Vísbending - 22.06.2009, Blaðsíða 2

2 V í s b e n d i n g • 2 5 . t b l . 2 0 0 9
Með því að breyta kerfinu með þessum
hætti er skattlagning hins vegar færð til. Því
er með sanni hægt að segja að með þessu sé
verið að taka lán hjá komandi kynslóðum.
Bjarni Þórðarson tryggingastærðfræðingur
bendir á þetta í grein í Morgunblaðinu
19. júní síðastliðinn. Hann segir: „[Þ]egar
skatttekjur framtíðarinnar dragast saman
vegna lækkandi skatttekna frá lífeyris­
þegunum verður að hækka skattprósentuna,
m.a. af skattlögðum lífeyri þeirra sem
jafnframt fá skattfrjálsan lífeyri. En hverjir
munu fá mestu hækkunina? Jú, það er
unga fólkið sem í dag á hvað erfiðast með
lánin sín.“ Þetta er réttmæt ábending hjá
Bjarna um að með tilfærslunni muni þurfa
að hækka skatta eða finna aðra skattstofna
í framtíðinni til þess að vega upp tapið að
skatttekjum ríkisins af lífeyrisgreiðslum í
framtíðinni.
Ef ríkið notar fjárhæðina til þess að
grynnka á skuldum á þessi gagnrýni þó
ekki við því að þá lækkar greiðslubyrði
komandi kynslóða. Það má hugsa sér að
hafa nýja kerfið tímabundið, það er að færa
það aftur til fyrra horfs í áföngum. Þannig
yrðu iðgjöldin skattlögð að fullu næstu árin,
en eftir að þjóðfélagið væri aftur farið að
taka við sér yrði horfið aftur að fyrra kerfi.
Þá væri til dæmis 90% sett í nýja kerfið
á sjötta ári, 80% á því sjöunda, þangað
til gamla kerfið væri aftur orðið ríkjandi.
Þetta kæmi til móts við það sjónarmið að
færa skattstofninn ekki til um alla framtíð.
Svo er það auðvitað markmið í sjálfu sér að
draga úr skattheimtu ríkisins, ekki síst eftir
þær ofurbyrðar sem nú leggjast á.
Hvað um vextina?
Þórarinn V. Þórarinsson skrifar í
Morgunblaðið 19.6. 2009: „40 milljarða
skerðing á iðgjaldsgreiðslum verður ekki
ávöxtuð í sjóðunum og réttindin munu
óhjákvæmilega skerðast að sama skapi.
Það hefur því úrslitaáhrif hvort skattur
er greiddur við inngreiðslu iðgjalds í
sjóðina eða við útgreiðslu lífeyris mörgum
áratugum síðar. Lífeyrisgreiðslurnar
munu því óhjákvæmilega skerðast sem
svarar ávöxtun þessara 40 milljarða á
hverju ári í marga áratugi.“ Þetta er rétt
en ráðstöfunartekjurnar skerðast þó ekki
að því gefnu að skattprósenta breytist
ekki. Ástæðan er í stuttu máli sú að ef
skattprósentan er 37% allan tímann skiptir
ekki máli hvort hún er tekin á undan eða
eftir. Fyrir stærðfræðinga má segja að hér sé
víxlreglan að verki. Svo dæmið sé einfaldað
mikið. (sjá einnig Töfrabrögð? á bls. 3):
0,37 x Heild = Heild x 0,37
Síðar í sömu grein segir: „Hitt er verra að
tillaga sjálfstæðismanna sýnist óhjá kvæmi­
lega hafa í för með sér grófa mismunun
á milli starfsmanna á almennum vinnu­
markaði og opinberra starfsmanna, þ.m.t.
þingmanna og ráðherra. Hefur munurinn
í þessu efni þó sýnst ærinn fyrir. Þetta
leiðir af því að opinberum starfsmönnum
er heitið lífeyri sem er óháður því hvernig
til tekst um ávöxtun iðgjaldsins. Hvort
ávöxtun lífeyrissjóðs opinberra starfsmanna
– og þingmanna – er meiri eða minni hefur
engin áhrif á lífeyrinn því lífeyrisrétturinn
er ákveðinn sem fast hlutfall miðað við
iðgjaldið eitt.“ Kerfi sem gilt hefur um
lífeyri opinberra starfsmanna eftir 1997
er hugsað þannig að iðgjöld standi undir
lífeyrinum. Breyting á réttindastuðlum til
þess að taka tillit til nýs kerfis er tæknileg
útfærsla. Hins vegar kann greinarhöfundur
að vera að vísa til eldra kerfis þar sem
eftirlaun fara eftir launum þess sem tekur
við starfinu en ekki hve mikið er greitt inn í
sjóðinn. Ef svo er þá er það vandi sem skoða
þarf sérstaklega vegna þess að þar er ekki
beint samband milli lífeyris og iðgjalda. Í
þessu kerfi eru einungis þeir starfsmenn
hins opinbera sem höfðu hafið störf fyrir
árið 1998 og í því fækkar því stöðugt, en
auðvitað þarf að ákveða hvernig skuli með
fara ef tekið yrði upp nýtt kerfi.
