Ísland - 21.04.1928, Blaðsíða 2

2
1 S L A N D
Kaupmannahafnarblaðanna við-
vikjandi þessari (norður-jósku)
hreyfingu — er varla um það
að efast, að hér sé eitthvað
meira en litið á ferðum“.
„Tingakrossur“ hvetja Fær-
cyinga til þess að haga sér eins
og Vendilbúar: kaupa vörur
sínar sjálfir en láta Dani ekki
hafa fyrir því, og koma upp vá-
tryggingarstofnun, svo að vá-
tryggingargjöldin verði kyr í
Iandinu, en fari ekki í vasa
danskra vátryggingarstofnana.
Það er ástæða fyrir oss ts-
lendinga að athuga þetta vel og
rækilega.
Að vísu er nú svo komið, að
íslenska verslunin er að færast
meira og meira úr höndum
Dana, og er það gleðilegt —
ekki vegna þess að hér er um
Dani að ræða, heldur vegna
þess, að vér eigum að kaupa
állar vörur beint frá fram-
leiðslulönduiiuin, en ekki mcð
tilstijrk danskra milliliða. Og
cf ekki er hægt að kaupa vör-
una milliliðalaust, þá á að kosta
kapps um það, að milliliðirnir
verði scm allra fæstir. Það cr
skilyrði fyrir því, að hægt sé að
selja vöruna við vægu verði
á landi hcr.
Innlendur i ðnaður .
Ýmiss iðnaðarfyrirtæki hafa
verið sett á fót á landi hér á
síðari árum. Flest þeirra hafa
átt erfitt uppdráttar. Það opin-
bera hefir lítið gert til þess að
styðja þau og fjöldinn hefir
ekki skilið tilgang þeirra held-
ur. Það er eins og menn vilji
fremur kaupa það útlenda held-
ur en það innlenda, þótt það
síðar nefnda sé ekki dýrara og
standi því erlenda algerlega á
sporði að gæðum.
Vér væntum þess þó, að þetta
stafi ekki aðallega af hégóma-
skap og smekkleysi, heldur af
hugsunarleysi. En hver svo sem
ástæðan er, þá verður þetta að
breytast í hetra horf. — Ála-
borgarmenn vilja nota þær vör-
ur, sem framleiddar eru í borg-
inni sjálfri, bæði til þess, að
peningar flytjist ekki að ástæðu
lausu til annara landshluta og
einnig til að draga úr atvinnu-
leysinu. Álaborgarmenn gætu
orðið oss til fyrirmyndar í
þessu. Ef vér hlynnum að ís-
lenskuin iðnaði, þá styðjum
vér að því, að meiri atvinna
verði i landinu. En með þvi
styðjum vér einnig að því, að
peningarnir fenni ekki að á-
stæðulausu í vasa útlendinga.
— Vér fáum oft á tíðum hetri
vörur — sein hetur eiga við ís-
lenskt loftslag og islenska stað-
háttu — fyrir ininna verð. Vér
eigum að keppa að því að fram-
leiða þær vörur sjálfir, sem vér
þurfum á að halda. Allir ís-
lendingar verða að skilja þetta
og haga sér í samræmi við það.
Vátryggingarfélög.
Hamingjan iná vita, hve
mörg vátryggingarfélög starfa á
íslandi. Öll eru þau útlend
nema eitt. Og flest þeirra er-
lendu eru dönsk.
Þegar Sjóvátryggingarfélag ís-
lands var stofnað, litu ýmsir
svo á, að þar væri í of mikið
ráðist. Danir héldu þetta auð-
vitað — eða létust halda það —
og íslenskir afturhaldsseggir
voru þeim auðvitað sammála.
En það sýndi sig hér sem
oftar, að afturhaldseggir ættu
aldrei að gerast spámenn og
Danir ættu að hætta að hugsa
fyrir íslendinga, þeim hefir
hingað til tekist það illa. Enda
veitir þeim satt að segja ekki
af því að hugsa um sjálfa sig.
Sjóvátryggingarfélaginu hefir
farnast vel, þótt íslendingar
hafi ekki sint því félagi sem
skýldi.
Þær eru margar, íslensku
krónurnar, sem fara í vasa er-
lendra vátryggingarstofnana.
