Ísland - 21.04.1928, Blaðsíða 3

í S L A N D
3
þóít íslenska ríkið ætti hana,
heldur cn ef einstaklingar ættu
hana.
Til þess aíS losna 'við alla
hugsanlega hættu, yrði að eyði-
*eggja alla geyma og hafa hér
mjög lítinn olíuforða.
VI.
Vér mintumst á það í upp-
hafi, að rétt hefði verið að
veita félögum þessum lejTi til
að hyggja gejunana, ef þetta
mál væri eingöngu skoðað frá
þvi sjónarmiði, að olían ætti að
vera í svo lágu verði, sem unt
væri.
En þrátt fyrir það viljum
vér taka það fram, að það er
rangt og hættulegt að veita er-
lendum félögum slík leyfi á
landi hér.
Þá er að minnast dálítið á
islenska(?) hlutaféð.
Því miður er mönnum ekki
kunnugt um það, hvernig
þessu máli er varið viðvikjandi
Anglo Persian.
Það er ákvéðið í hlutafélaga-
lögunum, að félag megi þvi að
eins starfa hér á landi, án sér-
leyfis, að fullur helmingur
hlutafjárins sé islenskur og
refsing er lögð við því í liegn-
ingarlögunum, ef tilkynt er til
firmaskrár að hlutafé sé inn-
horgað, ef það er það ekki. —
Dómsmálaráðherra hélt því
fram á Alþingi, að Shelifélagið
væri ólöglegt. Og svo hefir ver-
ið skýrt frá, að einn af ís-
lensku hluthöfuninn hafi sagt,
að hann ætlaði sér að fá
féð að láni hjá enska félag-
inu og kaupa fyrir það hluta-
bréf og veðsetja svo félaginu
hlutabréfin fyrir láninu.
Nú er það ljóst, að með slíku
háttalagi er auðvelt að fara í
kringum hlutafélagalögin. Ef
það fé telst íslenskt, sem fengið
€r að láni hjá sama félaginu,
seni á helming hlutafjárins, þá
er hér opin leið til þess að fara
i kringum lögin, og eklti er
gerandi ráð fyrir, að löggjafinn
hafi ætlast til þess.
Dóinsmálaráðherra hefir sagt,
að félagið væri ólöglegt. Hvers
vegna í ósköpunum fór hann
þá ekki í mál við félagið? Ef
til vill gerir hann það enn þá.
Vér viljum eklcert um það
segja, hvernig dómur kynni að
falla. Það getur vel verið, að
]>etla fé, sem þannig hefir verið
fengið að láni, yrði álitið ís-
lenskt, en það getur lika verið
að þannig yrði ckki álitið.
En það er ekki hundrað í
hættunni fyrir dómsmálaráð-
herra, þótt dómur félli þannig,
að slíkt fé væri íslenskt. Dóm-
urinn mundi skera úr vafasömu
atriði, og þá hefði verið sjálf-
sagt að gera við þetta gat á lög-
un,um, sem í raun rétti gerir
það að engu. — Banna með lög-
um, að það fé, sem íslendingar
le88ja i félög, er eldci megi
starfa á íslandi án íslensks
fjár, sé fengið að láni hjá því
erlenda félagi, sem um væri að
ræða.
Vafi í þessu efni er hættu-
legur og verður að hverfa.
Ymislegt fleira, sem stendur
1 sambandi við þessi féiög, væri
verl að athuga. En það skal þó
ekki gert að sinni.
Vér ætlum oss ekki að skera
úr því, hverir séu sekastir í
þessum olíumálum, hvort það
eru Framsóknarmenn, íhalds-
menn eða Jafnaðarmenn. Það
l’er best á því að þeir rífist um
það sjálfir. En að loltum viljum
vér taka það fram, að oss
virðist það mjög óviðfeldið, að
háttsettir stjórnmálamennn
skuli gerast hluthafar i erlend-
um auðfélögum, sem eru að
teygja angana inn í landið.
Svarta
happdrættið.