Ríkið fær mikla peninga
Í tillögum sjálfstæðismanna er gert ráð
fyrir að um 40 milljarðar króna komi inn í
skatttekjur af iðgjöldum í lífeyrissjóð. Árið
2007 var reglulegt framlag í lífeyrissjóði
um 99 milljarðar króna, en auk þess voru
greiddir um 46 milljarðar í aukaframlag
í tvo lífeyrissjóði opinberra starfsmanna.
Ekki er ástæða til þess að ætla að laun hafi
hækkað frá árinu 2007 svo neinu nemi
og auk þess er líklegt að dregið hafi úr
séreignasparnaði. Því er líklegt að skattarnir
af iðgjöldunum séu sé nær 35 milljörðum
króna en 40. Samt sem áður er talan
tæplega fjórðungur þess sem þarf til þess
að loka fjárlagagatinu. Þetta er því mjög há
fjárhæð sem hvorki þrengir að heimilunum
né fyrirtækjunum. Því er ekki óeðlilegt að
skoða þessa leið miklu betur en gert hefur
verið.
Eins og bent er á í grein Bjarna
Þórðarsonar og til er vitnað hér að framan
er auðvitað um tilflutning tekna ríkisins
að ræða. Tilgangurinn er hins vegar sá
að þurfa ekki að þrengja enn meira að
lífskjörum almennings sem hefur orðið
fyrir hverju áfallinu á fætur öðru og má
síst við meiri álögum. Fyrirtækin eru líka
í miklum þrengingum og ef atvinnurekstur
ber sig ekki á Íslandi verður engin framtíð
hér á landi yfirhöfuð. Þess vegna er það
mjög freistandi fyrir bæði ríkið og aðila
vinnumarkaðarins að skoða þessa leið til
hlítar en hafna henni ekki í bráðræði. Eins
og rakið er hér að framan er jafnvel hægt að
hverfa aftur til núverandi kerfis í áföngum.
Lífeyrissjóðirnir
Ef tekið er upp skattlagning á iðgjöldum
lífeyrissjóðanna hefur það margvísleg
áhrif á þá. Núverandi kerfi yrði lokað og
því væru þeir sjóðir sem ekki eiga fyrir
skuldbindingum sínum neyddir til þess að
skerða réttindi nú þegar. Um þá má reyndar
segja það sama og Bjarni Þórðarson skrifar
um tillögur sjálfstæðismanna; sjóðirnir
skerða framtíðarlífeyri annarra með því að
borga þeim sem núna eru á lífeyri meira en
sjóðirnir standa undir. Það blasti raunar við
strax í haust að lífeyri þyrfti að skerða um
allt að 25% (sjá Vísbendingu 12. október
2008). Fæstir sjóðir hafa farið út í fulla
skerðingu í von um að ástandið batni síðar.
Alvarlegra umhugsunarefni er hvaða
áhrif breytingin hefði á greiðsluflæði
sjóðanna. Flestir sjóðirnir reikna árlega
eða oftar hvernig greiðsluflæði þeirra
verði á komandi árum og taka þá tillit
til innstreymis iðgjalda, greiðslu lífeyris,
ávöxtunar og greiðslu af verðbréfum í eigu
sjóðanna. Skattfjárhæðin, 35 milljarðar
króna, er líklega liðlega 20% af tekjum
sjóðanna, og hefur því veruleg áhrif á
rekstur þeirra. Lífeyrisbyrðin þyngist ár
frá ári og því þyrftu sjóðirnir að ganga
hraðar á ýmsar eignir sínar en áformað
hafði verið. Þetta gæti haft neikvæð áhrif
á ávöxtun sjóðanna. Ekki er þó ástæða
til þess að ætla að þeir lendi í sérstökum
vandræðum í rekstri vegna þessa ef þeir
skerða lífeyrisgreiðslur eins og þeir verða að
gera fyrr eða síðar hvort sem er.
Í þriðja lagi minnkar fjárfestingageta
lífeyrissjóðanna og þar með endurnýjuð
þátttaka þeirra í atvinnulífinu (sem eftir
hrunið í haust er nær engin orðin). Þetta
er auðvitað galli því að lífeyrissjóðirnir eru
nánast einu aðilarnir á markaði núna sem
eiga peninga til ráðstöfunar. Hins vegar
ber að líta á það að hlutverk sjóðanna er
fyrst og fremst að ávaxta iðgjöld sem best,
en ekki að koma inn sem einhvers konar
bjargráðasjóður, jafnvel þó að brýn þörf sé
á fjármagni núna.
Slæm hugmynd eða góð?
Á því er enginn vafi að hugmyndin um
breytta skattlagningu lífeyris hefur bæði
kosti og galla eins og að framan er rakið.
Hins vegar hlýtur kreppuástandið að
leiða til þess að skapandi hugmyndir af
þessu tagi sé grandskoðaðar. Í harðindum
hafa Íslendingar ekki efni á þeim lúxus
að hæðast að nýjum hugmundum eða
hafna þeim án þess að hugsa málin í botn.
Ekkert bendir til þess að þessi hugmynd
sé sett fram af loddarahætti eða sem
lýðskrum.
framhald af bls. 1