Austri - 19.02.1969, Blaðsíða 4

4 f
AUSTRI
r
Neskaupstað, 19. febrúar 1969.
Ilm hrKtinfrœðihennslu í shólum
Miklar umræður hafa farið
fram um íslenzk skólamál upp á
síðkastið, og hefur þar margt
verið vel og réttilega mælt og
borið vitni einlægum vilja til -að
finna leiðir til úrbóta, en annað
mjög borið keim sleggjudóma og
fáfræði og sízt verið til þess fall-
ið að leysa þann vanda, sem við
er að etja og allir eru sammála
um, að er mikill, sem sé hvaða
breytingar skuli gera á íslenzku
skólakerfi og kennslu.
Þessi tven.ns konar málflutn-
ingur kom vel fram í 7. hefti
tímaritsins Samvinnunnar á sl.
ári, þar sem fjallað var um skóla-
má!.
Sumir greinahöfundar réðust
þar harkalega að skólakerfinu og
fundu því allt tii foráttu. Til
dæmis segir Arnór Hannibalsson,
sálfræðingur, í grein sinni, orð-
rétt: „Bar.naskólanámið hefst á
því, að nemendunum er kennt að
lesa, og endai' það oftast með því
að meginþorri þeirra verður
stautfær. En þar með lýkur
menntunarhlutverki barnaskóla.
Undanfarin ár hefur námsefnið
verið að léttast sökum erfiðleika
við að troða hinu úrelta efni í
börnin með úreltum aðfei'ðum.
En það að létta er ekki lausn,
þið er flótti“, Og á öðrum stað
í sömu grein: „Ástandinu
lenzkum skólamálum verður helzt,
lýst með orðunum botnlaust öng-
þveiti". Já, ljót er lýsingin, en
því miður dálítið sönn.
Vonandi hefur ritstjóri Sam-
vinnun.nar þarna unnið þarft veik
cg hróflað við mörgum og greini-
lega ýtt undir frekari umræður
um þessi mál og frjálsa skoðana-
myndun í landinu, eins og hann
segir vera aðaltilgang hins end-
urbætta og breytta rits síns. Og
hvað sem öllum vangaveltum
líðui-, held ég, að við getum öll
crðið sammála um, að stöðnun
má aldrei verða í skólamálum, og
nauðsynlegt er *að fylgjast vel
með tímanum og nýjum vinnu-
brögðum og aðlaga skólakerfið
breytingunum, en byggja samt
ætíð á þeim grunni, sem fyrir er
og sem er sérstæð íslenzk þjóð-
menning. Því skyldi og heldur
aldrei gleymt, að til þess að
gagnrýni í skólamálum komi að
einhverju haldi og verði til góðs,
þurfum við, einkanlega kennar-
arnir, fyrst að gera okkur Ijóst,
hvað við erum óánægðust með,
og benda á leiðir til úrbóta, því
pll gagnrýni missir marks, ef
ekki er bent á neitt jákvætt til
lausnar vandanum.
Já, hverju á að breyta? Þar
eru skoðanir skiptar og sennilega
jafn margar og einstaklingarnir,
sem setja þær fram. Einn vill
auka kennslu í náttúrufræði,
ftnn?tr í sö£u o‘| bókmenntum og
þriðji í erlendum málum, svo að-
eins dæmi sé tekið. Ekki veit ég,
hVort um tilviljun er að ræða, að
þótt leitað sé með logandi Ijósi í
greinum hinna vísu manna í áð-
urnefndu Samvinnuhefti, er
hvergi nokkurs staðar svo mikið
sem drepið á þátt 'kristinnar sið-
fræði í uppeldisstarfi skólanna og
þeirri viðleitni þeirra að öi-va til-
finningaþroska nemendanna yfir-
leitt. I grein sinni nefnir Hörður
Bergmann kennari bókmenntir,
tónlist og myndlist sem greinar
til örvunar ímyndunaiafli og til-
finningaþroska, og skal hlutverk
þessara námsgreina ekki véfengt.
