Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.2009, Page 5

hug Syndaflóðið í Gamla testamentinu.
Myndin 2012, hefst þegar bandarískur vís-
indamaður uppgötvar að hrikalegir sólstormar
ríkja á þessari elskuðu undirstöðu alls lífs á
Jörðu hér. Hann veit hversu alvarlegar afleið-
ingar slíks ofviðris geta haft á Móðir Jörð og nær
sambandi við vísindamenn sem eru ráðgjafar í
Hvíta húsinu. En yfirmaður ráðgjafanna setur
sig á háan hest og meinar vísindamanninum að
hafa samband við forsetann.
Heilt ár líður og nú er farið að hitna í kolunum
og hættan er að verða opinber. Forsetinn kallar
saman alla helstu þjóðhöfðingja heims og býður
á sinn fund í Washington. Íbúar Jarðar eru á
hinn bóginn nánast ekkert upplýstir um skelf-
inguna sem lúrir innan seilingar, hrikalegustu
náttúrhamfarir sögunnar sem engu munu eira. Í
upphafi árs 2012, fer að bera á fyrstu merkjum
um væntanleg Ragnrök. Ofsafengnir jarð-
skjálftar skekja vesturströnd Bandaríkjanna,
ógnvænleg eldsumbrot fara um höf og álfur með
tilheyrandi skjálftum og sprungumyndunum.
Síðan skiptir myndin um gír, áherslan flutt á
herðar söguhetjunnar (John Cusack), og fjöl-
skyldu hans. Hann ekur glæsivagni í vinnutím-
anum en fæst við skriftir í frístundum. Þær ger-
ast stopular því jarðskjálftar hrista Los Angeles
eins og jólatré, Jörðin rymur þunglega og sendir
frá sér ösku og eimyrju; Súrt regn og flóðbylgjur
hellast yfir lýðinn. Ekillinn kemst fljótlega að því
að leiðtogar heims hafa sett á laggirnar leynd-
ardómsfulla áætlun sem á að bjarga broddborg-
urum Jarðar og veita þeim síðar tækifæri til að
koma á siðmenningunni að nýju. En spurningin
er sú, geymir þessi nýja Örk þriðja árþúsundsins
nokkuð rými fyrir óbreytta borgara? sae-
bjorn@heimsnet.is
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. OKTÓBER 2009
5
Í bókaherberginu Gröndal heima á Vestugötu.
S
undurgerðarmenn hafa Íslendingar ætíð
verið, og ávallt verið meira fyrir að
„sýnast“ en „að vera“; og þessum
skrautmannahópum mætir maður þrá-
faldlega á götum bæjarins. – Þar kemur nú einn
hópurinn með reglustikur og teikniborð og
kortarollur svo langar, að þær ná yfir götuna –
það eru skipstjóraefni frá Sjómannaskólanum,
allir þrútnir af matematík og hugsandi um „pólí-
hæðina“; þeir heilsa ekki, þeir vita hvejir þeir
eru, kallarnir! Þeir eru tvö ár á skólanum og eru
þá útlærðir, og fá jafnhá laun og héraðslækn-
irinn og hærri en aukalæknarnir, sem hafa verið
tólf ár að læra. Svo mætum við kannske vatns-
karli með járnvagn og járntunnu, sem vatnið
gusar og vellur upp úr og út um alla götuna, en
ekki heyrist mannins mál fyrir glamrinu. – Þar
kemur einn ríðandi og ríður of hart – en Póli er
þar eins og elding og tekur í taumana og sektar
þann brotlega syndara. Þá eru stúlkur með
barnavagna, aðrar með brauðkarfir, eða sumar
með fisk – eða reiðhjólin þjóta með stígandi
læralyftingum eins og örskot fram hjá stein-
hissa ferðamönnum; – því skyldi manni ekki
detta í hug, það sem Jón bóndi sagði, þegar
hann kom á Austurgötu í Kaupmannahöfn: „Á
hverju lifir allt þetta fólk?“ Eða þá að stundum
sést mannþyrping, sem er að hlusta á einhvern
guðsmann eða syndaprédikara, sem þrumar um
sitt eigið fyllirí og hvernig máttugir andar hafa
snúið honum frá villu hans vegar og keyrt hann
af afli inn í heilagleikann, og svo heimtar hann
með hótunum um helvíti og kvalirnar, að allir
verði heilagir.
