Vísbending - 22.06.2009, Qupperneq 3

V í s b e n d i n g • 2 5 . t b l . 2 0 0 9 3
Lagalegir þættir tengdir rekstri Tryggingarsjóðs innistæðueigenda og fjárfesta hafa verið nokkuð til
umræðu. Verður inntak þeirrar um­
ræðu þeim mun torskildara sem fleiri lög­
fræðingar leggja orð í belg, enda ætla ég
mér ekki þá dul að bæta þar úr.
Lítið hefur farið fyrir umfjöllun um hin
hagfræðilega grundvöll rekstrar sjóðsins.
Er það miður því lagaákvæðin eru aðeins
tól sem stjórnvöld nota til að ná fram því
hagræði sem sjóðnum er ætlað að stuðla
að.
Hlutverk banka
Hlutverk banka og fjármálastofnana er að
safna saman skammtímainnlánum og lána
út til lengri tíma. Þjóðhagslegur ávinningur
er mikill. Almenningi gefst tækifæri til
að ávaxta skammtímasparnað sinn og
einstaklingar og atvinnulíf eiga greiðari
aðgang að fjármagni en ef þessara stofnana
nyti ekki við. Það eru hins vegar alvarlegir
þverbrestir í rekstrarlíkani banka og
fjármálastofnana: Meginhluti skuldanna,
þ.á.m. innlána er uppsegjanlegur með
skömmum fyrirvara, meginhluti eignanna,
útlánanna, er til lengri tíma. Venjulega
skapar þessi staðreynd engin vandamál.
Komi innistæðueigandi í bankann og vitji
innistæðu sinnar getur bankinn notað fé
úr lausafjársjóði sínum, eða fé sem síðasti
viðskiptavinur lagði á reikning sinn til að
sinna þörfum þess sem taka vill út. En
komist á sá kvittur, með réttu eða röngu,
að bankinn sé í kröggum kann málið að
vandast. Tilraunir innistæðueigenda til
að bjarga sparnaði sínum með því að taka
út fé sitt kann að enda með greiðsluþroti
bankans og jafnvel gjaldþroti. Starfhæfni
banka ræðst af því hvort almenningur
treystir honum eða ekki. Bankar sem
almenningur treystir ekki fá ekki innlán og
eru því ekki rekstrarhæfir.
Hverju má treysta?
Það er erfitt, kannski ógjörningur, fyrir
banka að byggja upp traust almennings
án einhvers atbeina hins opinbera.
Einfaldasta mynd opinberra afskipta er
ríkisrekstur viðskiptabanka. Það var sú
skipan sem Íslendingar bjuggu við lungann
úr 20. öldinni. Þá er ríkisábyrgð á öllum
innlánum, beint eða óbeint. Þannig urðu
innistæðueigendur í Útvegsbankanum
ekki fyrir neinum skakkaföllum þegar sá
banki riðaði til falls um miðjan níunda
áratug 20. aldar enda sá ríkissjóður
Íslands bankanum fyrir nægu reiðufé.
Algengast er, þar sem bankar eru reknir
af einkaaðilum, að hið opinbera krefjist
innistæðutrygginga í einhverri mynd. Þá
eru reknir innistæðutryggingarsjóðir sem
bönkum er gert að greiða inn á í hlutfalli
við innlán. Sé inngreiðsluhlutfallið 100%
eru innlán fulltryggð, en nýtast bankanum
ekki til útlána. Almennt talað minnkar
þjóðhagslegur arður af bankastarfseminni
eftir því sem tryggingarhlutfallið er haft
framhald á bls. 4
Töfrabrögð?
Þórólfur
Matthíasson
prófessor
Hraðfrystar innistæður
og innistæðutryggingar
Margar spurningar koma upp varðandi breytingu á skatt­heimtu á lífeyrisiðgjöldum.
Tvær af þeim viðamestu snúa annars
vegar að því hvort með þessu sé verið að
hafa vexti af lífeyrisþeganum og hins vegar
um það hvort settar séu byrðar á komandi
kynslóðir. Könnum þessi tvö atriði.
Græðir ríkið eða tapar?
Eins og vikið er að í greininni er það
óumdeilt að lífeyrissjóðirnir hafa
minna fé til ávöxtunar og þeir verða
því óhjákvæmilega minni en ella þegar
kemur að greiðslu lífeyris. Í fljótu bragði
virðist sem með því sé verið að ganga
á hlut lífeyrisþegans. Svo er þó ekki.
Vegna þess að tryggingastærðfræðilegir
útreikningar eru flóknir er dæmið hér
á eftir einfaldað mikið. Engu að síður
sýnir það grundvallarsjónarmiðið sem
gildir í útreikningunum. Gefum okkur
að skattprósentan sé 37%.
Segjum að tveir einstaklingar, Þórarinn
og Tryggvi, greiði báðir nákvæmlega sama
iðgjald í lífeyrissjóð alla sína tíð. Sjóðurinn
er ávaxtaður með nákvæmlega sama hætti
alla tíð þannig að fjármunatekjur eru
nákvæmlega þær sömu. Báðir fá sjóðinn
greiddan út á nákvæmlega sama tíma.
Gerum ráð fyrir því að sjóðurinn sé
greiddur út í einu lagi hjá báðum.
Tryggvi biður lífeyrissjóðinn um
að skipta sínu iðgjaldi í tvennt. Annar
hlutinn, sem við köllum X er nákvæmlega
63% af heildinni. Hinn hlutinn, sem
við köllum Y er nákvæmlega 37% af
heildinni. Þórarinn ákveður að skipta
ekki sínu iðgjaldi þannig að það rennur
óskipt í sjóð sem við skulum kalla Z. Þar
sem X, Y og Z ávaxtast allir eins gildir
alltaf að X+Y=Z. Jafnframt gildir alltaf
að X=0,63×Z og Y=0,37×Z.
Sem fyrr segir fá báðir lífeyrinn
greiddan út í einu lagi á sama degi.
Báðir eru skattlagðir um 37%. Þórarinn
á þá eftir 63% af sínum sjóði eða
0,63×Z. Tryggvi tekur eftir því að sjóður
Y er nákvæmlega 37% af heildinni og
afhendir því skattinum allan þann sjóð.
Þá á hann X eftir. Þegar þeir bera saman
bækur sínar kemur í ljós að þeir eiga
nákvæmlega jafnmikið því að X=0,63×Z.
Tryggvi vekur þá athygli Þórarins á því
að í raun væri hann jafnvel settur ef ríkið
hefði strax tekið sjóð Y í sína vörslu og
leyft honum að eiga sjóð X skattfrjálsan.
Með öðrum orðum frá sjónarhóli
lífeyrisþeganna skiptir það ekki máli
hvort skatturinn er tekinn í upphafi eða
lok tímabilsins.
Hin spurningin um álögur á komandi
kynslóðir er áleitin. Þær fara að sjálfsögðu
eftir því hvernig ríkið fer með sinn hlut.
Í samningum ríkisstjórnarinnar við
Breta og Hollendinga er gert ráð fyrir
því að ríkið borgi ekkert af Icesave­
reikningunum í sjö ár. Að loknu því
tímabili á að greiða skuldirnar á nokkrum
árum. Með öðrum orðum eru álögur
færðar á framtíðina. Þessar álögur mætti
minnka með því að verja skatttekjunum
af lífeyrissparnaðinum öllum til þess
að greiða niður skuldir jafnóðum. Þá
er álögum beinlínis létt af komandi
kynslóðum. Þetta verður að teljast réttlát
aðferð við greiðslu á þessum óréttlátu
skuldum.