Vísbending - 15.08.2008, Blaðsíða 4

Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575. Myndsendir: 561 8646.
Net fang: visbending@heimur.is.
Blaðamaður: Kári S. Friðriksson.
Prentun: Guten berg. Upp lag: 700 eintök.
Öll réttindi áskil in. © Ritið má ekki afrita
án leyfis út gef anda.
Aðrir sálmar
4 V í s b e n d i n g • 3 0 . t b l . 2 0 0 8
Íslensku þjóðfélagi hættir til að festast í núinu. Þegar vel gengur eru allir á
ofsahraða alls staðar. Engum dettur í
hug að hlusta á úrtöluraus. Skrifaðar eru
lærðar greinar um það hve Íslendingar séu
atorkusamir og frumlegir, þeir þori þegar
aðrir hika. Sagt er að Þjóðverjar gumi af
því að vera mjög „spontant“. Þegar gengið
er á þá í hverju það lýsir sér segjast þeir
stundum fara í bíó án þess að hafa ákveðið
það fyrirfram. Íslendingar brosa þegar þeir
heyra slíkt tal. Landinn kaupir erlend og
innlend stórfyrirtæki fyrir milljarða hið
minnsta, án þess að hugsa sig um. „Ég
þurfti ekki annað en líta í augun á honum
til þess að sjá að þetta var heiðarlegur
maður,“ sagði einn frumherjinn. Þetta var
níu mánuðum áður en þessum heiðarlega
manni var stungið í steininn fyrir fyrri
afrek og fimmtán mánuðum áður en í ljós
kom, að brunarústir hefðu líklega verið
betri fjárfesting en útlenda fyrirtækið sem
keypt var.
Nú er öldin önnur og menn sjá
ekkert nema svartnættið framundan.
Fjármálaráðherra er skammaður fyrir
að segjast ætla að bíða betri tíma til þess
að taka lán. Það séu engir betri tímar í
augsýn. Líklega er það rétt að kreppan á
eftir að koma meira við almenning hér á
landi á næstunni. Tvísýnt er í fjármálum
á alþjóðavettvangi. Útlend blöð sem
höfðu ánægju af því að gera lítið úr
íslensku bönkunum gleymdu að fylgjast
með bönkunum í hlaðvarpanum sem
nú engjast sumir. Það er auðvitað ekkert
ánægjuefni fyrir Íslendinga. Yfirleitt er
best fyrir okkur að öðrum gangi vel líka,
þó að mörgum finnst sárt að horfa upp á
velgengni náungans.
Við blasir að þjóðin þarf að taka
á sig kjaraskerðingu. Útilokað er að
halda sama kaupmætti og áður. Miklu
farsælla er að horfast strax í augu við
þetta og taka áfallinu heldur en berjast
við að ná fram óraunhæfum hækkunum
á launum, einungis til þess að þurfa að
taka verri afleiðingum síðar. Þessi kreppa
endar. Með skynsamlegum viðbrögðum
er hægt að breyta henni í dýfu sem
þjóðin vinnur sig hratt út úr. Eftir það
væri gott að stefna upp á við á ný, en nú
á löglegum hraða. bj
Á löglegum hraða
framhald af bls. 2
Kennslan myndi líka bætast töluvert
ef skólastjórnendur og kennarar hefðu
réttan hvata. Slíkt kerfi myndi krefjast
þess að aðalnámsskrá yrði sveigjanlegri
og skólar yrðu sjálfstæðari. Vandasamt
er þó að setja upp slíkt kerfi sem skilur
enga nemendur eða landshluta útundan.
Allir nemendur finna fyrir skrekk og
þannig verður það alltaf. Hins vegar
þarf það að haldast innan skikkanlegra
marka. ksf
framhald af bls. 1
í hlutastarfi (minna en 30 vinnustundir á
viku), en 15% vinnandi Bandaríkjamanna.
Ég veit, að tölfræðingar Hagstofu Íslands
eru sammála Prescott um, að hér sé á ferð
skekkjuvaldur, en það er efni í aðra grein.
Greining Wades er eitt dæmi þess,
að hálfsannleikur er oftast „óhrekjandi
lygi“. Hann hefur rétt fyrir sér um það,
að Íslendingar hafa safnað skuldum
og að sumir fjárfestar hafa með aðstoð
bankanna tekið mikla áhættu, jafnvel
of mikla. En þetta er aðeins önnur hlið
málsins. Hin er, að mikil eignamyndun
og nýsköpun hefur orðið í hagkerfinu.