Reykjavík um aldamótin
1900 er kunn grein eftir
skáldið og myndlistar-
manninn Benedikt Gröndal
(1826-1907), þar sem
hann lýsir bæjarbragnum.
Á hverju lifir
þetta fólk?
S
pánar kóngurinn. Ástarsaga
eftir Sigurð Gylfa Magn-
ússon er níunda bókin í
Nafnlausu ritröðinni sem Miðstöð
einsögurannsókna gefur út. Sig-
urður Gylfi skrifaði árið 2006 bók-
ina Næturnar hafa augu, fyrir ástina
sína. Ári síðar kom út bókin And-
ardráttur þinn er tungu-
málið mitt og var sú bók
einnig rituð fyrir hana.
Báðar þær bækur komu út
í aðeins tveimur eintökum
og segir höfundur þær hafa
verið bókverk eða fag-
urfræðilegan gjörning.
Spánar kónginum lýsir
höfundurinn sem sjálfstæðu
verki, í framhaldi af fyrri bókunum
tveimur, en kallast á við efni þeirra.
Verkinu má lýsa sem ástarsögu,
skáldævisögu, ljóðabók, sjálfs-
ævisögu, safni örsagna eða einfald-
lega texta um ástina.
Bókin er í níu hlutum þar sem
ólíkir textar birtast, endur-
minningar og hugleiðingar,
textaflæði og meitluð ljóð. Í
„Valkreppa fangans“ er
sannfærandi játning: „Ást-
in er hættuleg og ég er í
hættu. Ég játa strax!“
Höfundur gengst við
kenndum og minn-
ingum, á brotakenndan
hátt.
Sigurður Gylfi Magnússon | Spánar kóngurinn
„Ástin er hættuleg“
Þ
að vekur óskipta athygli þeg-
ar heimildarmyndagerðar-
maðurinn Moore, frumsýnir
nýja ádrepu á bandarískt auðvalds-
þjóðfélag, Capitalism: A Love
Story, er engin undantekning, en
hún er sýnd á 20 ára afmæli Roger
and Me, hans fyrstu og að margra
áliti, bestu myndar. Moore hefur
sjálfur verið gagnrýndur fyrir að
skirrast ekki við að lifa í vellyst-
ingum praktuglega fyrir umtals-
verðan hagnað áleitinna verka
sinna og verður sannarlega for-
vitnilegt að sjá hvernig Ástarsagan
um auðvaldið lítur út í allri sinni
reisn. Hún er fjármögnuð af John
Malone, fjölmiðlakónginum sem
var sektaður í sumar af Dómsmála-
ráðuneytinu fyrir að komast á
ólöglegan hátt yfir hlutabréf. Það
gerir myndina aðeins forvitnilegri,
en hún fjallar um málefni sem hef-
ur verið kvikmyndagerðarmann-
inum hugleikið í gegnum árin: Þau
átakanlegu áhrif sem stórfyrirtæki
hafa á daglegt líf Bandaríkja-
manna.
