Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.2009, Síða 3

Þ
að vantar ekki langlokurnar um OK
Computer, hvort sem er í ræðu eða
riti, en fram að henni hafði Radiohead
verið að móta sig og fínpússa, smátt og
smátt. Því að ekki er hægt að segja að hún
hafi sprottið fullsköpuð úr höfði Seifs, því
fer fjarri. Og margir voru steinhissa yfir
þessari þróun, því að sveitin stóð ekki beint
upp úr lengi vel og virtist í raun ætla að
verða „undur með einn smell“ eins og það
er kallað, vegna lagsins „Creep“ sem er enn
leikið í útvarpi og á samkomum glaðra
sveina og meyja (því miður … hóst…).
Pablo Honey var tekin upp um haustið
1992, þegar hin svokallaða skóglápssena
(„shoegazing“) var að dofna. Gruggið var
hins vegar allsráðandi en Bretapoppið var
enn ekki orðið til. Platan kom því út í
ákveðnu tómarúmi, og stíllega er hún út um
allt, og eiginlega nokkuð amerísk í hljómi.
Radiohead varð að „Radiohead“ á næstu
plötu á eftir, The Bends (1995). Hljómurinn
til muna breskari og ekki örgrannt um að
andi Pink Floyd svifi að einhverju leyti yfir,
en um leið má heyra hið dramatíska rokk
U2, en sú sveit var í slíkri tilvistarkreppu á
þessum tíma að margir veðjuðu á Radio-
head sem nokkurs konar arftaka Íranna.
Meðlimir Radiohead voru reyndar sjálfir í
tilvistarkreppu rétt áður en The Bends kom
út, Thom Yorke fannst „Creep“ vera orðið að
myllusteini um háls sveitarinnar, hún væri
föst í einhvers konar MTV-hringrás. Við
þessu var brugðist með stuttskífunni My
Iron Lung árið 1994 og svo var heldur betur
sett í jaðargírinn með The Bends, sem stuð-
aði margan er hún kom út, aðallega vegna
þess hversu metnaðarfull og hugdjörf hún
var. Djúpsjávarköfunin sem þar var stunduð
átti svo eftir að halda áfram á næsta verki,
eins og lesa má um í aðaltexta.
Upptaktur að
meistaraverki
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. MAÍ 2009 Lesbók 3TÓNLIST
Eftir Arnar Eggert
Thoroddsen
arnart@mbl.is
M
ikið hefur verið rætt og ritað um
téða plötu allt síðan hún kom út
og afar reglulega toppar hún
lista yfir helstu þrekvirki rokk-
sögunnar. Í sumum tilfellum
skákar sveitin meira að segja
sjálfum Bítlunum að því leytinu til.
Ástæða þess að penna er stungið niður enn
og aftur, er að platan var fyrir stuttu endur-
útgefin með bravúr. Tvær fyrstu plöturnar,
Pablo Honey (1993) og The Bends (1995) hafa
þá fengið svipaða yfirhalningu. Um þriggja
diska sett er að ræða í öllum tilfellum, sem
skiptast þannig að fyrst fáum við upprunalegu
plötuna, síðan stútfullan disk af b-hliðum,
prufuupptökum og tónleikalögum. Þriðji disk-
urinn inniheldur svo myndbönd, tónleika
o.s.frv. Mjög svo tæmandi útgáfa verður að
segjast og það er þægilegt þegar lögum sem
hafa verið á stangli hér og hvar er smalað
saman í eina rétt. Það auðveldar allt end-
urmat á þessum plötum og þarf vart að taka
það fram að þungavigtarsveit eins og Radio-
head var nokkurn veginn fyrirmunað að búa
til léleg lög. Munaðarlausu lögin skipta því
jafnmiklu máli fyrir heildarmyndina og þau
sem rötuðu inn á breiðskífurnar.
Gáfumannarokk
Það er mikilvægt að gera sér grein fyrir stöðu
mála í dægurtónlist er meistarastykki sveit-
arinnar, OK Computer, kom út. Breskt rokk
hafði verið endurreist af Oasis árið 1994 og
hið svokallaða Brit-popp brast á af fullu afli og
átti sína gósentíð, ja, ca upp að OK Computer.
