Magni - 23.12.1966, Page 6

6
M A G N I
Föstudagur 23. desember 1966
Æskuminningar
Drjúgum léttum skrefum gengur Arnmundur
Gíslason um götur Akraness og kemur Þjóðvilj-
anum skilvíslega til kaupenda. Það er hvorki fum
eða hávaði í fylgd með Arnmundi. En hann kemst
það sem hann ætlar sér og vinnur öll sín verk af
samvizkusemi og vandvirkni. Ekki er að sjá að
ellin hafi enn náð tökum á Arnmundi og svipur-
inn er hýr og góðmannlegur. Gefist tími til að
spjalla ofurlitla stund eru umræðuefnin næg.
Eitt af mestu skáidum íslend-
inga á þessari öld — Magnús
Stefánsson — var sveitungi Arn-
mundar og kunnugur honum frá
œskuárum. Eitt af kvœðum hans
er að mestu helgað Arnmundi
og nefnist það Ærupris. Það er
25 erindi og hefst þannig:
„Einhvers staðar á ísaláði
einhvern tíma við svo bar,
að einhver kona eignast náði
ofurlitið krakkaskar.
Vatni ausinn var sá snáði
og valið nafnið Arnmundar."
Magni hefur farið þess á leit
við Ammund, að hann rifji upp
nokkrar minningar frá bernsku
og æskuárum sínum, og varð
hann góðfúslega við þvi, þótt
hann teldi þær lítt frásagnar
verðar.
Fæddur í f járhúsi.
Ég er fæddur að Smyrlafelli
í Skeggjastaðahreppi, Norður-
M'úlasýslu, 3. marz 1890. For-
eldrar mínir — Sveinbjörg Da-
víðsdóttir og Gisli Ámason —
voru þar í húsmennsku og
bjuggu í torfkofa, er áður var
fjárhús og stóð í túninu á Felli.
I þessu fjárhúsi er ég fæddur.
Ekki mun ég þó hafa verið lagð-
ur í jötu, eins og Kristur forð-
um, heldur var ég lagður í
töðumeis og varð hann min
barnsvagga. Það er ekki víst að
meisinn hafi verið neitt verra
ílát en vöggurnar — sem ekki
voru allar beisnar í þá daga —
nema erfitt var að rugga snáð-
anum, þegar hann var óvær.
Ekki veit ég af hverju það
var, að enga mjólk var að fá,
þegar ég fæddist. I staðinn fyr-
ir mjólkina var soðið handa mér
bankabygg og mér gefið seyðið
af því með sykurlús út í. Um
aðra næringu var tæpast að
ræða, nema móðurmjólkina, er
var af mjög skomum skammti.
Áratugurinn frá 1880 og
fram yfir 1890 var Islending-
um ákaflega erfiður tími. —
Mikil hafísár og harðindi —
fátækt og næringarskortur al-
mennur. Þetta var talinn mesti
harðindakafli 19. aldarinnar.
Þrátt fyrir þessi bágindi óx ég
upp úr töðumeisnum og komst
á kreik.
Þegar ég var á öðru ári fluttu
foreldrar minir að Saurbæ, sem
er skammt frá Felli, og ári síð-
ar að Kverkártungu í sömu
sveit, sem er býli inni á heið-
inni. Þar bjuggu foreldrar mín-
ir smá búi. Ólst ég þar upp til 11
ára aldurs við sömu kjör og þá
gerðist hjá fátæku fólki. Já, fá-
tæktin var mikil. Þegar leið
fram á veturinn varð að
skammta matinn milli okkar
krakkanna, en við vorum 5. Við
urðum að láta okkur nægja
skammtinn, því að meira var
ekki til. Að sumrinu voru meiri
úrræði með matföng. Fært var
frá 20 ám i Kverkártungu.
Beitilandið var gott og þær
mjólkuðu vel, þetta %—1 lítri
úr hverri á. Ur mjólkinni var
mmið smjör og skyr og var það
mikill búhnykkur.
Fyrstu minningarnar.
„Á misjöfnu þrifast börnin
bezt,“ segir máltækið. Þrátt
fyrir knappan kost varð ég með
stærstu strákum í sveitinni og
hafði í fullu tré við stráka, sem
voru allt að 3 árum eldri. Ég
naut þess að í minni ætt voru
stórir menn og sterkir. Annars
var voðalegm- uppkreistingur á
fólki yfirleitt á þessmn árum.