Capitalism: A Love Story (2009) | Michael Moore
Ástarsaga auðs og valda
L
esendur eignuðust nýjan Nóbelshöfund
á fimmtudaginn var. Í tilkynningu
sænsku akademíunnar segir að þýski
rithöfundurinn Herta Müller hljóti
verðlaunin en hún hafi „dregið upp mynd af
landslagi hinna landlausu með einbeitni ljóðs-
ins og hreinskilni hins lausa máls.“
Síðustu daga og vikur hafa ýmsir spádómar
birst, þar sem fólk velti fyrir sér hver hneppti
hnossið. Þetta er eins og hver önnur íþrótta-
keppni þar sem áhorfendur styðja sína menn;
mörg nöfn voru nefnd en Herta Müller var
ekki ofarlega á listum, þótt það glitti í nafnið
einhversstaðar. Nóbelsverðlaunin varpa
stundum kastljósinu á höfunda sem fáir þekkja
utan heimalandsins, Müller hlýtur að teljast til
þeirra. En hún á reyndar tvö heimalönd – eða
er landlaus.
Hver er þessi kona?
Herta Müller fæddist í Rúmeníu árið 1953
og flutti til Þýskalands árið 1987. Hún ólst
reyndar upp í þýskumælandi hluta Rúmeníu.
Faðir hennar var í SS-sveitum þýska hersins
og árið 1945 var móðir hennar send í sovéskar
vinnubúðir þar sem henni var haldið í fimm ár.
Fjölskyldan á sér því fortíð.
Þegar Müller flutti til Þýskalands hafði hún
sótt ofsóknum og ritskoðun í Rúmeníu, en hún
hafði mótmælt alræðisstjórn Ceausescus og
unnið með hópi andófshöfunda.
Müller hefur sent frá sér um tuttugu bækur;
skáldsögur, smásögur, ljóð og greinar, en sú
fyrsta, sagnasafnið Niederungen, kom út árið
1982. Bókin var ritskoðuð og Müller að auki
rekin úr vinnu sem túlkur, fyrir að neita að
gerast uppljóstrari leynilögreglunnar.
Fyrstu bækur hennar lýsa lífinu í þorpi þar
sem kúgun ríkir, og kúgun er þema sem hún
hefur unnið með aftur og aftur. Höfuðverk
hennar telja margir vera skáldsöguna Der
Fuchs war damals schon der Jäger, en það er
eina bók Müllers sem hefur verið þýdd á ís-
lensku. Hún kom út hjá Ormstungu árið 1995, í
þýðingu Franz Gíslasonar, og nefnist Ennis-
lokkur einvaldsins. Ekki munu margra bóka
Müllers hafa verið þýddar á hinar stærri tung-
ur, til að mynda eru aðeins fimm þeirra til á
ensku – en á því verður eflaust breyting nú.
Töfrar miðevrópskrar sagnalistar
Müller er fyrsti þýski rithöfundurinn til að
vinna Nóbelsverðlaunin síðan þau féllu Günter
Grass í skaut árið 1999 en hún er 13. þýski höf-
undurinn sem fær þau, og 12. konan í sögu
verðlaunanna sem voru fyrst veitt árið 1901.
Gagnrýnandi Frankfurter Allgemeine-
dagblaðsins sagði á fimmtudaginn að jafnvel í
Þýskalandi væri Müller ekki vel þekkt. „Hún
er ekki einn af þessum áberandi trompetleik-
urum – eða trommuleikurum, eins og Grass,“
sagði hann. „Hún er hófstilltari.“
Á blaðamannafundi í kjaftfullum höfuð-
stöðvum þýskra útgefenda á fimmtudag, talaði
Müller um árin 30 sem bjó í einræðisríki og um
vinina sem lifðu það ekki af. Hún sagði hvern
morgunn hafa einkennst af óttanum um að
vera ekki á lífi um kvöldið.
Í umsögn um Ennislokk einvaldins í Morg-
unblaðinu árið 1995 skrifar Kristján B. Jón-
asson að Müller hafi um áraraðir „verið í hópi
athyglisverðustu rithöfunda þýskrar tungu.“
Hann segir bókina áhrifamikla og vonar að
hún opni „augu einhverra fyrir hinum ísmeygi-
legu töfrum miðevrópskrar frásagnalistar..“
Ef eitthvað opnar augu lesenda þá eru það
Nóbelsverðlaun – nafn Hertu Müller er kunn-
ara í dag en á fimmtudagsmorgunn; einhverjir
hljóta að lesa verkin. efi@mbl.is
Þýski rithöfundurinn Herta Müller hlýtur bókmenntaverðlaun Nóbels í ár
Er ekki einn af trommuleikurunum
REUTERS
Lukkulegur höfundur Herta Müller fagnaði Nób-
elsverðlaununum á blaðamannafundi.