Þetta er skaðlegt og skamm-
arlegt fyrir alla íslensku þjóð-
ina. Það er skaðlegt, vegna þess,
að vátryggingargjöldin fara út
úr landinu: þjóðin tapar þeim.
Og það er skammarlegt,
að láta peningana streyma
í vasa útlendinga, en styðja
ekki heldur alinnlent félag, sem
verður mjög að treysta á skiln-
ing íslcndinga. Ef vátryggingar-
gjöldin renna í vasa íslensks fé-
lags, getur það veitt íslending-
um betri kjör, en þeir gætu
fengið annarsstaðar.
Hérað eitt í Danmörku Vend-
ilsýslur, ætla að setja upp vá-
tryggingarstofnanir fyrir sig. í-
húar þeirra vilja ekki láta pen-
inga sína fara út úr héraðinu
og í vasa danskra vátrygging-
arstofnana. En íslendingar kæra
sig kollótta um þetta. Þeir
þykjast víst hafa efni á því að
Iáta peninga sína fara í vasa
þeirra útlendu.
Olíumálin
Hver er sekastur.
i.
Fyrir ófriðinn var D. D. P.
A. (Det danske Petroleum Ak-
tieselskab) orðið svo voldugt
að til vandræða horfði. — Það
hafði náð undir sig mestallri
olíuverslun á íslandi og var alt
annað en mjúkhent á Islend-
inguin.
Þegar svona var komið, var
gripið til þeirra óyndisúrræða,
að lögleiða einkasölu á steinol-
iu. Og í þessu tilfelli var einka-
salan bæði sjálfsögð og eðlileg.
1. jan. 1926 yar einkasalan
afnumin. Og var þá kunnugt,
að félag það, sein selt hafði
Landsversluninni olíu, British
Petroleuin, ætlaði að setja hér
upp olíugeyma. Héðinn Valdi-
inarsson flutti leyfisbeiðni
félags þessa í bæjarstjórn-
inni og fékk það sam-
þykt þar, að olíugeymarnir
yrðu bygðir við Reykjavíkur-
höfn. Seinna var sótt um leyfi
til ríkisstjórnarinnar og var það
einnig veitt. En áður en ríkis-
stjórnin veitti þetta leyfi, var
annað félag, Shellfélagið, kom-
ið til sögunnar. Og féklr það
leyfi til þess að byggja geyma
við Skerjafjörð.
II.
Út af þessuin olíufélögum
hafa orðið miklar deilur, bæði
á Alþingi og í blöðunum. Hafa
„stóru“ flokkarnir brígslað
hver öðrum um leppmensku og
föðurlandssvik og' fullyrt, að
þessir olíuhringar geti stofnað
hlutleysi íslands í voða.
Margar sögur hafa verið sagð-
ar um hina harðsnúnu baráttu,
sem nú er á milli stórvéldanna,
um yfirráðin yfir olíunni.
Þessar sögur eru ekki ýktar.
Olían er orðin eitthvert mesta
keppikefli stórveldanna, enda
er það eðlilegt. Herskipaflotar
sumra þjóða nota nú orðið olíu
í stað kola. Og það þarf enga
spádómsgáfu til þess að sjá, að
á næstu áratugum muni flest
skip kynda olíu. Olíunotkunin
vex því stórkostlega með hverju
árinu, sem líður. Og af þessum
ástæðum er kapphlaupið um ol-
íuna skiljanlegt og jafnvel eðli-
legt.
En þvi virðist ekki hafa ver-
ið gaumur gefinn í blaðadeilun-
urn hér um þessi mál, að þetta
ægilega kapphlaup stórveld-
anna um olíuna hefir eingöngu
stefnt að því, að ná yfirráðum
yfir þeiin löndum, sem olíulind-
ir eru i, eða þeim, sem nauðsyn-
legt er að ráða yfir, til þess að
koma olíunni til hafna.
En stórþjóðirnar hafa ekki
skift sér af sainkepni olíuhring-
anna um sölu á olíu. Enda er
sumum hringum þannig háttað,
að auðmenn ýmsra landa eiga
hluti í þeim.
Það er ekkert leyndarmál, að
olíukongarnir hafa oft á tíðum
farið illa að' ráði sínu. Þeir
hafa beitt mútum og ýmsum
klækjum lil þess að koma ár
sinni fyi'ir borð. En þessi ó-
þokkabrögð snerta sjaldan eða
aldrei sjálfa oliusöluna, lieldur
yfirráðin yfir olíulindunum.