Þeir sem gengu urn pósthólf
pósthússins síðustu daga, er
skipsferð var frá útlöndum,
urðu varir við óhemju mikið
pappírsrusl, sem hólfa-eigendur
höfðu fleygt á gólfið. Voru
þetta auglýsingasendingar frá
tveimur dönskum happdrættis-
firmum, sem höfðu sent þetla
fargan til hvers eins nafngetins
manns hér í bæ og líklega víð-
ar út um alt land. Happdrætti
er bannað með lögum hér á
landi, svo líklegt er að þessi
dönsku firmu hafi sótt um
undanþáguleyfi til yfirvaldanna,
þar sem um svo stórfelda aug-
lýsingaherferð var að ræða. Er
mér þó allsendis ókunnugt um
það atriði, en heldur þykir mér
það ólíklegt, því happdrætti
þáð, sem hér um ræðir, „Dansk
kolonial Klasse Lotteri“, er
frægt fyrir svona sitt af hverju.
Eg hefði þó ekki farið að
skrifa þessar línur, ef greinileg
tilraun til blekkinga hefði
ekki komið frain í annari af
umgetnum auglýsingasending-
um. Þar hefir umboðsinaðurinn
leyft sér að viðhafa orðiö „vel-
omskrevne" í sambandi við
þetta happdrætti, en til þess að
sýna mönnum, að það er eitt-
hvað annað en að „vel hafi
verið skrifað“ um happdrættið,
þá ætla ég að leyfa mér að
vitna í grein sem birtist í fyrra
vetur í danska blaðinu „Nati-
onaltidende".
Greinin er löng, svo að hér
verður að eins um útdrátt að
ræða, en hann cr hér settur, til
þess að menn láti ekki hlekkj-
ast af auglýsingaskruminu.
Blaðið skrifar: „Kolonial-
happdrættið var stofnað árið
1900 í þeim tilgangi að afla
fjár lil þess að bjarga Vestur-
Indíum við. Það er ekki sér-
lega girnileg aðferð, en menn
hugguðu sig við, að tilgangur-
inn helgar ineðalið. Það tókst
ekki að bjarga eyjunum við, í
stað þess seldum við (þ. e. Dan-
ir) Amerikumönnum eyjarnar
fyrir slikk. Það bætti auðvitað
ekki álit olckar í augum heims-
ins, cn á hinn bóginn tókst okk-
ur að bjarga „svarta happ-
drættinu" frá voða“. Blaðið
snýr sér nú að aðferðum þeim,
sem umhoðsmenn þessa happ-
drættis heita til þess að koma
hlutunum út, segir að þýskt fé-
lag hafi tekið að sér alla söl-
una og að eftirlit með sunium
umboðsmönnum þess sé alveg
útilokað, og að kvartanir yfir
frekju og ásælni þessara um-
boðsmanna séu daglegt brauð i
utanríkisráðuneytinu danska.
Sem dæini upp á ásælnina tek-
ur blaðið upp orðrétta klausu,
sem birtist i „Sunday Times‘“
í Jóhannesarborg i Suður-Af-
ríku. Fyiirsögn þeirrar klausu
er: „Ný dönsk ránsferð“. og er
efnið það, að firma í Kaup-
mannahöfn, sem skrifar sig
„The Burlington Export Co.,
Bankers, State authorished col-
lectors for the Danish Colonial
Lottery*,, hafi sent ýmsum
mönnum í Suður-Afríku tilboð
um að lcaupa ákveðna hluti í
happdrættinu. Fáir urðu fil þess
að sinna þessu og fengu menn
þá bréf frá „firmanu" þar
sem þeim er tilkynt það hátið-
lega, að einmitt hlutir þeirra
hefði komið upp við happ-
drættið, en þar eð þeir hefðu
ekki keypt hlutinn, þá hefði
fúlgan, að upphæð 40.000 fránk-
ar, lent hjá öðrum, en þó væri
þó hægt að bæta ráð sitt og
kaupa nýjan hlut í happdrætt-
inu, o. fl. o. fl. i sama dúr.
Blaðið tók sér nú fyrir hendur
að bera saman tilboð og bréf
frá þessu firma og komst þá
upp, að bréfin voru sainhljóða.
Þúsundir manna höfðu eftir
því átt að vinná á sömu töluna
(in casu 31036), og ineira að
segja þóttust fleiri firmu hafa
haft yfir þessari tölu að segja.
í tilefni af þessum svikum
kenist Afrikublaðið að þeirri
niðurstöðu, að það hljóti að
búa þó nokkuð „dirty Danes“
(skitnir Danir) i Kaupmanna-
höfn.