BÆKUR
EINAR FALUR INGÓLFSSON
L
íf mitt með Mozart nefnist
bók eftir franska rithöfund-
inn Eric-Emmanuel Schmitt
sem Sigurður Pálsson skáld hefur
þýtt og Lafleur gefur út. Schmitt
lýsir í bókinni andlegu sambandi
sínu við tónskáldið á persónulegan
og næman hátt. Schitt segir sam-
band þeirra hafa hafist
þegar hann var 15 ára
og hugðist fyrirfara sér í
þunglyndiskasti. Mozart
afstýrði því - eða tónlist
hans. Síðan hefur Mozart
verið viðstaddur á mik-
ilvægum stundum í lífi rit-
höfundarins.
Frásögnin í Líf mitt með
Mozart er samofin tónverkum tón-
skáldins, ekki bara í textanum því
bókinni fylgir geisladiskur og er
merkt við á síðunum hvaða verk
skal hlýða á um leið og lesið er.
Eric-Emmanuel Schmitt er einn
virtasti samtímahöfundur Frakka.
Hér hafa áður verið gefnar út
sögur hans um trúar-
brögðin, Óskar og bleik-
klædda konan, Herra Ibra-
him og blóm Kóransins og
Milarepa (Þríleikur um það
sem enginn sér). Þá hafa
leikverk eftir hann verið
sett á svið hér, þar á
meðal Abel Snorko býr
einn og Gesturinn.
Eric-Emmanuel Schmitt | Líf mitt með Mozart
Lesið og hlustað
R
oman Polanski er enn og aft-
ur í fréttum, ekki fyrir afrek
á kvikmyndasviðinu, því
miður, heldur féll hann í gildru
bandarískra lögregluyfirvalda er
hann kom til Sviss í síðasta mán-
uði að þiggja heiðursverðlaun. FBI
hefur reynt að fá hann framseldan
í 40 ár vegna kynferðisafbrota-
máls sem hann var dæmdur í í
Kaliforníu á hátindi frægðar sinn-
ar, hafði nýlokið við tvenn af sín-
um þekktustu
verkum, China-
town og Ro-
semary’s Baby.
Sú síðarnefnda
fjallar um
þungaða eigin-
konu sem
kemst að því
að ekki er allt
sem skyldi í
fjölbýlishúsinu
sem þau eru
nýflutt í. Rose-
mary verður
ljóst að bóndi
hennar, leik-
arinn, hefur
selt sál sína djöflinum fyrir vel-
gengni í starfi. Launin: Barnið sem
hún ber undir belti. Þessi minnis-
stæða og áhrifaríka mynd um ein-
angrun og ofsóknir minnir á líf
þessa ólánssama leikstjóra í
einkalífinu. Gyðingaofsóknir nas-
ista sem útrýmdu foreldrum hans
og ættgarði, sjálfur slapp hann við
illan leik á flækingi um Mið-Evrópu
á stríðsárunum. Morðið á Sharon
Tate, óléttri eiginkonu hans, þegar
lífið virtist loks
brosa við þess-
um frábæra
listamanni, síð-
an níðings-
verkið sem
hann framdi fyr-
ir öllum þessum
árum og virðist
nú loksins vera
búið að elta
hann uppi.
Þvílkir hæfi-
leikar og ógæfa
sem hafa fylgt
þessari 76 ára
goðsögn í gegn-
um lífið.
Rosemary’s Baby (1968) | Roman Polanski
Ásókn eða ímyndun?
Bækur