Vísbending - 30.05.2008, Blaðsíða 4

Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575. Myndsendir: 561 8646.
Net fang: visbending@heimur.is.
Mál fars ráð gjöf: Mál vísindastofnun Há skólans.
Prentun: Guten berg. Upp lag: 700 eintök.
Öll réttindi áskil in. © Ritið má ekki afrita
án leyfis út gef anda.
Aðrir sálmar
4 V í s b e n d i n g • 1 9 . t b l . 2 0 0 8
Enn á ný hefur hleranamálið komið upp. Kjartan Ólafsson, fyrrverandi
ritstjóri Þjóðviljans, skrifaði grein um mál-
ið í Morgunblaðið 27. maí síðastliðinn. Í
ljós hefur komið að hlerunin var alltaf af
ákveðnu tilefni og ávallt var fenginn úr-
skurður dómara áður en hlerun var heim-
iluð.
Nú virðist flestum fráleitt að láta hlera
síma einstaklinga vegna pólitískra mót-
mæla. Þeir sem enn eru á lífi af þeim
sem hleraðir voru á sínum tíma eru flestir
orðnir aldraðir. Ótrúlegt virðist að þessi
góðlátlegu gamalmenni hafi nokkuð til
saka unnið. Þetta sýnir hættuna af því
að dæma söguna út frá sínum samtíma.
Margir þeir sem hleraðir voru höfðu á sín-
um tíma uppi mjög stór orð um andstæð-
inga sína og töldu þá landeyður og leppa
erlends valds. En ekki var látið þar við
sitja heldur var ítrekað beitt ofbeldi. Einar
Olgeirs son fagnaði „Alþingi götunnar“
sem var múgur sem réðst á Alþingishús-
ið árið 1949 þegar Ísland gekk í NATO.
Brotnir voru gluggar, ráðist að lögreglu-
þjónum og þeir lemstraðir og veist með
valdi að þingmönnum sem studdu Vest-
urveldin. Á sama tíma barði fjöldamorð-
inginn Jósep Stalín, bandamaður íslenskra
sósíalista, niður alla þá sem vildu frelsi í
löndum Austur-Evrópu. Lengi eimdi eftir
af þessum tímum. Kjartan kýs að gleyma
þessu öllu og segir:
„Með hinum víðtæku pólitísku
símahlerunum var ráðist að heiðvirðu
og vammlausu fólki með aðferðum sem
almennt þykir aðeins við hæfi að beita
gegn stórhættulegum glæpamönnum
svo sem eiturlyfjasölum, meintum
morðingjum eða landráðamönnum.
Þessar pólitísku símahleranir á árunum
1949-1968 eru svartur blettur í sögu
íslenska lýðveldisins. Þær eru víti til
varnaðar fyrir alla þá sem fara með æðstu
völd, nú og á komandi árum. Vel færi
á því að núverandi dómsmálaráðherra,
fyrir hönd íslenska ríkisins, bæði allt það
fólk sem brotið var á með þessum hætti
afsökunar á ósómanum – þá sem enn lifa
og hina sem látnir eru. Niðjar þeirra eiga
líka rétt á slíkri afsökunarbeiðni.“
Hefur Kjartan beðist afsökunar á sér og
skoðanabræðrum sínum sem studdu kúg-
un kommúnista áratugum saman? bj
Afsakið
framhald af bls. 3
Aðferðafræðileg
nálgun Cowles
Nálgun Cowles er áhugaverð fyrir margra
hluta sakir. Hann aflaði gagna um ráðgjöf
sérfræðinga og þróun hlutabréfaverðs á
markaði. Heimspeki við gagnagreiningu
getur verið á grundvelli endurskoðunar.
Endurskoðendur reyna setja sögulegar
staðreyndir fram með sem skýrustum
hætti. Hugsanlega vilja sumir kalla slíka
endurskoðun lýsandi tölfræði. Cowles
tekur saman árangur sérfræðinganna í
anda endurskoðunar og gengur síðan
lengra. Hann setur fram spurninguna
um hvort þessi árangur sérfræðinganna
sé eðlilegur. Slík spurning kallar á
viðmið. Það viðmið er einhvers konar
tölfræðilegt líkan.
