Vísbending - 06.07.2009, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 2 7 . t b l . 2 0 0 9
Þjóðarsátt - gagnrýni óþörf?
Sigurður
Jóhannesson
hagfræðingur
Mörgum létti þegar þeir sáu aðila vinnumarkaðsins, þá Vilhjálm Egilsson og Gylfa
Arnbjörnsson, fallast í faðma að loknum
samningaviðræðum. Óróa á vinnumarkaði
var afstýrt og samkomulag í höfn um litlar
kauphækkanir og nýja efnahagsstefnu,
,,stöðugleikasáttmála“. Óvíst er að allir átti
sig á því að ágreiningur þeirra félaga var
ekki mikill þegar samningaviðræður hóf�
ust. Langt er síðan forystumenn verkalýðs�
hreyfingarinnar gerðu sér grein fyrir
því að hækkanir kauptaxta geta leitt til
verðbólgu og jafnvel atvinnuleysis, eink�
um þegar illa árar í þjóðfélaginu eins og
nú. Því má ætla að ekki hafi tekið langan
tíma að komast að samkomulagi um hóf�
legar kauptaxtabreytingar. Þá var eftir að
skrifa niður ýmisleg sameiginleg áhugamál
á þjóðmálasviðinu sem skilyrði þess að litl�
ar kauphækkanir gengju í gegn. Áherslur
forystumanna Alþýðusambandsins og
Samtaka atvinnulífsins hafa um margt
verið svipaðar undanfarin ár. Þeir styðja
frjálst markaðshagkerfi í meginatriðum
og vilja takmarka umsvif hins opinbera,
en eru þó miklir áhugamenn um ,,vinnu�
aflsfrekar framkvæmdir“ á vegum ríkisins.
Einnig hafa þeir mikinn áhuga á að lækka
vexti Seðlabanka, án þess að setja þá í sam�
band við aðrar hagstærðir, að því er séð
verður. Sennilega hefur hvorugur þurft að
gefa mikið eftir í þessum málum.
Auðvitað eru þeir ekki sammála um
allt. Til dæmis virðist Gylfi Arnbjörnsson
ekki styðja það áhugamál Vilhjálms
Egilssonar að koma á Evróputíma á
�slandi. Náðist því ekki þjóðarsátt um það
atriði. Þá gera Samtök atvinnulífsins ein
fyrirvara um að fiskveiðistjórnkerfið verði
,,í þeim sáttafarvegi sem lagt var upp með
við skipan nefndar til þess að vinna að
því máli“. Áform stjórnvalda um að kalla
inn kvóta hafa vakið ugg sums staðar á
landsbyggðinni.
Er það góð stjórnsýsla að menn úti í
bæ setji saman lista með sameiginlegum
áhugamálum sínum í þjóðmálum, þar
á meðal margs konar nýbreytni, og
stjórnvöld samþykki sáttmálann síðan
umorðalítið? Ríkisstjórn er ekki einn
hagsmunaaðili af mörgum heldur fulltrúi
allrar þjóðarinnar, studd af þingmeirihluta,
sem allir hafa tekið þátt í að kjósa, þar á
meðal félagar í hagsmunasamtökum á
vinnumarkaði. Stöðugleikasáttmálinn er
ekki þjóðarsátt heldur samningur fulltrúa
almannahags og sérhagsmuna. En það
þýðir ekki endilega að hann sé slæmur.
Niðurskurður
Með sáttmálanum gengust stjórnvöld
undir meiri niðurskurð í ríkisútgjöldum
en þau höfðu ráðgert og minni
skattahækkanir. Nú er stefnt að því að
ná jafnvægi í fjármálum ríkisins þannig
að 55% þess fjár sem þarf sé skorið af
útgjöldum en 45% komi með nýjum
sköttum. Hugmyndin hafði verið að
hlutföllin væru á hinn veginn. Yfirleitt
er auðveldara að hækka skatta en að
skera niður útgjöld hins opinbera. Það
gildir þótt lítil þörf sé fyrir útgjöldin.
Niðurskurðurinn kemur alltaf hart niður
á einhverjum, að minnsta kosti þeim
sem missa vinnuna. Þeir fáu, sem skaðast
mikið (starfsmennirnir), berjast af krafti
fyrir hagsmunum sínum en fjöldanum,
sem hagnast frekar lítið (almenningi, sem
greiðir kostnaðinn á endanum), finnst
ekki taka því að leggja mikið á sig fyrir
sína litlu hagsmuni. Óvíst er að markmið
um niðurskurð í rekstri ríkisins náist, en
ekki veitir af að þrýst sé á um það.