Ég býst við, að við getum öll
verið sammála um það, að hlut-
verk skólans í þjóðfélaginu sé í
mjög stórum dráttum að gera
hvert barn að svo nýtum og góð-
um manni sem hæfileikar þess og
vit leyfa og því er áskapað. Á
anna.n hátt má orða þetta þannig
„að koma öllum til nokkurs
þroska“. í þrengri skilningi verð-
ur að greina þetta hlutverk í
tvennt. I fyrsta lagi ber skólan-
um að miðla nemendum sínum
Fjárhagserfiðleikar fyrirtækja
og einstaklinga aukast með hverri
viku og nú hefur þar að auki
gífurlegt atvinnuleysi herjað alla
landshluta um sinn og því miður
virðist lítið rofa til í þeim efnum.
Við Islendingar höfum oft áð-
ur orðið' að taka harða glímu við
margvíslegan vanda, oftast af
völdum veðurfars, farsótta eða
náttúruhamfara. Ætíð hefur lífs-
þróttur þjóðarinnar orðið örðug-
leikunum yfii'sterkari og þjóðin
hefur rétt við og haldið áfram
göngu sinni fram á leið.
Sjaldnast hafa grannþjóðir
okkar látið sig miklu skipta
sviptingar íslendinga við aðsteðj-
andi örðugleika, nema þá sjaldan,
að kvalastunur þjóðar í örvænl-
ingarfullri, tvísýnni lífsbaráttu
náðu eyrum þeirra og hrundu
af stað hjálparstarfsemi til að
hindra að „Söguþjóðin“ yrði al-
dauða í sínu eigin landi.
Nú fylgjast menn betur með
högum nágrannanna, þótt vafa-
samt sé, að hjálpfýsin sé stórum
meiri en fyrrum. I hörðum heimi
verður hver og einn að treysta
sjálfum sér og sinn eigin atorku.
þekkingu um hin margvíslegustu
og óskyldustu efni og þekkingar-
svið, en lykilinn að þeirri þekk-
ingu veita barnaskólarnir með
lestrarkennslunni, og er hún því
undirstaða alls þess náms, er síð-
ar kemur. I öðru lagi er hlutverk
skóians að þroska nemendur sína
siðrænt, að svo miklu leyti sem
nokkur getur þroskazt fyrir ann-
arra tilverknað, gera þá hæfari
til að greina á milli góðs og ills,
rétts og rangs, þótt oft vilja slík
hugtök verða nokkuð afstæð.
I heild má segja, að allt nám
og kennsla sé í því fólgið að gera
sér ljósari grein fyrir því lífi,
sem við lifum, og þeim heimi,
sem við lifum í, og er í því sam-
bandi vafasamt hvorir læra meira
nemendur eða kennari.
Þekking og þroski er trúlega
það, sem gerir einn mann mennt-
aðan, eins og það er kallað, og
vísast er það bezta skilgreiningin
á menningu hverrar þjóðar, hve
mikið hver einstaklingur hennar
hefur til að bera af þessu tvennu.
Óhætt mun að fullyrða, að ís-
lenzkir skólar sinni hinum fyrr-
Um síðustu áramót barst hing-
að kveðja frá sænskum manni —
kaupfélagsstjóra í borg 1 Norð-
ur-Svíþjóð. Þar segir m. a.: „Ég
hef haft fregnir af, að ýmsir erf-
iðleikar steðji að ykkur um þess-
ar mundir og vaxandi atvinnu-
leysi. Mér er í minni, þegar við
átliun við svipað vandamál að
stríða eftir 1930 með stórkost-
legu atvinnuleysi einkum hér í
Norður-Svíþjóð. Síðustu áratug-
ina hafa slík vandamál ekki orðið
á okkar leið og flest gengið okk-
ur í hag. Meðan núverandi ríkis-
stjórn fær að halda um stjórn-
völinn, treysti ég því að þróunin
haldist óbreytt. Ríkisstjórnin veit
gjörla um þá ábyrgð, sem á
henni hvílir og tekur ákveðin
mið, sem munu tiyggja hag okk-
ar í framtíðinni“.
