Mér varð litið yfir Fnjóská. Þar blasti við svartur,
gróðurlaus melhóll. Þetta er Jónshöfði, segir ísleifur.
Guðrún Árnadóttir frá Hróarsstöðum hefur sagt frá því,
að í ungdtemi sínu, — hún var fædd 1761, — hafi verið
svo mikill skógur á Hróarsstöðum, að það þurfti að
hengja bjöllur á kýrnar til þess að þær fyndust í skóg-
inum. Einu sinni þegar hún fór fram hjá Jónshöfða,
heyrði hún, að rnaður var við skógarhögg, en gat ekki
séð hann. Skógurinn var svo þéttur.
'!f‘ FLÝTiR VEXTINUM UM ÞRÚ ÁR
Uppi í gróðrarstöðinni blasir fyrst við augum manns
120 fermetra plast-gróðurhús. Þar voru birki- og lerlci-
plöntum. Ársvöxturinn er gífurlegur eða Upp í 50 sm á
birkinu og 18 sm á lerkinu. Er það allt upp í fjórfaldur
ársvöxtur, en þessi hús krefjast lílca góðrar umlrirðu og
vakandi auga. Ástæðan til þess, að þau gefa svo mildu
betri raun en glerlcassarnir er sú, að þau geyma hitann
betur. Á heitustu dögum sumarsins verður að gæta þess
að opna glugga og dyr til þess að gróðurinn sviðni ekki.
í þessu gróðurhúsi voru u. þ. b. 40 þús. plöntur, en
þær geta ekki verið fleiri vegna stærðarinnar.
Venjulega gengur skógræktin þannig til, að fyrst er
fræjunum sáð að vorlagi. Síðan eru plönturnar í sáð-
beðunum í eitt eða tvö ár. Þá eru þær látnar standa í
önnur tvö ár. Eftir það eru þær seldar út til skógræktar-
félaga og einstaldinga, sem taka að sér gróðursetningu
þeirra ásamt Skógrækt ríkisins.
Með því að nota plastgróðurhúsin er vöxtur trjáplantn-
anna stundum svo mikill á einu sumri, að hægt er að
taka þær strax til gróðursetningar á næsta vori.
árum: Fyrst og fremst sem raftviður, til kolagerðar og
járnvinnslu, eldneytis og beitar. Þegar harðæri geldc yfir
landið, var leitað í skóginn og hann notaður til heystyrks
og því meir, sem harðara var í ári.
Víða í Fnjóskadal sjást merki um járngjörð eða rauða-
blástur, fyrir víst á 14 jörðum og sums staðar svo að mik-
ið hefur lcveðið að, eftir gjallhaugum að dæma. Rauða-
blástur fer þannig fram, að eldstæði er búið til í brekku,
svo að nægur loftsúgur geti komizt að. Síðan er viður
lagður í eldstæðið og lcveikt í. Þegar hann er noldcuð
brunninn, er mýrarrauðinn lagður ofan á og þar yfir við-
ur á ný. Járnið rennur þá saman í Idumpa, svo að liægt
er að smíða úr því.
í Fnjóskadal var rauðablástur mikill og kolagerð afar
rnikil, jafnvel mest eftir að skógarnir tóku að þverra ann-
ars staðar, því að þá voru kolin seld og flutt langar leið-
ir. Raftviður var og seldur í aðrar sveitir.
'it UPPHAF SKÓGRÆICTAR
Skógrækt hefst hér á landi fyrir forgöngu danslcra
manna og voru stærstu skógarnir fljótlega friðaðir. Vagla-
skógur var girtur 1909, en um fullkomna friðun var
ekki að ræða, þar sem leyft var að láta hesta og naut-
pening ganga í skóginum fram undir 1940.