Oasis vísuðu veginn með niðurstrípuðu, frem-
ur ófrumlegu en melódíuvænu rokki og róli,
eitthvað sem fólk hafði greinilega verið að
bíða eftir. Þetta var svona minniháttar pönk-
bylting í ákveðnum skilningi; horfið var aftur
til rótanna, hlutirnir einfaldaðir og kjarninn
skilinn frá hisminu. Þetta verkamannaviðhorf
aflaði Oasis óhemjumikilla vinsælda og enn
þann dag í dag eru lög þeirra nokkurs konar
pöbba-þjóðsöngvar, samdauna þjóðarsál hins
„venjulega“ Breta, hryggjarstykkis sam-
félagsins. Engu að síður var pláss fyrir ögn
listrænni tæklun á Bretapoppinu og munaði
þar helst um Blur og Pulp. Radiohead átti
hins vegar eftir að fara enn lengra með gáfu-
mannavinkilinn og að mörgu leyti var þar
fundinn nokkurs konar and-Oasis sveit. Á
meðan Oasis sungu um sígó og bjór yfir
þriggja gripa bílskúrsstemmum sveif Thom
Yorke dreyminn upp í skýin, en þó með heim-
inn á herðum sér, og textarnir lyklaðar vanga-
veltur um einangrun, firringu og allra handa
bölmóð. Tónlistin var í sama gír; marglaga og
kaflaskipt, með óvenjulegum hljómum og
hljóðum og alltaf örstutt í tilraunamennskuna.
Svona hljómaði Radiohead á OK Computer
en leiðin þangað var ekki alltaf augljós. Þegar
hlustað er á fyrstu lög sveitarinnar hefði mað-
ur aldrei trúað því að hlutirnir ættu eftir að
þróast eins og þeir gerðu.
Samþætting
Þegar hlustað er á Pablo Honey, heyrir maður
í rokksveit sem er ... tja ... …alveg ágæt. Einn
risasmellur prýðir plötuna, „Creep“, en restin
er svona í kringum meðallagið. Smá U2, smá
Dinosaur Jr., smá Pixies. Þar er nákvæmlega
ekkert sem gefur til kynna þær ótrúlegu hæð-
ir sem sveitin átti eftir að ná.
Það sama verður hins vegar ekki sagt um
næstu plötu þar á eftir, The Bends. Metnaður
er tilfinnanlegur og þörfin til að nota rokkið til
að búa til eitthvað nýtt og spennandi er afar
greinileg. Það er einhver nútíma proggrokk-
andi í gangi, eins og glögglega má heyra í opn-
unarlaginu, „Planet Telex“. Mögnuð plata,
hreint út sagt. En sveitin átti svo eftir að gera
enn betur á næstu plötu …
Það sem er kannski hvað merkilegast við
OK Computer, þegar allt er saman tekið, er
að hún nær að sameina tvo mislynda hópa
með hárfínu jafnvægi á milli aðgengilegheita
og tilraunamennsku. Þannig datt fólk inn í
plötuna sem sætti sig allajafna vel við mat-
reiðslu markaðsútvarpsstöðvanna og var síst á
höttunum á eftir einhverju „erfiðu“. Í öðru
hverju teiti á þessum tíma var sungið hástöf-
um með í lögum eins og „Karma Police“, „No
Surprises“ og „Lucky“.
En þeir sem vildu fá einhver þyngsli fengu
sömuleiðis mikið fyrir sinn snúð, og það held-
ur betur.
„Fitter Happier“ er klárlega skrítnasta
„tónsmíðin“. Tölvurödd les upp ýmis ráð sem
fólk getur nýtt sér til að öðlast heilsusamlegra
og hamingjusamara líf yfir drungalegu píanó-
stefi og draugalegum rafhljóðum. Áhrifin eru
vægast sagt hrollvekjandi, stubburinn vel
heppnað skot á vélræna firringu nútímalífsins.
En svo eru það lög eins og „Paranoid
Android“, opnunarlagið, „Airbag“ og svo
„Climbing up the Walls“, óvenjulega byggðar
lagasmíðar, uppfullar af litlum hlutum sem
gera betur vart við sig með endurteknum
hlustunum.
