Morgunblaðið - 29.07.2009, Blaðsíða 17

HIÐ „stýrða lýðræði“ í Íran
var kynlegt kerfi jafnvel áður
en æðsti leiðtoginn, Ayatollah
Ali Khameini, ákvað að þurrka
út þann litla trúverðugleika
sem það átti eftir. Þótt íranskir
borgarar hafi átt rétt á að velja
sér forseta þurfti Ráð varð-
mannanna að votta frambjóð-
endurna og helming þeirra
valdi æðsti leiðtoginn sem eng-
inn kaus.
Einu frambjóðendurnir, sem
fengu að fara fram, voru menn með óaðfinn-
anlega ferilskrá í trúmálum, sem af trú-
mennsku lúta stjórnvaldi þar sem ókjörnir
klerkar taka mikilvægustu ákvarðanirnar. Mir-
Hossein Mousavi, sem Ayatollah Khomeini
heitinn valdi til að vera forsætisráðherra 1981,
er slíkur maður.
Mousavi bauð sig fram undir merkjum um-
bóta og kvaðst mundu vinna að auknu frelsi
fjölmiðla, auknum réttindum kvenna og færri
hömlum á Írana í einkalífi sínu. Hann gaf einnig
í skyn að hann styddi aukinn sveigjanleika í
samningum við Bandaríkin.
Þó einkenndi léttir viðbrögð sumra ný-
íhaldsmanna í Bandaríkjunum við því að Mou-
savi skyldi tapa fyrir harðlínumanninum
Mahmoud Ahmadinejad í kosningum, sem virð-
ist hafa verið ákveðið fyrirfram hvernig ættu að
fara. Einn áberandi fréttaskýrandi, Max Boot,
fann til „nokkurrar ánægju yfir útkomu kosn-
inganna í Íran“ vegna þess að nú yrði erfiðara
fyrir Obama að standa í vegi fyrir árás Ísraela á
kjarnorkuver og -vinnslustöðvar Írana.
Fyrst Íran er óvinurinn (minnumst yfirlýs-
ingar George W. Bush um „öxulveldi hins illa“)
er betra að eiga við forseta sem talar og hegðar
sér eins og brjáluð bulla, en einstakling, sem
virðist tala af sanngirni og lofar umbótum.
Þetta gæti virst vera hámark tvískinnungs-
ins og er það auðvitað. Þetta minnir okkur á það
hvað öfgafullir ný-íhaldsmenn og kommúnískir
hugmyndafræðingar eru nánir í anda. Mála-
miðlun kemur ekki til greina í hinum róttæka
huga. Sumir róttækir, vinstrisinnaðir músl-
imar, gagnteknir af andstöðu sinni við vestræna
„heimsvaldastefnu“ og Ísrael, fögnuðu ósigri
Mousavis vegna þess að, eins og einn úr þeirra
röðum orðaði það, „andspyrnan [við síonistana]
hefur ekki efni á flauelsbyltingu, sem er jákvæð
í garð Bandaríkjamanna“.
Kommúnistar hafa alltaf haft til-
hneigingu til að gera lítið úr mun-
inum á frambjóðendum í frjáls-
lyndum lýðræðisríkjum (að ekki sé
talað um „stýrt“ lýðræði). Þeir voru
bara ólík andlit sama rotna kerf-
isins. Reyndar var litið á jafn-
aðarmenn sem hættulegri en harð-
línumenn á íhaldsvængnum vegna
þess að þeirra hófsami málflutn-
ingur á vinstri kantinum var aðeins
til þess fallinn að seinka byltingunni.
Þessi hugsunarháttur hjálpaði nas-
istum að eyðileggja lýðræðið í
Þýskalandi á fjórða áratugnum.
Viðbrögð Boots og annarra sem eru sama
sinnis dregur fram raunverulega togstreitu,
sem alltaf á sér stað í alræðiskerfum, sem reyna
að setja á sig einhvern lýðræðissvip til að skapa
sér trúverðugleika. Hvað eiga stjórnarand-
stæðingar að gera þegar þeir eru beðnir um að
taka þátt í kosningum, sem þeir vita að þeir
geta ekki unnið, eða, jafn vel þegar þeir geta
unnið mun ekki veita þeim nema lágmarksvöld?
Með því að samþykkja hjálpa þeir til við að
veita kerfi sem þeir trúa ekki á í raun, trúverð-
ugleika. Ef þeir neita geta þeir engin áhrif haft.
Hægt er að setja fram gild rök fyrir báðum
kostum. Allir möguleikar fólks á að segja skoð-
un sína eru góðir, jafnvel þegar rangt er haft
við í kosningum. Og vegna þess að lýðræðið
snýst ekkert síður um stofnanir þess en ein-
staka frambjóðendur er gott fyrir borgarana að
neyta atkvæðisréttarins. Þá getur enginn hald-
ið því fram að fólkið sé „ekki tilbúið“ þegar
raunverulegar breytingar eiga sér stað. Hins
vegar er það svo að færi það að kjósa borg-
urunum reisn er þátttaka í svikakosningum nið-
urlægjandi.
Ekki er til nein algild mælistika á það hvern-
ig eigi að hegða sér við svona ómögulegar að-
stæður þannig að fólk verður að meta hverjar
kosningar fyrir sig. Fyrst 85% Írana töldu að
það væri þess virði að taka þátt í síðustu kosn-
ingum verður að virða ákvörðun þeirra. Þótt
kostir þeirra hafi verið takmarkaðir voru marg-
ir þeirra ekki aðeins þeirrar hyggju að umbóta-
sinnaði frambjóðandinn myndi ná kjöri, heldur
myndi einnig gera lífið aðeins bærilega. Þetta
var einnig ástæðan fyrir því að 70% kusu um-
bótasinnann Mohammed Khatami forseta 1997.