Fyrir utan það, hvernig uppblásturinn allt í kringum
Vaglaskóg sannar nauðsyn friðunarinnar, kernur hún
einnig fram í vexti trjánna, en á þessum árum hefur með-
alhæð skógarins tvöfaldast. Um aldamótin voru hæstu
trén 7.5 metrar. Nú eru 10 — 12 metra birki algengt og
hæst utrén eru röskir 12 metrar. Eru það hæstu birkitré
hér á landi.
g| ALASICA LÚPÍNAN
1947 voru mörk Vaglaskógar færð niður að þjóðveg-
inum eins og hann er nú. Enn má sjá gamla vegvísinn
inn í slcóginn. Og frá honum niður að þjóðvegi er græn-
lcöflóttur lcragi, slcýr vottur þess, að þarna voru blásnir
melar, meðan ógirt var, nema smábirlcilcjarr í lægðum og
dældum, þar sem ralcast var og slcjólið mest.
Nú er þarna nýr gróður að festa rætur. Sums staðar
hefur grasfræi verið sáð á melinn og borið á. Annars stað-
ar er sérlcennileg, döklcgræn planta að nema land. Alaslca
Isleifur Suinarliðason, slcógarvörður.
IC. JÓNSSON STÆRSTI ICAUPANDINN
Slcógurinn er grysjaður, eftir því sem hægt er, á haust-
in og fram eftir vetri. Helztu nytjar af þeirri atvinnugrein
eru girðingarstaurar, arin- og reykingarviður og lítilshátt-
ar biilciviður til smíða. í ár er stærsti lcaupandinn Niður-
suðuverlcsmiðja K. Jónssonar. Hún lceypti 120 tonn af
reylcingarvið.
4 RAFTVIÐUR OG RAUÐABLÁSTUR
Þessar upplýsingar gefa mér tilefni til að inna ísleif
eftir því, hvernig skógurinn hefði verið nytjaður fyrr á
lúpínu lcallar ísleifur hana. Fyrir sex árum grððursetfi
hann noklcrar plöntur á melinn, en þarf elclci að hafa nein-
ar áhyggjur síðan, því að þessi sérstæða jurt sáir sér út
sjálf og þarf þó engan áburð. Hún framleiðir meira að
segja lcöfnunarefni og auðveldar þannig öðrum gróðri að
slcjóta rótum. Hún á aðeins einn óvin: sauðkindina, sem
þylcir Alaslca lúpína hið mesta lostæti. En þarna þarf
clcki að hafa áhyggjur af henni.
Ég get eklci stillt mig um að impra á sauðlcindinni við
ísleif. Mér þylcir náttúrlega vænt um sauðkindina, segir
hann. Sauðfjárrælct og skógrælct getur vel farið saman,
bætir hann við, en minnir þó á uppgræðslu lands og AI-
aslca lúpínu í leiðinni.
ÍSLENDINGUR-ÍSAFGLD - FIMMTUDAGUR 7. OICT. 1571. 5i'
Hann bendir mér síðan á, hvar smábirlciplöntur eru að
slcjóta upp lcollinum í hrjóstrugum melnurn innan um gras
og lúpínu. Það hefur verið svo lcalt undanfarið, að birlc-
ið hefur varla náð að fullþroslca fræ, segir hann. Við
höfum þó aðeins orðið varir við að það slcjóti niður rót-
urn eins og þú sérð.
Jl SJÁLFUM OICKUR NÓGIR UM JÓLATRÉ
Er langt í það, að við getum rælctað nytjaslcóga á ís-
landi, spyr ég ísleif, eftir að hafa þannig orðið vitni að
þrautseigjunni í birlcinu. Nei, segir hann, þótt stutt sé
síðan farið var að gróðursetja barrviðinn austur í Hall-
ormsstað, eins og flestum er lcunnugt.
Og á næstu árum förum við að verða sjálfum olclcur
nógir um jólatré hér í Þingeyjarsýslu, sem er fyrsta slcrefið.
En svo er annað, bætir hann við. Skógrælctin á að vera
sveitunum styrlcur og efla atvinnulífið. Hún flytur fjár-
magnið út í sveitirnar. Þannig voru vinnulaun til hrepps-
búa, 10 — 15 manns, hér í Hálshreppi fyrir utan laun
slcógarvarðar 640 þús. lcr. sl. ár. Það er elclci há upphæð.
En það munar um hana í elclci stærra sveitarfélagi. Það
eru aðlalega unglingar, sem vinna hjá slcógrælctinni, og
þessi vinna á eftir að aulcast.