Illt blóð
Afrek plötunnar liggur í því að þessar smíðar
hrundu fólki ekki frá, heldur drógu það frekar
að. Og tilraunarottur gátu ekki staðist „venju-
legu“ smíðarnar heldur, þótt þær reyndu.
Lögin voru einfaldlega það góð, og öll platan
er bundin saman í heillandi hljóðheimi;
draumkenndum, afbyggðum og atmósper-
ískum sem náði, af einhverjum sökum, að
brjóta niður múra og sameina ólíka hópa í að-
dáun á plötunni/sveitinni.
Tónleikaferðalag í kjölfar The Bends hafði
tekið á sveitarmeðlimi, en textar þar eru væg-
ast sagt dökkir á brá og meðlimir sammæltust
um gagngera yfirhalningu í stíl og áferð.
Thom Yorke, leiðtogi sveitarinnar, lýsti því yf-
ir að það hefði verið fremur einfalt að halda
áfram í sama þunglyndisgírnum en hann hefði
einfaldlega ekki haft áhuga á því (OK Compu-
ter er þó síst einhver gleðiskífa, en tónninn er
þó meira afstrakt og óræðari en á The Bends
og tilfinningalitrófið er fjölbreyttara). Að
þessu öllu gefnu ákvað sveitin að stýra upp-
töku sjálf, en fékk þó Nigel Godrich, upp-
tökustjóra sem hafði lítillega unnið með þeim
áður (var t.a.m. upptökumaður á The Bends)
til að hjálpa sér. Hans hlutverk varð þó á end-
anum mun stærra og síðar átti hann eftir að
verða einn af virtustu og eftirsóttustu upp-
tökustjórnendum Bretlandseyja.
Fleiri breytingar fylgdu gerð þessa tíma-
mótaverks. Í fyrsta skipti þurfti sveitin ekki
að vinna undir tímapressu, útgáfan, hin sögu-
fræga Parlophone gaf sveitinni lausan taum.
Einnig var ákveðið að flýja hefðbundin borg-
arhljóðver og taka upp úti í sveit. Það gekk
brösuglega framan af, salernisleysi og almenn
einangrun hleypti illu blóði í menn. Þeir fluttu
því sig og sitt hafurtask í St Catherine’s Co-
urt, óðalssetur í eigu leikkonunnar Jane
Seymour og kláruðu plötuna, svona að mestu,
þar.
„Óseljanlegur andskoti“
Þegar Radioheadmenn afhentu svo útgáfunni
kláraða plötu runnu tvær grímur á menn.
„Óseljanlegur andskoti“ og „markaðslegt
sjálfsmorð“ hrópuðu menn, engin fannst smá-
skífan o.s.frv. Menn fóru þó að lokum af stað
með óvenjulegar markaðsherferð, Parlophone
birti risastórar og fremur óaðlaðandi auglýs-
ingar með textabrotum úr áðurnefndu „Fitter
Happier“ á meðan Capitol í Ameríku sendi út
1000 kassettutæki með plötuna límda ofan í
tækið.
Viðbrögð gagnrýnenda voru síðan á einn
veg. Meistaraverk og ekki nóg með það heldur
kolféll pöpullinn líka, þvert á spádóma þeirra
sem vitið þóttust hafa. OK Computer sannaði
að vel væri hægt að sýna djörfung og þor inn-
an markaðsvænnar kreðsu og ekki nóg með að
sveitin kæmist upp með það, heldur setti hún
öðrum fordæmi um leið. Radiohead átti síðan
eftir að fara enn lengra út í geim á næstu plöt-
um en það er önnur saga …
Heilbrigðari … hamingjusamari
Þriðja hljóðversplata bresku rokksveitarinnar Radio-
head, OK Computer, kom út 1997 og stendur sem
ein áhrifaríkasta rokkplata sem út hefur komið. Plat-
an olli straumhvörfum í bresku rokki og X-kynslóðin
hafði allt í einu eignast sína eigin Sgt. Pepper.
Út í óvissuna
Meðlimir sammæltumst
um gagngera yfirhaln-
ingu í stíl og áferð þegar
lagt var í OK Computer.
Á meðan Oasis sungu um
sígó og bjór yfir þriggja
gripa bílskúrsstemmum
sveif Thom Yorke dreym-
inn upp í skýin.
„Hinar“ tvær plöturnar