Tölfræðilega líkanið sem
hann notar er eins konar
slembigangur (e: random
walk). Einfaldri útgáfu af
því líkani má lýsa þannig
að maður kasti krónu
upp á það hvort hann eigi
að taka eitt skref áfram
eða afturábak. Þannig að
líkur eru 1/2 á einu skrefi
fram og 1/2 á einu skrefi
aftur. Tilraun Cowles
með spilastokknum gefur
hugmynd um hvernig
dreifing verður á afkomu
einstaklinga. Niðurstaðan
var sú að heppnustu
ráðgjafarnir mældust
á svipuðu róli og þeir
heppnustu samkvæmt spilastokknum og
því ekkert sem benti til færni ráðgjafanna
til að spá fyrir um verðið. Hér varð því
til grunnur að kenningunni um skilvirka
markaði, (e: efficient markets). Hún segir
að það eigi ekki að vera hægt að vera
hægt að spá um verð á hlutabréfum, því
að ef það væri hægt þá væri svigrúm til
hagnaðar án áhættu. Ýmsar útfærslur af
kenningunni um skilvirka markaði hafa
síðar verið settar fram og þróaðar bæði
fræðilega og tölfræðilega.
Það að Cowles skuli alhæfa út frá
mælingum er í anda nútíma tölfræði
og var því nýjasta tíska árið 1930. R.A.
Fisher lagði upp úr 1920 fram formlega
leið til alhæfinga út frá mælingum sem
byggir á sennileikafallinu, (e: likelihood
function). Leið Cowles að stokka spilin
var enduruppfundin síðar undir enska
nafninu bootstrap og er valkostur við
nálgun R.A. Fishers. Á tölvuöld eru
spilin að sjálfsögðu stokkuð vélrænt.
Bæði hjá R.A. Fisher og Cowles kemur
fram sú grundvallarhugmyndafræði
nútímatölfræði að við ályktanir út
frá mælingum verður að ganga út frá
líkani. Engin tölfræði er til án líkans.
Cowles var öðru fremur í rekstri og
viðskiptum, en R.A. Fisher var fyrst og
fremst háskólamaður. Það athyglivert að
þessir ólíku einstaklingar hafi haft svona
svipaða heimspekilega nálgun. Ýmsir
hagfræðingar, svo sem Frisch, tortryggðu
líkindafræðilegar nálganir og töldu að
menn skyldu frekar nota nálganir sem
byggðu á algebru eða rúmfræði.
Niðurlag
Menn halda áfram að reyna að endurbæta
upprunalegar hugmyndir Cowles. Und-
anfarna tvo áratugi hafa
verið í tísku líkön sem að
vissu leyti eru endurbót á
nálgun hans. Ein endurbót
felst í því að skrefstærðin
í slembiganginum er ekki
fasti. Hugmyndin gengur
út á það að ef nýlega hef-
ur verið ólga á markaði
þá megi reikna með ólgu
á næstunni. Einföld út-
færslu af þessari hugmynd
er stundum skammstöfuð
ARCH. Sú nálgun þykir ná
skammtímatitringi á mörk-
uðum vel en ofmeta óvissu
til langs tíma. Í hvert sinn
sem mönnum hefur dottið
í hug ný gagnagreiningarað-
ferð hefur hún verið prófuð
á verðbréfagögnum. Hamilton, ritstjóri
Wall Street Journal í upphafi 20. aldar setti
Dow-teoríu fyrirrennara síns ekki niður
í skýrum formúlum. Menn hafa reynt
að skrifa þær niður og bera saman við
nýtískulegar ólínulegar aðferðir (ARCH,
tauganet ofl.). Sumar niðurstöður benda
til þess að þó að menn hefðu ekki hagn-
ast á ráðgjöf Hamiltons þá sé hugsanlegt
að hún (og sumar af nýlegum ólínulegum
aðferðum) séu góð áhættustjórnun, þ.e.
að eignakarfa sem þannig væri stjórnað
sveiflaðist minna en aðrar sem gefa jafn-
góða ávöxtun og eigendur þeirra svæfu því
betur á nóttunni. Fræðimenn nú á dögum
telja margir að einhvers konar útgáfa af
skilvirkum markaði sé við lýði. Hugtakið
skilvirkur markaður hefur því slegið í gegn
og eins og alltaf þegar eitthvað slær í gegn
verða til nokkrar útgáfur t.d. sterk eða
veik skilvirkni. Nú er það ríkjandi skoðun
að ekki sé hægt að hagnast á spám. V
Cowles segir
að það eigi
ekki að vera
hægt að vera
hægt að spá
um verð á
hlutabréfum,
því að ef það
væri hægt þá
væri svigrúm
til hagnaðar án
áhættu.