Sögurnar um hrekkjabrögð
olíuhringanna eiga því yfirleitt
ekki að hafa áhrif á það, hvern-
ig vér skipum olíumálum vor-
um í framtíðinni. — Hér eru
engar olíulindir og ekkert ríki
þarf að flytja oliu yfir ísland.
Og af þessum ástæðum horfa
þessi mál nokkuð öðruvísi við
íslendingum en mörguin öðr-
um þjóðum.
III.
Eins og áður er sagt, hefir
tveimur félögum verið leyft að
byggja olíugeyma hér á landi,
Shell og Anglo Persian. Og er
því rétt að athuga, hvort. rétt
hafi verið að veita þessi leyfi.
Það er vitanlegt, að olían
hlýtur að verða ódýrari, ef
margir aðiljar keppa um sölu
á henni. Og þar sem einu félagi
var leyft að setja hér upp olíu-
geyma, þá var sjálfsagt að veita
fleiri félögum sainskonar rétt-
indi. Og geymarnir hafa vafa-
laust þau áhrif, að félögin geta
selt olíuna við vægara verði.
Þau þurfa að flytja hana í ol-
íuskipum frá framleiðslulönd-
unum til sölustaðanna, til þess
að standa sem best að vígi í
sölusamkepninni.
Frá sjónarmiði olíukaupenda
var það því hyggilega gert að
sjá svo um, að fleiri félög en
eitt verslaði með olíu á íslandi.
Og frá þessu sjönarmiði var
það einnig hyggilega gert að
leyfa félögunum að byggja hér
olíugeyina. — Samkepnin þarf
að vera. Hún skapar Iágt verð
á olíunni.
En þetta er ekki nema ein
lilið á oliumálunum, eins og þau
hafa verið túlkuð á Alþingi og
í blöðunum.
IV.
í deilunum um þessi mál
hefir því verið haldið fram, að
svo gæti farið, að erlendar
þjóðir notuðu ísland fyrir sel-
stöð, geymdu hér olíu, til þess
að grípa til, ef þau lentu í ó-
friði og þyrftu á henni að
halda.
Þetta er hugsanlegt og veit-
ir því sannarlega ekki af því,
að Islendingar fari varlega í
þessum efnum.
Og cr því rétt að athuga þessi
félög', hvort út af fyrir sig, með
tillili til þessarar hættu.
Shellfélagið (Skelfélagið) sem
reist hefir olíugeymana við
Skerjafjörð, er stórt og voldugt
félag. Á ófriðarárunum komst
það að einhverju leyti undir
ensk yfirráð. Og suinir fullyrða,
að enska ríkið hat'i einhver itölc
í stjórn félagsins.
Geymarnir, sem þaö hefir
reist við Skerjafjörð, eru þrír
og nokkuð stórft'.
1. Steinoliugeymir. Hann tek-
ur 4000 smálestir.
2. Hráolíugeymir. Hann tekur
1500 smálestir.
3. Benzíngeymir. Hann tekur
2500 smálestir. -
Menn vita ekki gjörla, hve
mikil olíueyðsla er á landi hér.
En ýmsir fullyrða, að sú olía,
sem geymar þessir taka, sé nú
nægur ársforði handa íslending-
um.
Mörgum finst þetta óeðlilegt
og jafnvel tortryggilegt. En það
þarf alls ekki að vera. Það er
vitanlegt, að olíuhringarnir
keppa með það fyrir augum að
útiloka alla aðra olíuhringi. Og
ef tillit er tekið til þessa, þá
ætlar Shell sér vafalaust að
drepa hin oliuféíögin í sain-
kepninni, ná undir sig allri ol-
íuverslun hér á landi. Og þeg-
ar svo er tekið tillit til þess, að
olíunotkun hlýtur að vaxa
mjög, þegar skip fara hér al-
inent að kynda olíu, og þar
sem það borgar sig best, að
þurfa sem sjaldnast að senda
hingað olíuskip, þá getum vér
ekki séð að olíugeymarnir við
Skerjafjörð séu óeðlilega stórir.
En nú kvað félagið vera að
byggja geyina út um land, en
ekki vitum vér um tölu þeirra
eða stærð, og þess vegna verð-
ur ekki rætt uin þá hér.
Þá er hætlan, að erlendar
þjóðir brjóti hlutleysi landsins
í hernaði ineð því að taka hér
olíu.