Þannig talar hinn sænski mað-
ur, sem um langt árabil hefur
verið í forsvari fyrir stóru fyrir-
tæki.
Vafalaust er, að hann þekkir
glögglega þær ytri aðstæður, sem
vissulega hafa stórfelld áhrif á
hag hverrar þjóðar, en efst er
honum í huga hið innra stjórnar-
far. hæfileiki forsvarsmanna til
nefnda þætti, þ. e. fræðsluþætt-
inum, allvel, þótt ýmislegt skorti
á og mætti betur fara. íslenzkir
unglingar standa trúlega jafnfæt-
is jafnöldrum sínum í öðrum
löndum, hvað ýmiss konar þekk-
ingu áhrærir, en þó einna sízt í
þeirri list að koma fram frjáls-
lega og geta flutt mál sitt. skýrt
og skipulega.
Hitf mun aftur á móti samdóma
álit fjölmargra skólamanna og
foreldra, að mikið vanti á, að
síðarnefnda þættinum, sem mér
finnst eðlilegast að kalla uppeld-
isþátt, sé sá gaumur gefinn, sem
æskilegt er og vera ber. Því vil
ég nú gera hann einkum að um-
ræðuefni.
Vel þekkt er þessi vísa Sth. G.
Sth.: „En í skólum úti um lönd /
er sú menntun boðin: / Fátt er
skeytt um hjarta og hönd, /
hausinn út er troðinn". Þótt mik-
ið vatn hafi til sjávar runnið,
síðan þetta var ort, má fullyrða,
að heldur betur hafi sigið á ó-
gæfuhliðina síðan.
Tilfinningalífið er í dag mjög
víða vanrækt í skólunum. Virðist
augljóst að þróun skólamála
undanfarna áratugi helzt í hend-
ur við breyttan tíðaranda, þar
sem þeirri stefnu er æ á loft
Framh. á 3. aiðu.
að sjá fram í tímann og skipa
málum þjóðarinnar á þann veg,
að henni megi vel farnast.
Nú mun það svo, að dómar
manna um hvern hlut eru harla
misjafnir. Á það jafnt um athafn-
ir ríkisstjórna, sem annað, þó
mun það almælt, að engin ríkis-
stjórn, fyrr né síðar, hafi svo
gjörsamlega mistekizt að rækja
skyldur sínar við land og lýð, og
sú, er nú lafir við völd. Engmn
væntir þess lengur, að hún sjái
svo til framtíðar, að hún sé þess
megnug að tryggja hag þjóðar-
innar á komandi tímum. MÖnnum
er jafn ljóst, að stjórnina skort-
ir alla getu og þrótt til að takast
á við vandamál líðandi stundar.
Þess eins vænta menn — nú ná-
lega ö!l þjóðin — að hún skilji
sinn vitjunartíma og fari frá, áð-
ur en verr er komið þjóðarhag.
Við getum aðeins að nokkru
ráðið við ytri aðstæður, e.n við
verðum að geta treyst viti, fram-
sýni, vilja og getu ríkisstjórnar
til giftudrjúgra st jórnarathafna,
en nú er svo komið málum, að
engin þegn með óbrenglaða dóm-
greind getur gert að sínum orð
hins sænska athafnamanns í
dómi um hina örþreyttu, ráð-
lausu ríkisstjórn Bjarna Bene-
diktssonar. Meðan svo gengur, er
batavon íslenzks þjóðlífs sorglega
lítil.
Ríhissljórnin verður að hyggja til
frambúðar 09 stjórna