Út af þessum skrifum sneri
„Nationaltidende“ sér til danska
ráðuneytisins, og tólc þá ekki
betra við, því enginn þóttist
bera ábyrgð á gerðum umboðs-
mannanna. Krossganga blaðsins
var þessi: í utanrikisráðuneyt-
inu könnuðust menn við svip-
aðar umkvartanir, „en þær
heyrðu undir fjármálaráðuneyt-
ið“. Engin skrifstofa í fjármála-
ráðuneytinu þóttist hafa málið
með höndum, og var oss vísað
að ráðherrans sjálfs. Fjánnála-
ráðherra vísaði oss til- Ivoefoed,
forstjóra, en Koefoed neitaði að
láta nokkuð uppi og vísaði oss
til Munthe-Bruun, formanns
happdrættisstjórnarinnar.
„Málið keinur (skam! sic.)
mér ckki við“, sagði Munthe-
Bruun, forstjóri, „það heyrir
undir þýska félagið!“
Samtalið var nokkru lengra,
og forstjórinn upplýsir ineðal
annars, að enginn ráði við það,
þó umboðsmennirnir reyni að
selja hluti i happdrættinu jafn-
vel í löndum, þar sem happ-
drætti er bannað að lögum,
söinuleiðis, að stjórn liapp-
drættisins standi yfirleitt ráð-
þrota gagnvart hrekkjabrögðum
umboðsmannanna, og hann get-
ur þess að einasta ráðið til þess
að uppræta ósómann sé að
neina happdrættislögin úr gildi.
Blaðið bætir því við, að eng-
um getti dulist livað gera skuli
— „þvi álit þjóðarinnar er ann-
arsvegar“.
Skyldu þessi og svipuð skrif
eiga heima i þeim flokkinum,
sem danski umboðsmaðurinn
kallar „velomskrevne“?
L. S.
Vossische Zeitung
og Shell.
I. jan. síðastl. var grein í
þýska blaðinu Vossische Zeit-
ung um Shellfélagið á Islandi.
í nefndri grein var fullyrt, að
geymar Shell væru miklu stærri
en þeir eru. Sendiherra vor i
Kaupmannahöfn, Sveinn Björn-
son, bar ýmislegt til baka, sem
í greininni stóð, meðal annars
það sem sagt hafði verið
um stærð geymanna og olíunot-
kun íslendinga. Blaðið tók
skýririgu hans til greina og svo
var að sjá sem mál þetta væri
úr sögunni. En á eldhúsdegin-
um í neðri deild deildi dóms-
málaráðherra á Magnús Guð-
mundsson fyrir framkomu hans
í þessum oliumálum. Ber mönn-
um ekki saman um, hvernig
orð ráðherrans féllu. En orð
hans hafa þó valdið því, að nýj-
ar umræður hafa orðið um ol-
íumálin í þýska blaðinu.
II. mars síðastl. birtist aftur
grein í Vossische Zeitung. —
Hljóðar hún á þessa leið:
„Island sem stuðningur fijrir
enska flotann.
Játning islensku stjórnarinnar.
Frásögn „Vossische Zeitung“
þ. 1. janúar um tilraunir Eng-
lendinga, til að fá fótfestu fyr-
ir flota sinn á íslandi, hefir
komið af stað uinræðum um
lieim alllan. • Frá Reykjavík
berast oss nú eftirfarandi frek-
ari tilkynningar:
Reykjavík 2. mars 1928.
Hér á Alþingi urðu nýlega
umræður milli fyrverandi í-
liaklsstjórnar, sem veitt hafði
Shell Co. leyfi til smiða á olíu-
geymunum, og eins meðlims
núvcrandi Framsóknarstjórnar,
og meðan á umræðunum stóð
bar Jónas frá Hriflu, núverandi
dómsmálaráðherra, með tilliti
til leyfisveitingarinnar, fyrver-
and atvinnumálaráðh., Magnúsi
Guðmundssyni, hreinskilnings-
lega á brýn, að hann hefði með
henni stefnt sjálfstæði íslands
alvarlega í voða. Siðar á þing-
fundi lýsti dómsmálaráðherrann
því enn fremur yfir, að orðróm-
urinn um fótfestu' ensku flota-
, málastjórnarinnar væri liklega
ckki tilhæfulaus.
