Vísbending - 06.09.2008, Blaðsíða 1

6. september 2008
33. tölublað
26. árgangur
ISSN 1021-8483
1 2 4Ríkið hefur nú tekið að sér fasteignasjóði í
Bandaríkjunum. Gæti
slíkt gerst hér?
Ferðaþjónustan hefur
vaxið ár frá ári en
afkoma í greininni er
óviðunandi.
Hvers vegna vill
Sjálfstæðisflokkurinn
ekki Evrópuaðild?
Demókratar í
Bandaríkjunum hafa
farið á límingunum vegna
framboðs Söru Palin.
3
Vikurit um viðskipti og efnahagsmál
V í s b e n d i n g • 3 3 . t b l . 2 0 0 8 1
framhald á bls. 4
Það vekur athygli að margir liggja stjórnmálamönnum á hálsi fyrir að gera ekki neitt í efnahagsmálunum.
Sérstaklega heyrist þetta sjónarmið frá
bankamönnum. Ekki er langt síðan
bankamenn opnuðu vart munninn um
stjórnmál án þess að minnast á visku þess að
einkavæða bankana. Og það var vissulega
mjög skynsamlegt hjá ríkinu að sleppa
hendinni af bönkunum. Ábyrgðarleysið
sem fylgdi því að stjórnmálamenn töldu
sig eiga að marka stefnuna í lánamálum
hafði mjög alvarlegar afleiðingar eins og
sást þegar ríkið þurfti að hlaupa undir
bagga með Landsbankanum og forða
honum frá gjaldþroti fyrir liðlega áratug.
Lengra er ekki síðan.
Einkavæðingu fylgir að til verða
eigendur með ábyrgð. Þeir reyna líka að
nýta sér tækifæri sem gefast á markaði.
Þeirra markmið eru arðbær viðskipti.
Það er hins vegar ekkert sem segir að
einkaaðilar geti ekki líka gert mistök.
Sagan hefur margsannað það. Kosturinn
við einkaeign er að menn mega tapa eigin
fé. Vandinn er hins vegar mikill þegar
menn spila svo djarft að þjóðfélagið allt er
sett að veði.
Sumir óttast það að ríkið komi til
skjalanna vegna þess að saga þess í þessum
efnum sé einfaldlega þess eðlis að langan
tíma taki að vinda ofan af mistökum þess.
The Economist rifjar upp ummæli Ronalds
Reagans að skelfilegustu orð sem hægt sé
að hugsa sér sé: „Ég er frá ríkinu og er
kominn til hjálpar.“
Áhætta og ábyrgð
Reglur fjármálaeftirlits og seðlabanka eru
settar vegna þess að það er engin trygging
fyrir eilífri sælu þó að vel gangi um senn.
Bankamenn þreytast ekki á því að tyggja
hin margreyndu sannindi að ekki eigi að
setja öll eggin í sömu körfu. Þess vegna
eru settar reglur um eiginfjárhlutföll,
lausafé og dreifingu fjárfestinga. Engar
Ríkið kemur til hjálpar
reglur koma þó í staðinn fyrir dómgreind
stjórnenda.
Nú berast fréttir af því að Bandaríkja-
stjórn hafi ákveðið að taka við eignum
fasteignalánasjóðanna Freddie Mac og
Fannie Mae. Að morgni 7. september sagði
fjármálaráðherra stjórnar Bush, Henry M.
Paulson: „Fannie Mae og Freddie Mac eru
svo stór og samofin fjármálakerfi okkar
að gjaldþrots annars hvors þeirra myndi
valda mikilli ólgu á fjármálamörkuðu hér
heima og um heim allan. Þessi ólga myndi
hafa bein neikvæð áhrif á fjárhagsstöðu
heimilanna, allt frá ráðstöfunartekjum
og verðmæti húseigna til sparnaðar fyrir
háskóla eða til elliáranna. Gjaldþrot myndi
hafa áhrif á getu Bandaríkjamanna til þess
að fá húsnæðislán, bílalán og önnur lán til
einstaklinga og fyrirtækja. Og gjaldþrot
hefði neikvæð áhrif á hagvöxt og ný
störf.“
Ástæðan fyrir því að þessi fyrirtæki
eru illa stödd er ekki sú að þau hafi lánað
af gáleysi. Þvert á móti eru tryggingar
þeirra og útlánareglur taldar til mikillar
fyrirmyndar. Vandinn er sá að stjórnendur
vildu ekki halda sig við tiltölulega örugg
viðskipti heldur langaði þá til þess að taka
þátt í ofsagróðanum sem virtist vera allt
í kringum þá. Því ákváðu þeir að nýta
fjárhagsstyrk sjóðanna til þess að kaupa
fasteignaskuldabréfavöndla, sem nú
kemur í ljós að voru einskis virði.
Ríkið opnar
tékkareikninginn
Það er fróðlegt fyrir Íslendinga að sjá með
hvaða hætti Bandaríkin fara í málið. Engin
ástæða er til þess að ætla að slíkt geti ekki
gerst hér á landi þó að auðvitað voni allir
að til þess komi ekki.
Enginn veit á þessari stundu hve mikið
ríkið mun þurfa að greiða þegar upp
verður staðið. Það fer eftir því hversu lengi
niðursveiflan á faseignamarkaðinum varir.
Þó búast flestir við því að á endanum
muni reikningur til skattgreiðenda nema
háum fjárhæðum.
Framkvæmdin er þannig að hvort
fyrirtækjanna um sig gefur út einn milljarð
í forgangshlutafé sem ríkið kaupir. Af
þessu bréfi skuldbinda sjóðirnir sig til þess
að greiða 10% vexti. Ríkið lofar á móti
að tryggja fyrirtækjunum 100 milljarða
dollara hvoru til þess að vega á móti
framtíðartapi. Auk þess fær ríkisstjórnin
tryggingar fyrir því að hún geti fengið
keypt allt að 80% af almennu hlutafé í
sjóðunum á nafnverði sem er undir einum
dal á hlut. Frá og með árinu 2010 verða
fyrirtækin að greiða fjármálaráðuneytinu
ársfjórðungslegt gjald sem enn hefur ekki
verið ákveðið.
Hér er því í raun verið að opna ríkissjóð
vegna einkafyrirtækja vegna þess að talið
er að markaðurinn muni ekki þola það að
þau fari á höfuðið. Ríkisstjórnin stendur
frammi fyrir tveimur slæmum kostum og
velur þann skárri.
Hvað um eigendurna?
Á Íslandi er vandinn sá að bankarnir
hafa tekið mjög háar fjárhæðir að láni.
Það sama gildir um mörg fyrirtæki
og einstaklinga. Margt hefur gerst í
senn. Lánsfjármarkaðir erlendis lokast,
hlutabréf hríðfalla í verði, krónan fellur
og verðbólga vex. Fjármálaeftirlitið hefur
búið til álagspróf sem á að kanna hvort
bankarnir og aðrar fjármálastofnanir geti
staðist margháttað andstreymi samtímis.
Samkvæmt fregnum hafa þeir staðist
prófið hingað til en engin trygging er fyrir
því að svo verði til frambúðar. Þvert á móti
styttist sífellt í að komi að skuldadögum
þar sem ekki er víst að hægt verði að borga
lán með því að taka annað.
Enginn efast um að stjórnendur og
eigendur bankanna berjast hetjulegri
baráttu en því miður er hluti vandans sá
margir þeirra eiga samtímis í sams konar
baráttu sjálfir. Þetta er það sem kallað