Wade er einn þeirra, sem bölvar frekar
myrkrinu en kveikir ljós. Hann reynir
að finna sökudólga í „Íhaldsstjórninni“,
sem hér var um síðustu aldamót,
Seðlabankanum, fjármálaráðuneytinu
og síðan viðskiptabönkunum. Eitthvað
hefði eflaust mátt betur fara. En
kerfisbreytingarnar, sem ráðist var í frá
1991, hafa skilað stórkostlegum árangri.
Með þeim varð dautt fjármagn lifandi,
eins og nú skal stuttlega skýrt.
Dautt fjármagn varð lifandi
Skuldsettar yfirtökur hafa kosti ekki síður
en galla. Þær koma fjármagni, sem liggur
ella ónotað, á hreyfingu. Setjum svo, að
framkvæmdamaður njóti lánstrausts, til
dæmis vegna þess að hann á fyrirtæki, sem
skuldar talsvert, en ber vænan arð, svo að
hann stendur í skilum. Hann tekur lán
til að kaupa annað fyrirtæki, sem skuldar
ekkert, hefur mjög mikið eigið fé miðað
við veltu. Hann skuldsetur það fyrirtæki
eins og hann getur og festir féð í þriðja
fyrirtækinu, sem hann stofnar. Með þessu
hafa þrjú fyrirtæki komið í stað tveggja, og
losað hefur verið um fjármagn. Auðvitað
eiga framkvæmdamenn að skulda, eins
og einn þeirra benti einu sinni á: Ef
þeir geta ekki ávaxtað lánsféð betur en
bankarnir, þá er lítið spunnið í þá. Þessi
hugsun má ekki gleymast, þótt nú líti
flestar fjárfestingar illa út vegna hinnar
alþjóðlegu lánsfjárkreppu.
Reynslan sker úr um það, hvort hinar
nýju eignir, sem myndast hafa í krafti
skulda, standa undir sér (og það gera
þær áreiðanlega sumar, en ekki allar).
En á Íslandi hefur einnig skapast nýtt
og áþreifanlegt fjármagn á þrennan
hátt. Í fyrsta lagi breyttust fiskistofnar
á Íslandsmiðum úr óskrásettum,
óveðhæfum, óseljanlegum, eigendalausum
og þess vegna verðlausum gæðum í
skrásett, veðhæf, seljanleg og verðmæt
gæði í höndum útgerðarmanna. Þetta
jók lánshæfi hagkerfisins stórlega. Í öðru
lagi breyttust ýmis samvinnufélög og
ríkisstofnanir úr óskrásettum, óveðhæfum,
óseljanlegum, illa reknum, eigendalausum
fyrirtækjum í skrásett, veðhæf, seljanleg,
vel rekin fyrirtæki í eigu einkaaðila. Þetta
jók einnig lánshæfi hagkerfisins. Í þriðja
lagi er íslenska lífeyriskerfið eitt hið
sterkasta eða jafnvel hið sterkasta í heimi.
Virkari markað
og lægri skatta
Leiðin út úr erfiðleikunum er ekki aukin
ríkisafskipti, eins og Wade leggur til,
þar sem mistök er falin með auknum
framlögum úr ríkissjóði eftir sama lögmáli
og um kampavínsdrykkjuna: Ef illa
gengur, þá þurfa menn á því að halda.
Ef vel gengur, þá verðskulda menn það.
Þótt Seðlabanki og ríkissjóður hljóti að
vera traustir bakhjarlar viðskiptabanka
og atvinnulífs, eiga skattgreiðendur líka
heimtingu á, að fé þeirra sé ekki notað
til að bjarga auðugu fólki úr vandræðum,
sem það hefur komið sér í sjálft. Ef það
má hirða gróðann í uppsveiflu, þá hlýtur
það að bera tapið í niðursveiflu.
Leiðin út úr erfiðleikunum er virkari
markaður, þar sem upp kemst um mistök
og þau eru snarlega leiðrétt. Fyrirtækin
verða sjálf að vinna bug á erfiðleikunum.
Þar reynir á lífsmátt þeirra, þrautseigju
og aðlögunarhæfni. En auðséð er, hvað
stjórnvöld geta lagt af mörkum. Jafnframt
því sem Seðlabanki og ríkissjóður hljóta
sem fyrr segir að vera öflugir, strangir
og réttsýnir bakhjarlar viðskiptabanka
og atvinnulífs, ber að lækka skatta á
fyrirtæki og einstaklinga í því skyni að
örva atvinnulífið, selja sem flestar eignir
ríkis og sveitarfélaga, sem eiga heima í
höndum einkaaðila, og koma hinni miklu
umframorku okkar úr fallvötnum og iðrum
jarðar í gott verð á alþjóðamarkaði.