Slík hreinskilni hinnar núver-
andi íslensku stjórnar hlýtur
að vekja 'enn meiri undrun,
þar sem íslenski sendiherrann
i Kaupmannahöfn, Sveinn
Björnsson, neitaði þegar, eftir
að fyrstu fréttirnar um fyrir-
ætlanir ensku stjórnarinnar bár-
ust með „Vossische Zeitung“
út í heiminn, öllu sambandi
hins íslenska Shell Co. og enslcu
flotamálastjórnarinnar og mót-
mælti all einarðlega. Orð
dómsmálaráðherrans hafa skilj-
anlega vakið mikla gremju í-
haldsþingmánna, sem við Shell
Co. eru riðnir, þar á meðal
fyrverandi atvinnumálaráðherra
og enska ræðismannsins í Vest-
mannaeyjum, Gísla Johnsen.
Samband Shell Co. við Anglo
Persian Co. og Burna-Oil-Co.
dregur úr öllum vafa um hinn
eiginlega tilgang Englendinga.
Menn verða að íhuga, að enska
flotamálastjórnin á meiri hluta
hlutabréfanna í Anglo Persian.
MILLUR og
alt til upphluta
af bestu tegund,
ódýrast hjá
Jóni Sigmundssyni,
gullsmiði. Laugaveg 8.
Simi 383. Reykiavík.
Það gelur heldur ekki haft sef-
andi áhrif, að Englendingar
starfa hér með leppum og hafa
stofnað „Shellfélagið á íslandi“,
Nýlega hafa só?íalistar kornið
fram með tillögu um endur-
reisn steinolíueinkasölunnar. —
Útilitið virðist ekki gott. En að
minsta kosti er rneiri hluti ís-
lensku þjóðarinnar afar á-
hyggjufullur út af verndun
hlutleijsisins, sem með réttu
verður að álítast hin eina rétta
stjórnmálastefna Islands við
hvaða árekstur, sem uin er að
ræða“.
Skeyti þetta er greinilegt. —
Einhver maður, sem staddur er
í Reykjavík, hefir sent það til
þýska blaðsins. Væri ekki úr
vegi að vita, hver það er, sem
sendir slik skeyti út úr land-
inu. Dómsmálaráðherrann get-
ur látið rannsaka það, og vænta
menn þess að hann geri það.
En það er önnur lilið á þessu
máli, og hún er sú alvarlegasta.
Á öðrum stað hér í blaðinu
eru leidd rök að því, að engin
ástæða sé til þess að óttast, að
erlendar þjóðir, sem lenda
kunna i ófriði, geti haft nokk-
urt verulegt gagn af olíu þeirri,
er Shell eða Anglo Persian hafa
hér, ef félög þessi auka ekki
olíuforðann að miklum mun.
En það er ekki nóg, þótt Is-
lendingar sjálfir séu sannfærð-
ir uin, að hætta geti ekki verið
á ferðum.
Hlutleysi vort er dýrmætasti
fjársjóðurinn sem vér eigum.
Og verðum vér að gera alt sem
vér getum til þess að vernda
það. Og það er ekki nóg að vér
vitum það sjálfir, að vér höfuin
ekki brotið það í neinu. Vér
verðum að sannfæra aðrar
þjóðir um að svo sé ekki.
Stjórnin verður að gefa ná-
kvæmar skýrslur um þessi ol-
íUmál, sýna heiminum, að ekk-
ert sé athugavert við oliuforð-
ann, sem geyindur er á íslandi.
Og það er skylda hennar að
gera þetta sein allra fyrst.
lnnbrotsþjófnaður.
Nýlega hafa tveir innbrots-
þjófar verið handsamaðir í
Reykjavík. Höfðu þeir stolið
miklum varningi úr verslun
Marteins Einarssonar kaupm.
og nokkrum öðrum verslunum
hér í bænum. Annar þessara
manna heitir Anschutz og ér
þýskur, hinn heitir Vigelund
og er færeyskur.
Stúdcntagarðurinn.
Skagafjarðarsýsla hefir ný-
lega ákveðið að gefa til Stú-
denatgarðsins andvirði eins her-
bergis, er beri nafn sýslunnar.
Á þessu ári hafa komið sams-
konar loforð frá Akureyri, ísa-
firði og Færeyjum.