Ég spyr, hvort framtalc einstalclinga í slcógrælct væri
mikið. Bæði á vegum slcógrælctarfélaga og einstaklinga,
segir hann. Það rnætti nefna ýmsa staði: Selland, Végeirs-
staði og Víðifell í Hálshreppi. í Ljósavatnshreppi: Ytra-
fjali, svo að eitthvað sé nefnt. En slcógrækt er á ótal-
mörgum fleiri stöðum. Eins og í Mývatnssveit. Þá held
ég að þar sé fallegt um að lítast, og á þar við Höfða.
Ertu kannski að hugsa um að færa út lcvíarnar, spyr ég
þá. Feginn vildi ég það, ef land fengist, svarar hann.
T BÆJARSICÓGURINN Á VÍÐIVÖLLUM
Isleifur skrapp með mér að Víðivöllum í Fnjóslcadal,
en þar er einn fegursti bæjarslcógurinn í Þingeyjarsýslu.
Jón ICr. ICristjánsson bóndi og fyrrum slcólastjóri tólc vel
á móti olclcur og minntist þess m. a. frá árunum eftir
stríð, að þá var aðalfundur Slcógrælctarfélags íslands hald-
inn í Vaglaskógi. Þar voru þær gömlu lcempur og póli-
tísku andstæðingar Valtýr Stefánsson og Hermann Jónas-
son eins og bræður og sameinuðust í hugsjón sinni um
að Iclæða landið slcógi og helzt nytjaskógi.
Elclci var þó Jón of trúaður á það, en sagði, að bæjar-
skógar hefðu uppeldislegt gildi fyrir börnin, aulc þess sem
þeir væru til prýði og ánægju. En nú er svo lcomið í sveit-
um á dögum einyrkjabúslcaparins, að bændur mega elclci
vera að því að sinna slílcu vegna of milcillar vinnu.
Lítið gerði Jón úr sínum hlut í uppgræðslu slcógarins,
en þaklcaði hana lconu sinni og systur.
UMGENGNI GÓÐ, EN AÐBÚNAÐI ÁFÁTT
ísleifur er þeirrar slcoðunar, að Vaglaslcógur eigi að
vera sem mest opinn ferðamönnum. Við vitum, hvað
fóllcið leitar milcið inn í birlcislcógana sér til hvíldar og
hressingar, segir hann.
En er umgengnin nógu góð? spyr ég.
Hún er mjög góð og batnandi. Líka um verzlunarmanna
helgina, en þá slcortir helzt á að fóllc gangi vel urn. Það
hefur þó lagazt heldur hin síðari ár. í framhaldi af þessu
lcemur ísleifur inn á það, að nauðsynlegt sé að koma upp
vatnssalernum og hreinlætisaðstöðu svo sem er á tjald-
stæðinu á Alcureyri, á stöðum eins og Vaglaslcógi, þar
sem þúsundir manna eru saman lcomnir um eina helgi.
Fer varla hjá því, að flestir talci undir með slcógarverðin-
um, að hér sé bæði um menningar- og þrifnaðarmál að
tefla, þar sem slcjótrar úrbótar er þörf.
BIRICIÐ ER FALLEGAST
Þegar gengið er um slcóg eins og Vaglaslcóg með kunn-
ugum rnanni, velcur margt athygli, sem ella færir fyrir
ofan garð og neðan. Elclci sízt þegar í hlut á maður eins
og ísleifur, sem hefur í 22 ár hlúð að þessum slcógi og
þeklcir hvert tré, hefur meira að segja gefið mörgum þeirra
líf. Það er því elcki undarlegt, þótt mér hafi orðið á að
spyrja: Hvenær er slcógurinn fallegastur?
Haust og vor, náttúrlega, segir hann. Þegar snjór er
yfir öllu. Hann er alltaf fallegur.
Og hvaða þáttur slcógrælctarinnar þylcir þér slcemmti-
legastur? spyr ég.
Það er bæði gaman að fást við uppeldi trjáplantnanna
og að fylgjast með vexti þeirra, þar sem þeim er álcveðinn
staður, segir hann.
Áttu þér eitthvert uppáhaldstré? spyr ég.