Khatami var líka með góðar hugmyndir um
frelsi fjölmiðla, réttindi einstaklinga og lýðræð-
islegar umbætur. Þær voru að mestu kæfðar af
klerkunum með úrslitavaldið. Sennilega hjálp-
aði ekki til að stjórn Bush sneri bakinu við Kha-
tami. Líkt og ný-íhald okkar tíma sáu ráðgjafar
Bush í utanríkismálum engan mun á umbóta-
sinnum og harðlínumönnum. Þetta gróf enn
frekar undan valdi Khatamis.
Margir Íranar litu á Mousavi sem annað
tækifæri. Því miður leit Khameini einnig svo á
málin og sá til þess að Ahamadinedjad héldi
forsetaembættinu. Þetta var skelfilegt áfall fyr-
ir alla Írana, sem þrá reisn lýðræðislegra
stjórnmála. En það þýðir ekki að það hafi verið
rangt hjá þeim eða barnaskapur að reyna.
Kosningabarátta Mousavis og atburðirnir
eftir kosningarnar sýna greinilega að þeir, sem
sögðust ekki sjá neinn mun á frambjóðend-
unum fyrir utan ólíkan stíl og framsetningu
höfðu rangt fyrir sér: jafnvel þótt kosn-
ingaúrslitin hafi verið fölsuð heyrðust raddir
andstöðu við alræði klerkanna. Hin hljóða reisn
mótmælanna, sem fylgdu, gerðu meira fyrir
stöðu Írans í heiminum en allar stríðsyfirlýs-
ingar forseta í stellingum lýðskrumarans.
Það gætu líka hafa verið mikilvægari afleið-
ingar. Kosningarnar, svikin og harkalegar of-
beldisaðgerðir gegn mótmælunum, sem fylgdu,
afhjúpuðu djúpan ágreining í stjórninni og
dýpkuðu hann greinilega. Þetta er ástæðan fyr-
ir því að í flestum tilfellum borgar sig að gagn-
rýna kosningaúrslit, jafnvel þegar aðstæður
lofa ekki góðu. Ahmadinedjad er sigurvegari í
kosningunum, en stjórnin stendur veikari eftir.
Með ógn er hægt að lengja kvölina, en þegar
upp er staðið eru örlög ólögmætrar stjórnar
ráðin.
Að halda í þá trú að umbótasinnar og harð-
línumenn séu aðeins birtingarmyndir sama
óvinarins og kætast yfir sigri hinna síðast-
nefndu er ekki bara tvískinnungur heldur ítrek-
uð móðgun við þjóð, sem þegar hefur mátt þola
næga niðurlægingu.
Eftir Ian Buruma »Ekki er til nein algild
mælistika á það hvernig
eigi að hegða sér við svona
ómögulegar aðstæður …
Ian Buruma
Höfundur er prófessor í mannréttindamálum við
Bard College. Hann skrifaði bókina Murder in
Amsterdam, sem fjallar um morðið á Theo van
Gogh og takmörk umburðarlyndis, og í haust
kom út eftir hann skáldsagan The China Lover.
©Project Syndicate, 2008.
www.project-syndicate.org.
Laskað lýðræði
17
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JÚLÍ 2009
Eggert
Vígalegur Liðin Bergtröll og Skógartröll reyndu með sér í gær á fyrsta Íslandsmótinu sem haldið er í hafnabolta. Liðsmenn eru víggirtir í bak og fyrir og eins gott fyrir óvitandi að verða ekki á
vegi þeirra. Í það minnsta eru leikmennirnir afar vígalegir og gætu kannski vakið ótta hjá einhverjum. Nöfn liðanna benda líka til þess að öflugir menn séu á ferðinni. Eða skyldu það vera tröll?
Forsendur:
Ísland ábyrgist innstæðueiganda í ís-
lenskum banka að hann fái innstæðu
sína greidda að fullu allt að 20.887 evr-
um.
Þrotabú íslensks banka greiðir inn-
stæðueiganda 20.887 evrur.
Spurning:
Ber Ísland ábyrgð á tjóni innstæðu-
eigandans vegna innstæðu umfram
20.887 evrur?
Svar okkar:
Nei.
Sé þessi framsetning rétt hefur ís-
lenska samninganefndin um Icesave-
málið gengist undir ábyrgð, umfram
skyldu, gagnvart breskum og hol-
lenskum stjórnvöldum sem nemur gríð-
arlegum fjárhæðum. Um það hefur verið
samið að íslenski tryggingasjóðurinn
sitji uppi með kostnað, sem hann ber
ekki ábyrgð á. Lögmennirnir Hörður
Felix Harðarson hrl. og Ragnar H. Hall
hrl sýndu fram á þetta með dæmum í
grein sem birtist í Morgunblaðinu 22.
júlí sl. og Ragnar skýrði málið enn frek-
ar í grein í Morgunblaðinu 27. júlí. Ei-
ríkur Tómasson, prófessor í lögfræði við
Háskóla Íslands, hefur haldið því sama
fram í Morgunblaðinu.
Þegar fram koma vel rökstuddar
ábendingar um að íslensk stjórnvöld séu
að auka fjárhagsbyrðar þjóðarinnar um-
fram nauðsyn þurfa stjórnvöld að skýra
mál sitt. Þetta mál er svo alvarlegt að
skýringarnar þurfa að vera efnislegar,
rökstuddar og án útúrsnúninga. Svörin
mega ekki felast í þeirri gamalkunnu að-
ferð að varpa rýrð á þá menn sem sett
hafa fram ábendingarnar.
Helga Jónsdóttir
Helgi H. Jónsson
Rökstudd
gagnrýni
kallar á
rökstudd svör
Höfundar eru hjón í Fjarðabyggð.