Það er fyrst og fremst auð-
sjáanlegt, að oliuforði geyin-
anna við Skerjafjörð er svo lít-
ill, að hernaðarþjóðir geta ekki
liaft not af honum i stærri stíl.
Það vaéri t. d. óhugsandi, að
þær létu herflota liggja hér, ef
hann hcfði ekki annan olíu-
forða en þanii, seni er í Skerja-
fjarðargeymunúm. Hann væri
eins og títuprjónn í ámukjafti,
hvort sem nota ætti hann til
herskipa eða flugvéla. En þó
þetta sé óhugsandi, þá eru
önnur atriði, sem rétt er að at-
huga.
1. Að einhver hernaðarþjóð
hefði hér skip eða flugvél, til
þess að hafa gætur á óvinun-
um.
Það er ólíklegt að til slílcra
ráða verði gripið. Óvinaþjóðin
mundi ekki verða lengi að upp-
götva þetta. Og mundi hún
leggja alt kapp á að koma skipi
þessu eða flugvcl fyrir kattar-
nef. Og það mundi hún tíðast
eiga hægt með, því að hvort
sem hér væri um herskip að
ræða eð flugvél, þá mundi það
eða hún standa hér uppi varn-
arlítið eða varnarlaust.
Þessi möguleiki er þvi tæp-
lega hugsanlegur.
2. Það er aftur á móti hugs-
anlegt, að félagið færi sig upp
á skaftið og fjölgi geymunum
að miklum mun. Og gegn slík-
um ráðstöfunum, ef nokkrar
verða, þurfa fslendingar að
standa sem einn maður.
3. Það er og hugsanlegt, að
einhver hernaðarþjóðin mundi
taka hér olíu, ef í nauðir ræki.
—- Ef skip eða flugvél færi af
einhverjum ástæðum hér norð-
ur eftir, þyrfti á olíu að halda
og tæki hana, hvað sem vér
segðum. í þessu liggur aðal-
hættan frá vorum bæjardyrum
séð.
En hér keinur það tæplega
til greina, hverir eiga geymana.
Skipið eða vélin mundi taka ol-
íuna, ef það ætlaði sér, án þess
að liirða um hver eigandinn
væri.
Anglo Persian er hitt félagið,
sem fengið hefir leyfi hér til
þess að reisa hér olíugeyma.
Það er ekkert leyndarmál,
hverir hafa töglin og hagldirnar
í því félagi, því að enska ríkið
á % hlutabréfanna i þvi.
Geyinar þessa félags eru
miklu minni en geymar Shell,
en það er auðvelt að fjölga
þeim.
Ýmsir liafa litið svo á, að
þetta félag sé hættulegra lieldur
en hitt, af því að enska ríltið
hefir algerlga tögl og hagldir
í félaginu. Þetta verður að telj-
ast vafasamt. Það er hlutleys-
isbrot að taka olíu hér á landi.
9»
Og ef þetta hernaðarríki væri
ákveðið i að brjóta hlutleysi
vort, þá mundi það láta sér í
léttu rúmi liggja, hver olíuna
ætti, sem það tæki.
En aftur á móti getum vér
ekki séð, að hættan sé minni, af
því að geymar þessa félags eru
minni en hinir. Bæði er, að það
getur fjölgað geymunum, ef því
sýnist svo, og svo er hætta því
að eins á ferðum, að eitthvert
einstakt — eða einstök — skip
yrði olíulaust í nánd við ísland,
og þá mundi að eins vera um
það hugsað að bjargast í bili,
og mundi því sá forði vera tek-
inn, sem hér væri, hvort sem
hann væri mikill eða lítill.
Vér getum því elcki annað
séð, en að sama liættan stafi af
báðum þessum félögum.
V.
En hvað á að gera til þess að
varast hættuna?
Sumir virðast líta svo á, að
ríkiseinkasala á steinolíu mundi
hjálpa oss úr þéssum ógöngum.
Og ríkið verði að setja hér upp
olíugeyma til þess að geta selt
olíu við vægu verði.
Vér teljuin óliklegt að þetta
dygði. Eins og áður er sagt, þá
mundi skip, sem væri i olíu-
vandræðum, lítt fara að því,
hver oliuna ætti. Og gæti þess
vegna cngu síður tekið hér olíu,