Gjaldeyrishömlum aflétt
� sáttmálanum er gert ráð fyrir að
hömlum á gjaldeyrisviðskiptum verði
aflétt samkvæmt áætlun, sem lögð verði
fram í ágústbyrjun. Gjaldeyrishömlur
eru skaðlegar eins og aðrar takmarkanir
á viðskiptum. Hömlunum er ætlað að
styðja við gengi krónunnar, en óvíst er að
þær geri það. Þeir sem þurfa nauðsynlega
að losna við krónur finna yfirleitt leið
til þess á endanum, þó að hún kunni að
vera torfær. Þeir sem eiga gjaldeyri forðast
krónuna hins vegar eins og þeir geta. Hver
vill fara í boð sem erfitt er að komast úr
aftur með góðu móti?
Vaxtalækkun og stórfram-
kvæmdir
Mestu tíðindin í sáttmálanum eru í
kaflanum um framkvæmdir. Kappkosta
skal að ,,engar hindranir verði af hálfu
stjórnvalda“ í vegi stækkunar álversins
í Straumsvík, nýs álvers í Helguvík,
gagnavera og kísilflöguframleiðslu.
Væntanlega er hér einkum átt við að
umhverfisstofnanir þvælist ekki fyrir
framkvæmdunum, en alþingi hefur þegar
samþykkt skattaafslátt til álvers í Helguvík.
Þá segir að skipulega verði unnið að
áformum um aðrar stórframkvæmdir –
væntanlega í samgöngum. Rætt er um að
lífeyrissjóðir leggi fé til framkvæmdanna.
Ríkið ræði við þá og gengið verði frá
samkomulagi í byrjun september. �
minnisblaði með sáttmálanum kemur
fram að tvennt mæli einkum með
fjárfestingum nú. � fyrsta lagi muni mikið
um störf á framkvæmdatíma og í öðru
lagi sé nauðsynlegt að lyfta framleiðslu
hagkerfisins á hærra stig. Minnt er á
rannsóknir sem sýna samband fjárfestinga
og sparnaðar við hagvöxt. Gera má ráð
fyrir að atvinnurekendur hafi ekki á móti
því að verktakar fái einhver verkefni, þótt
sú röksemd sé ekki nefnd í sáttmálanum.
Lífeyrissjóðir eru í nokkrum vanda með
sitt fé núna. Lítið virðist um trausta
fjárfestingarkosti hér heima og ekki má
flytja fé úr landi. Þeir eiga orðið stórfé
á sparisjóðsreikningum, sem ekki gefa
mjög háa vexti. Sjóðirnir gætu fjármagnað
opinberar framkvæmdir beint með því
að kaupa skuldabréf af ríkinu, en ríkið
stendur ekki vel eins og kunnugt er. Það á
erfitt með að leggja í miklar fjárfestingar,
ekki síst vegna skuldbindinga sinna við
AGS. Þess vegna hefur verið rætt um
að samgöngumannvirki verði gerð í
einkaframkvæmd. En er mikill munur
á því fyrir ríkið að ábyrgjast leigu vegna
einkaframkvæmda og að standa sjálft fyrir
fjárfestingum? Líklega munu eftirlitsmenn
AGS sjá í gegnum slíkar tilfæringar.
Lífeyrissjóðir geta lánað fyrirtækjum eins
og Speli eða Landsvirkjun – en ef góð
ávöxtun er í boði og lántakandi traustur
ættu þeir að vera fullfærir um að gera það
hver í sínu lagi. Pólitískur þrýstingur á
lífeyrissjóði hlýtur að vekja spurningu
um hvort ætlast sé til að slegið verði af
ávöxtunarkröfu. Það er rétt, sem bent
er á í minnisblaði með sáttmálanum, að
fjárfestingar geta leitt til framfara og jafnvel
aukins hagvaxtar, en yfirleitt er mest upp
úr þeim fjárfestingum að hafa sem verða
til á frjálsum markaði, án atbeina hins
opinbera eða hagsmunasamtaka. Áhersla
vinnumarkaðssamtaka á stórfjárfestingar
fer illa saman við kröfu þeirra um
vaxtalækkun, sem einnig kemur fram í
sáttmálanum. Fáir hafa orð á því núna –
en miklar opinberar fjárfestingar hægja
á lækkun vaxta. Einhverra hluta vegna
hefur forysta vinnumarkaðssamtaka ekki
viljað sjá það samhengi.
Niðurstaða
Formið á stöðugleikasáttmálanum og
fleiri slíkum samningum býður ekki upp á
framhald á bls. 4