Prentarinn - 01.06.1934, Page 6

4
Prentarinn
Hundrad ái*a tlúnarimiiiiing
Alois Senefelders.
Fyrir hundrað árum, 26. febrúar 1834, andaðist
Alois Senefelder, sein fann upp steinprentunina, í
Munchen, á 63. aldursári. Hann varð þeirrar ánægju
aðnjótandi í lífanda lífi, sem Gutenberg fór á mis
við, að sjá árangur uppgötvunar sinnar hreiðast út
um löndin með sívaxandi hraða.
Með uppgötvun sinni opnaði Senefelder nýja
möguleika fyrir myndlist-
ina, sem tvímælalaust hafa
haft mikla þýðingu fyrir
þróun menningarinnar.
Frá elztu tímum hafa
mennirnir reynt á ýinsa
vegu að varðveita hugs-
anir sínar og þekkingu á
sýnilegan hátt með mynd-
um og táknum. Leturtákn
elztu þjóðflokka voru í
fyrstu myndir, sem urðu
sinátt og smátt einfaldari
og breyttust í sérstök
skriftartákn — stafi. Bók-
stafatextinn var síðan oft
fylltur upp með myndum
til frekari skýringar, og
er svo enn. Til þess að
fá mörg eintök, voru
myndirnar í fyrstu skorn-
ar í tré, síðar í ýmsa
málma. Það var þó mikil
hindrun slíkum tréskurði fyrr á tímum, að efnið
þoldi ekki smágerva drætti, en á stál- eða járn-
plötur var aftur á móti hægt að grafa smágerðustu
drætti, en það var seinleg vinna og dýr.
Með uppgötvun steinprentunarinnar voru þessir
örðugleikar yfirunnir, einkum eftir að farið var að
teikna á steininn ineð fituríku túski.
Sagt er, að tvennt hafi einkum lijálpað Sene-
felder til uppfinningar sinnar: þörfin og tilviljunin.
(Venjulegast á tilviljunin ekki all-lítinn þátt í upp-
finningum.) Senefelder gerði margar tilraunir, þar
til lionum að lokum tókst að ná viðunandi árangri.
Þá var hann 24 ára.
En hvernig stóð nú á því, að Senefelder fór að
fást við þetta? Til þess að svara því, veröur að
gera örstutta grein fyrir uppruna hans og lífs-að-
stæðum.
Alois Senefelder var fæddur í Prag 6. nóvember
1771. Hann var sonur leikara nokkurs, er síðar
varð hirðleikari í Munchen', þar sem Alois sonur
hans lifði og starfaði að uppfinningu sinni og bar
hana fram til sigurs.
Faðir Alois andaðist 1791, og varð hann þá að
hætta háskólanáini, er hann var byrjaður á. Lagði
liann þá fyrir sig leikstörf og skrifaði sjálfur leik-
rit. Braut hann þá löngum heilann um það, hvernig
komast mætti hjá hinum
dýra prentunarkostnaði á
hlutverkunuin, er urðu að
vera í mörgum eintökum.
Um tíma langaði hann
mjög til að eignast sjálfur
prentsmiðju, og skrifar
iiann þannig um það : »Þá
getur þú, hugsaði ég,
prentað þína andlegu frain-
leiðslu sjálfur, og þannig
látið andlega og líkam-
lega vinnu skiftast hæfi-
lega á.« En til allrar ham-
ingju fyrir steinprentun-
ina, strandaði þessi draum-
ur Senefelders á féleysi,
eins og oft vill verða.
Hann hafði enga peninga
til þess að kaupa letur,
pappír, pressu og annað
það, er til prentsmiðju
þurfti á þeim tímum.
Eftir að Senefelder hafði gert tilraunir á ýmsa
vegu, tókst honum loks að uppgötva aðferð þá til
steinprentunar, sem síðan er grundvöllur allrar
þeirrar iðju. Fyrstu steinprentanir sínar framleiddi
Senefelder með aðstoð gamallar handpressu, er
notuð hafði verið fyrir koparstunguprentun. Hann
sýndi tónskáldi nokkru, Gleissner að nafni, upp-
fundingu sína, og fékk hjá honum smá peninga-
upphæð til þess að steinprenta nokkrar tónsmíðar.
Skírleiki og fegurð prentsins vakti almenna athygli,
og vísindafélagið í Múnchen veitti uppfundinga-
manninum 12 gyllini sem heiðursgjöf. Skömmu
síðar útvegaði kaupmaður nokkur, Falter að nafni,
Senefelder fjárhæð, er var nóg til þess, að hann
gat látið gera fyrstu steinprentunar-handpressuna.
Fréttin um uppgötvun lians flaug út. Hann var
Alois Senefeldcr.