% man fyrst eftir mér á
3. ári, er við fluttum að Kverk-
ártungu. Einstök atvik festast
þannig í huganum og svo líður
langur tími að einskis er að
minnast. Þegar við komum að
Kverkártungu í fardögum 1892
var jörðin búin að vera í eyði
1—2 ár. Hafði fennt inn í bæ-
inn. Sjálfsagt hafa rúður verið
brotnar eða hurðir fokið upp.
Faðir minn þurfti því að byrja
á því að moka snjó út úr bað-
stofunni, áður en farið var að
búa um fjölskylduna. Þetta var
köld aðkoma og eftirminnileg.
Við baðstofugluggann stóð
lágt og litið borð. Var ég býsna
rogginn er ég gat staðið við
borðið og teygt mig svo hátt, að
ég sæi yfir borðplötuna, sem
mér fannst heil veröld. Ég fór
snemma að þekkja stafina.
Kristín systir mín sýndi mér
þá og hún kenndi mér að lesa.
Hún var 15 árum eldri en ég.
Mér gekk lengi illa að muna
stafinn æ, hvemig sem á því
stóð. Þegar ég stanzaði við æ
kleip hún mig í eyrað og þá
kom æ eins og af sjálfu sér.
Það var lítið um stafrófskver,
og mér aðallega kennt að lesa
í Nýja testamenntinu, sem var
með smáu letri. Ég hafði mik-
inn áhuga fyrir því að verða
læs og sámaði beisklega, ef syst
ir mín tók ekki eftir lestri mín-
um. Ég var meir og tilfinninga-
næmur á uppvaxtaránmum.
Húslestra var ég látinn lesa 9
ára gamall og þá lærði ég einn-
ig að lesa gotneska letrið. Var
mér alveg sama, hvort letrið ég
las. Ég las allt, sem til féll.
Kunni mikið í Biblíunni og
þótti langmest varið í Júdas
Makkabeus og Samson sterka.
Það vom mínir menn. Þetta
voru mestu kapparnir. Sögur af
köppum og hetjum drakk mað-
ur i sig.
Draugatrúin
var sterk.
Þegar ég var 8 ára fór ég að
sitja yfir ánum. Þótti mér það
fyrst í stað mesta leiðindaverk,
en um það þýddi ekki að ræða.
Sat ég yfir ánum í 3 sumur.
% var myrkfælinn mín
bemskuár, einkum í hjásetunni,
er degi tók að halla á sumrin.
Tungubrestxn- var svæsinn
draugur, sem fylgdi staðnum og
heyrði ég fólk tala mikið um
hann. Draugur sá fór með brest
mn og skellum, eins og læki
vatn á hart skinn. Bóndi, sem
bjó í Kverkártungu nokkru á
undan föður mínum — Páll að
nafni — átti löngum að hafa
hjá sér exi í rúminu og ráðast
með henni gegn draugsa, þeg-
ar hávaðinn varð sem mestur.
Sagt var, að það hefði lítið dreg-
ið úr hávaðanum, en samt sem
áður hefur hann talið sig hafa
nokkra vöm af vopni þessu.
Draugurinn átti að hvolfa pott-
um, sem stóðu með mat i hlað-
varpanum. Mikið gekk því á.
Allt ber þetta saman við ald-
arfarslýsingu Davíðs í forspjall
inu fyrir Gullna hliðinu, en
þar segir:
„Hver baðstofa var myrk af
seið og galdri.
Draugar og vofur dönsuðu
um pallinn
og drápu menn — og hestana
við staliinn.
í hamrinum bjó tröll, — í hóln-
um áifur.
í Helvíti var Óvinurinn sjálfur,
sem fyllti hverja byggð af
böli og syndum
og birtist þar í óteljandi
myndum.“
Draugatrúin var svo sterk á
þeim ámm að tilefnið þurfti
ekki einatt að vera mikið. Man
ég gjörla táknræna sögu um
slíkt.
Hjá Guðmundi mági mínum
á Felli var vinnumaður. Hann
var eitt sinn í dimmu að koma
frá Þórshöfn og mmi hafa ver-
ið lausgangandi. Líklega hefur
færð verið all góð og hjam yf-
ir öllu. Þegar hann kemur nið-
ur í brekkurnar fyrir ofan Fell
Arnmundur Gíslason
heyrir hann allt í einu skelli,
eins og eitthvað elti hann eða
hlammist á eftir honum. Tekur
hann þá til fótanna og hleypur
allt hvað af tekur, en heyrir
alltaf sömu skellina hvað mik-
ið sem hann herðir sig og þorir
aldrei að líta til baka. Gengur
þetta svona þar til hann kemst
heim að Felli nær sprunginn
af mæði. Um leið og hann opn-
ar bæjardyrnar þorir hann
loksins að líta við og sér þá
ekki annað en stóra skinnbót,
sem lafir aftur úr skónum hans.