Fyrir utan gluggann minn er eitt, segir hann. Eitt brann.
Eitt er þarna, — þau eru rnörg, segir hann svo.
Og hvaða tré er fallegast? spyr ég.
Af barrtrjánum sennilega fjallahlynur og broddfura.
Hún getur orðið 4 þús. ára og er elzta trjátegund í heimi,
segir hanti. Af lauftrjánum birlcið.
Og í þessum mesta birlcislcógi landsins lcveð ég slcógar-
vörðinn að sögðum þessum orðum og óslca honurn gæfu
og árangurs í sínu þýðingarmilcla starfi. — H. Bl.
Frá
liðinni
tíð...
Ýmis tíðindi úr Vaðla- og
Þingeyjarþingi.
SICARÐSÁRANNÁLL:
1517. Andaðist ábóti Einar á
Þverá.
1518. Vígður ábóti Finnbogi
til Þverár.
1523. ICjöru Norðlendingai
Jón Arason til bislcups, höfðu
áður ráðið hann þar til.
1530. Ari, sonur biskups Jóns,
lögmaður fyrir norðan. Skipað-
ur prior Jón til Möðruvalla.
1533. Giptist ísleifur Sigurðs-
son f.rá Grund í Eyjafirði Þór-
unni húsfrú, dóttur bislcups
Jóns, er Rafn lögmaður átt
hafði.
(Ath.: Mælt er, að Þórunn
hafi látið vinnulconu sína lcveða
í vilcivaka til ísleifs:
í Eyjafirði upp á Grund
á þann garðinn fríða,
þar hefur bóndi búið um stund,
sem börn lcann ekki að smíða.)
1546. Ari bislcupsson hafði
sýslu í Vaðlaþingi unt þann
tíma og lætur dóm ganga á Ein-
arsstöðum í Krælclingahlíð unt
15 þjófa í einu, er stórum voru
rylctaðir, allir um þjófnað, því
undra peningur hafði horfið,
bæði lcvilcur og dauður ....
1609. Þrír menn urðu undir
snjóflóði að Urðum i Svarfað-
ardal.
1615. Drulclcnun Slcáldastaða
Eirílcs (úr Evjafirði) fyrir Staf-
nesi . Ein lcona hét Ragn-
heiður o't var Magnúsdóttir, er
fvrirfór br>rni sínu, fimm vilcnt
gömhi, : lælc e;num norður á
Svalbarð'’ctrönd, þeirri drelclct á
Helsrastcítnhingi, féklc iðran.
Svo bnr v;ð þann santa dag, sem
bess’ fo-EUndaða kona lét baru
sitt of-'r' : fo^s nokkurn í þeirri
litlu é.rc^ærnu. cern Geldingsá
er nefnö (w hnn b°vrði til þessa
síns b°rnS h'ióð briú, sem húu
sjálf bó s°’nna frásagði, að
menn sáu úti í Laufáshverft
himininn rauð°n s°m blóð í suð
urátt. m svo hevrðu beir í lopt-
inu þriú h’jóð í sömu átt og
sama ni.mkt. '"’r bnrnið drekkt-
ist. — — — Á Hvannavöllum
norður of'llck nv’ður siq ófyrir-
synju á vetfl:nnf,nrjóni inn í
balcið Túmnc Oxnnlaugsson að
nafni. Dó litlu síðar.
1617. Devði Björn bóndi
Benedilctsson að Múlcaþverá
þann 21. Auuustii. einn frómur
höfðingsmaður, friðsamur og lít
illátur.
1618. Þann 10. Junii voru
slcruegur mjöe nu'k'ar fyrir norð
an land í Dndsuðurátt; í því
lcom reiðarslarr nn dó einn mað-
ur í Brjámsneú v:ð Mvvatn. datf
til jarðar str°v örkumlalaus.
Stúlka eúi var bín hnnum á eng
inu, datt oe e'nnmn til jarðar,
dó elclci. Þá f°"u og aðrir 3
ntenn af hestum bar i nálægð,
salcaði engan. — — — Brann
Bæisá hin vertnri í Öxnadal, ölú
gresatnlega. Fóllc var í seli.