Prentarinn - 01.02.1910, Blaðsíða 5

I' R K K T AIUN N
3
PRENTLISTIN.
Um stafagerð eða skrift i fornöld, vita
menn nú allmikið af ýmsum fornleifum, sem
fundist liafa liér og hvar. Aletranir á stein-
um og leirflögum eru elztir vitnisburðir um
(jetta atriði. Þannig liafa menn fengið vit-
neskju um,að tigulsteinsgerðarmenn í Habýlon
merktu hvern stein með fangamarki sínu, og
að í Assýríu voru áletranir á liúsum, legslein-
um o. II. Par hefir á síðari timum fundist
mikiö af leirílögum, sein ritað var á, og sem
hendir til þess, að þar hafi verið talsverðar
bókmentir.
Egiptar rituðu fyrst á þunn tréspjöld, en
Arahar á leður. 3000 árum f. Kr. fóru Egiptar
að nota liið svonefnda papýrus, sem búið
var til úr samnefndri jurt. Var það aðallega
haft til liandrita, vegna þess, live ilt var að
nota nema aðra hlið þess, til að rita á það,
sem vandað átti að vera. En er Egiptar sáu,
að papýrus kom að svo miklum og góðum
notum, bönnuðu þeir að flytja það út úr
landinu. Þetta varð til þess, að menn fóru
að nota dýraskinn, einkum kálfskinn og lamb-
skinn til að rita á, og var það kallað perga-
ment. Pergamentið (bókfellið) hafði þann
kost fram yfir papýrus, að hægt var að rita
a báðar hliðar þess. Ur pergamenti voru
fyrst búnar til bækur í líku sniði ognú eru þær.
Pappirsgerð þektu Kínverjar fyrstir
manna, eins og margan annan iðnað, en
höfðu áður ritað á bambusviðarblöð. Um
153 árum e. Kr. tóku þeir að búa til
])appír úr trjáberki, hampi o. fl., sem var
betri og ódýrari en bambusviðarblöðin. Af
Kinverjum lærðu Arabar ])appirsgerð, og
með þeim barst hún til Evrópu, og varð til
þess, að liinar fyrstu papi)írsgerðarverk-
smiðjur voru reistar á Spáni á 11. öld. Sá
pappír var gerður úr óhreinsaðri viðarull.
j stað hennar fóru menn svo seinna að nota
hreinsaða viðarull, lin og liöro. íl. til pappirs-
gcrðar. — Pappirsgerð komst þó fyrst á veru-
legt skrið við uppgötvun prentlistarinnar, og
einkum i Hollandi. — Nú á'dögum er papp-
irsgerð i llestöllum löndum, og er hann búinn
til úr margs konar efnum, sem hér er óþarfi
upp að telja.
Hinir fornu rifhöfundar héldu skrifara,
sem oftast voru þrælar eða hðfðu verið það;
þeir, er frelsi höfðu fengið, mynduðu brátt
sérstaka stétt, og unnu að skriftum fyrir litið
kaup; og þótt margt af því, sem skrifað var
væri ekki sem fegurst á að líta, þá dugði
það samt i þá daga.
Rikir menn, er rituðu bækur, lásu hand-
ritin upp fyrirhóp þræla, oft 100 eða fleiri, er
svo skrifuðu upp jafnharðan, og lengu á þann
liátt á skömmum tima nægilega mörg eintök
af bókinni. Oft eru þó slæmar villur i hand-
ritum þessum, vegna mishevrnar ritaranna,
og hafa þær orðið erfiðir steinar i götu vis-
indamannanna.
Seinna voru það nær eingöngu munkar,
sem rituðu bækur, enda höfðu þeir góðan
tima til sliks starfa, og að bókagerð var mest
unnið i klaustrum. Munkarnir skrifuðu yfir-
leitt vel, og sumar bækur þeirra eru hin
mestu listaverk, með stórum, skrautlegum
upphafsstöfum, máluðum með ýmsum litum.
Pó er sá ókostur við þessi handrit, að orða-
styttingar og skammstafanir eru svo miklar,
að það þarf mikinn lærdóm til þess að geta
lesið þau.
A síðari liluta 11. aldar óx eftirsókn eftir
hókuin og bókagerð, og tóku nú ýmsir
leikmenn að afrita bækur og selja þær. Peir
skiftust síðan i ýmsar stéttir, svo sem skrif-
ara, sem skrifuðu fyrir almenning, skraut-
skrifara, bókaútlánsmenn og hóksala. Á Ítalíu
og Frakklandi voru bóksalar þessir undir um-
sjón háskólanna, livað lcaup og sölu á hand-
ritum snerti. Flokkur þessi óx nú skjótt, og
eins listin sú, að skrifa vel og skrautskrifa.
Til dæmis um það, hve handrit þessi voru
dýrmæt, má nefna, að 1471 (eftir að Guten-
berg var byrjaður að prenta), setur T.úðvík
XI. á Frakklandi alla sína skrautgripi úr
silfri, og aukþess einn aðalsmann, að veði fyrir
liandrit, er hann fékk að fáni hjá háskól-
anum i Paris; liandritið liafði arabiskur
læknir skrifað.
Prátt fvrir allar þessar skrifuðu bækur,
var þörfln þó orðin meiri en svo, að menn
gætu lengur nægst mcð þær. Hin vaxandi
mcnning þjóðanna hafði það í lor nieð sér,
að menn fóru að hugsa upp ráð til að út-