Hafði saumur losnað og bótin
slegizt við hjamið. Var hann
lengi að jafna sig eftir hlaup
þessi. Þegar búið var að kveikja
óttann var alveg ótrúlegt hvað
menn gátu gert. Að þessu var
hent gaman á eftir.
Nú er trúin á drauga og álfa
hvorfin. Hvað þetta er verður
aldrei skýrt til fullnustu. Þetta
gætu verið fyrirbæri í ljósvak-
anrnn, sem erfitt er að skýra,
eða svipir framliðinna manna.
Ég held að þeir geti verið til
fyrst eftir að menn eru dánir.
Augu okkar em svo takmörk-
¥
Spjallað við Arnmund Gíslason um fá-
tækt, reimleika og skáldið Örn Arnarson
uð. Við sjáum svo skammt.
Margir hlutir em ekki eins og
við sjáum þá. Með góðu stækk-
unargleri sjást lautir og hæðir,
sem okkur sýnist vera slétt. Til-
veran er fjölbreytt, en við dauð-
legir menn sjáum svo skammt.
Hef ég þó aldrei verið haldinn
af drauga- og álfatrú.
Syrtir í álinn.
Þegar ég var 11 ára eða 1901,
deyr faðir minn úr lungnabólgu
aðeins 52 ára gamall. Þá var
heimilið leyst upp, en ég fylgdi
móður minni til föðursystur
minnar að Þorvaldsstöðum í
sömu sveit. Búið var selt og fór
það að mestu leyti upp í skuld-
ir. Ég fékk eina kind með mér.
Það vom 3 fjölskyldur á Þor-
valdsstöðum og bjuggu þær all-
ar í sömu baðstofunni, sem var
þrískipt. Á Þorvaldsstöðmn
kynntist ég fyrst Magnúsi Stef-
ánssyni, sem síðar var kunnur
undir skáldanafninu öm Arn-
arson. Hann var rúmum 5 ár-
um eldri en ég. Hann var þama
með móður sinni og fósturföð-
ur — Þórami Ámasyni — en
Stefán faðir hans hafði búið í
Kverkártungu nokkm á undan
föður núnum en dmkknaði í
Miðfjarðará vorið 1887.
Við Magnús vorum þá báðir
heimalningar og þekktum ver-
öldina þá lítið utan landareigna
Þorvaldsstaða. Við ræddum
margt saman, töluðum um
heima og geima, og vorum með
heimspekilegar vangaveltur. Ég
held hann hafi þá ekki orkt
mikið, nema þá helzt gaman-
kvæði og kersknisvísur. Magn-
ús vann þetta ár, sem við vor-
um saman á Þorvaldsstöðum,
að öllmn algengum sveitastörf-
um. Eftir að leiðir okkar skildu
þar dvöldum við ekki saman
svo heitið gæti, en skiptumst
oft á bréfum.
Eftir ársdvöl á Þorvaldsstöð-
um fór ég að Djúpalæk til
bræðranna, sem þar bjuggu,
Einars og Þorsteins Eiríksson-
ar. Vann ég að hálfu hjá hvor-
um bræðranna. Einar þessi var
faðir Kristjáns skálds frá Djúpa
læk.
Heimurinn stækkar.
Þennan vetirr kom fyrir mig
atvik, sem er mér minnisstætt,
þótt ekki verði það talinn neinn
stórviðburður. Kaupmaðurinn
á Bakkafirði — Halldór Run-
ólfsson — sendi bréf til Einars
húsbónda míns og bað hann
koma því áfram til Snæbjarnar
Arnljótssonar verzlunarstjóra á
Þórshöfn. Við vorum tveir ungl
ingar á bænum. Ég var 12 ára,
hinn 15 ára. Sá eldri var fyrst
beðinn um að fara, en treysti
sér ekki yfir Brekkuheiði, en
um hana lá leiðin til Þórshafn-
ar. Þá kom röðin að mér. Mig
hálf langaði að sjá meira af ver
öldinni, því að út fyrir Skeggja
staðahrepp hafði ég þá aldrei
komið, en var óhræddur um að
ég villtist. Var ég svo í snatri
búinn til ferðarinnar. Það var
einmuna tíð um þetta leyti og
miklar stillur og ekki sjáanleg
hætta á veðrabreytingu. Ég