Faxi - 17.06.1948, Blaðsíða 1

7. tbl. 8. ár Útgefancli: Málfundafélagið Faxi, Keflavík
Lýðveldisins minnst 17. júní
17. jtini fyrir 4 árum var lokasporið
sligið i aldalangri frelsisbaráttu þjóðar okk-
ar. Þá fyrst rættist dranmur þeirra forvíg-
ismanna endurreisnartímans, er hófu gunn-
fána' íslands á loft í byrjun siðustu aldar.
— Lýðveldi var stofnsett á Islandi. —
Endanlega var nú endurheimt það frelsi
og sjálfforræði, sem þjóðin hafði glatað
í hendur erlcnds þjóðhöfðingja fyrir nær
7 öldum síðan. Syndir feðranna komu
vissulega niður á börnunum.
Eg ætla ekki að dvelja við að lofsyngja
þá, sem voru í eldinttm í hinni löngu og
hörðu baráttu, sem er að baki þeim sigri,
sem við minnumst 17. júní. Sögu þeirra
þekkja allir. Við lifum ekki á frægð og
þrautseigju þeirra feðra okkar ,sem lögðu
þar hönd á plóginn, og við gætum ekki
sjálfstæðis okkar með einum saman „hale-
lúja“ söng um þá. Ekki stoðar það heldur
á þessari sigurhátíð að hallmæla þeim
ógæfusömu mönnum, sem lciddu sl:k ógn-
arkjör og ill örlög yfir þjóðina árið 1262,
né sýta glópsku þeirra.
Nei, þcssi dagur á að vcra okkur eins-
konár skóli.
Við höfum orðið þeirrar gæfu aðnjót-
andi að taka við landinu alfrjálsu, og
okkur ber að skila því í hendur næstu
kynslóðar jafnvel settu og það er nú,
helzt betur. Okkur ber að varast þau víti,
sem urðu löndum okkar á Sturlungaöld-
inni að falli, en til þess þurfum við að
gera okkur glögga grein fyrir orsökunum
að óhamingju landsins.
Við skulum því líta á hinar sögulegu
staðreyndir án allrar beizkju, og án þess
að hræðast, þó að sumt, scm fyrir augu bcr,
sé ískyggilega l kt því, sem nú er að gerast
með þjóðinni, vegna þess að hin dýrkeypta
reynzla á nú að kenna okkur að sigla
milli skers og báru.
Það leið eigi á löngu eftir byggð lands-
ins, að erlendir konungar fóru að renna
hýru auga til eylandsins norður í hafi,
og gerðu þeir út rnenn hingað til þess að
vinna landsmenn undir sig. Ekki voru mál
þessi auðsótt við íslenzka höfðingja lengi
vel, og munu fyrirsvör Einars Þveræings
gegn hverskonar landaafsali svo lengi í
minnum höfð á Islandi, sem skoðana- og
málfrelsi eru hér að nokkru metin. Þá
voru svörin hvorki myrk né hál, en þó í
fyllsta máta kurteis. Þá var jafnvægi milli
höfðingjanna og valds þeirra, vegna þess
hversu margir þeir voru og jafn ríkir, og
þoldu því hver öðrum engan ójöfnuð.
En þegar kemur fram á Sturlungaöldina
minnkar þetta jafnvægi og öryggi. Goð-
orðin færast á hendur fárra manna, sem
berjast svo sleitulaust um völd yfir öllu
landinu. Drengilegar bardagaaðferðir sögu-
aldarinnar eru nú ekki í hávegum hafðar
og ekkert er virt, sem andstæðingsins er,
hvorki líf hans né eignir. Höfðingjarnir
óttast hverjir aðra, vegna þess að engra
griða cr að vænta í takmarkalausri yfir-
drottnunarbráttu þeirra. En við slíkar að-
stæður og upplausn, fara horfur Noregs-
konungs að vakna. Hann heitir mönnum
hér fulltingis og lætur skína í, að hann
komi sem sannur friðarengill til þess að
lægja ófriðaröldurnar. íslenzku höfðingj-
arnir hafa og sermilega leir.að aðstoðar hans
vegna óttans til þess að klekkja á óvin-
unum, þó óvíst sé hversu dyggilega þeir
17. júní blað
Lýðveldisfánastöngin, sem reist var til minnis
um stofnun lýðveldisins árið 1944. Hún stend-
ur í grasigróinni brekkunni sunnan Suður-
götu þar sem fyrirhugaður skrúðgarður á
að verða.
hafi ætlað að vinna honum að unnum
sigri.
Taumlaus valdabarátta og ótti höfðingj-
anna um valdamissi verða þannig frelsi
og sjálfstæði þjóðarinnar að fjörtjóni og
almúgi manna getur ekki spornað við
vegna sundrungar og spillingar.
Þetta er í fáum orðum sorgarleikurinn
og aðdragandi þess að Gamli sátlmáli
varð til, en uþp úr því verður ísland svo
hjálenda danska valdsins um langt skeið.
Bráðlega lærðist íslendingum, hversu
bágt ófrjálsri þjóð verður lífið, og fljót-
lega bólaði á þvi, að hinu erlenda kúgunar-
valdi væri sýnd mótspyrna, enda þótt
hún væri að vísu lítt megnug lcngi vel.
Það var ekki fyrr en á fyrri hluta 19. ald-
arinnar að rofa fer til að nokkru marki.
Virk barátta cr þá hafin gegn ófrelsi ís-