Nýr Stormur - 10.06.1966, Síða 11

FÖSTUDAGUR 10. júní 1966
^ORMUR
11
GUNNAR HALL:
Þættir úr stjórnmálasögu
íslands eftir árið 1900
SAMBANDSMÁLIÐ 1908
KOSNINGAR f DANMÖRKU
Kosningar fóru fram í Dan-
mörku 25. maí til fólksþings-
ins sem hafði verið rofið í
sambandi við hervarnarmál-
in. Verður hér minnst með
nokkrum orðum helztu ráð-
herra sem tóku við stjórn í
Danmörku.
C. Th. Zahle, forsætis- og
dómsmálaráðherra, er fædd-
ur í Hróarskeldu 1855, og var
faðir hans skósmiður. —
Zahle var lögfræðingur og var
lengi yfirdómslögmaður í
Kaupmannahöfn, en nokkurn
tima hafði hann þó á hendi
ritstjórn blaðs í Árósum á Jót-
landi.
Zahle varð þingmaður 1895.
Formaður frjálslyndari vinstri
manna eftir 1904, er flokkur
vinstrimanna klofnaði á þingi
Christopher Kratíbe, her-
málaráðherra, var lengi hér-
aðsfógeti og fæddist hamn á
Falstri 20. júlí 1833; Á tímabili
var hann ritstjóri, en varð
þingmaður árið 1864, og sat á
þingi unz hann lét af þing-
mennsku 1883. Árið 1895 var
hann kosinn á þing og hef-
ur verið það fram að þessu
(1909). Formaður Fóíksþings-
ins var hann 1870—1883, og
siðar um hríð varaformaður,
og hefur notið mikils álits í
flokki vinstrimanna. Hann
var einn í sambandslaganefnd
inni; og þar einn hinna til-
hliðrunarsömustu í garð vor
íslendinga.
SAMBANDSMÁLIÐ
Schack, fólksþingsmaður, —
sami maðurinn, er bezt orð
gat sér, meðan hann var for-
ingi danska varðskipsins hér
við land, hélt því fram í þing-
ræðu, að það, sem sjálfstæðis-
flokkurinn íslenzki stefndi að,
væri í raun og veru skilnað-
ur. Skoraði hann á Zahle,
hinn nýja forsætisráðherra,
að taka sambandsmálið hið
bráðasta til umræðu.
Ræðu Schack’s svaraði for-
sætisráðherrann á þá leið, að
hann væri samningaumleit-
unum af íslands hálfu eigi
nægilega kunnugur, og ráð-
stefnur um það mál enn eng-
ar haldnar.
Jafnframt gat forsætisráð-
Bjarni frá Vogi
herrann þess og, að hann
vonaðist að „allir flokkar í
danska þinginu fylgist órjúf-
anlega að máli gagnvart ís-
landi“.
Bjarni Jónsson frá Vogi
Var skipaður viðskiptaráðu
nautur eða verzlunarerindreki
af Birni Jónssyni, ráðherra
sumarið 1909. Veitti Alþingi
fjárveitingu til þessarar starf
semi og varð mikill árangur
af starfi hans, bæði um mark
aðsbætur og ný viðskiptasam
bönd fyrir fslendinga, auk
kynninga sem hann stofnaði
til við ýmsa atkvæðamenn
meðal frændþjóða okkar, er
veittu fslendingum lið síðar.
Bjarni ritaði ýmsar grein-
ar um sjálfstæðismálið í
dönsk blöð og átti tal um sama
efni við erlenda blaðamenn.
Dönum gazt illa að ýmsu sem
danskir blaðamenn höfðu eft-
ir Bjarna og ýmsu því sem
hann ritaði um málið.
Skrifaði danski utanrikis-
ráðherrann ráðherra íslands
bréf hinn 10. nóvember 1909
og fór þess á leit, að fá að sjá
erindisbréf viðskiptaráðu-
nautsins.
f þessu bréfi bendir hann
og á það, að bæði í dönskum
og norskum blöðum séu höfð
pólitísk ummæli eftir hr.
Bjarna Jónssyni, er sýnist lítt
samrýmanleg stöðu hans, og
telur utanríkisráðherra sig
vera sannfærðan um það, að
ráðherra íslands muni vafa-
laust vera sér sammála um
það, að það sé miður heppi-
legt, að slík ummæli komi frá
manni, er af stjórnvöldum sé
viðurkenndur sem fulltrúi ís-
lands, og biður því ráðherra
íslands að hlutast til um, að
slíkt komi eigi aftur fyrir.
Jafnframt sendi utanríkis-
ráðherra Dana ráðherra ís-
lands úrklippur úr dönskum
og norskum blöðum, til að
sýna, hvaða ummæli höfð
væru eftir viðskiptaráðunautn
um.
Bréfi þessu svaraði ráðherra
íslands 17. des. 1909 á þessa
leið:
„Jafnframt því að endur-
senda þrjú fylgiskjöl, er
fylgdu bréfi hins konunglega
ráðuneytis, dags. 10. f.m., að
því er viðskiptaráðunaut ís-
lands í útlöndum snertir, og
jafnframt því að senda þýð-
ingu af erindisbréfi því, er
honum hefur verið fengið til
bráðabirgða, þá er eigi látið
hjá líða, að geta þess hérmeð,
að það stafar af leiðinlegri
gleymsku, að erindisbréfið hef
ir eigi verið sent utanríkis-
ráðuneytinu, fyrr en nú.
Eins og erindisbréfið sýnir
glögglega, þá liggur pólitísk
starfsemi gjörsamlega fyrir
utan verksviðs viðskiptaráðu-
nautsins, og þykir það mjög
leitt, hafi honum, en það ef-
ast ráðuneytið um, farizt svo
orð um sambandið milli ís-
lands og Danmerkur, sem seg
ir í blaðaúrklippunum, er hing
að voru sendar, og hafa því
verið gerðar ráðstafanir til
þess að slíkt komi eigi fyrir
aftur, og skyldi þó svo fara,
mun viðskiptaráðunauturinn,
samkvæmt 6. gr. erindisbréfs-
ins, strax verða kvaddur heim.
Björn Jónsson"
Þessu bréfi var illa tekið af
stuðningsmönnum ráðherra
hér heima og einn af helztu
stuðningsmönnum hans hér
heima, ritaði um málið á
þessa leið:
Það er leitt að ráðherra ís-
lands skuli hafa tekið svo í
mál þetta, sem hann gerði.
Fráleitt er honum ókunnugt
um, að meiri hluta Alþingis
er ekkert ljúfara, en það, að
Bjarni Jónsson grípi pennan
öðru hvoru, til að fræða út-
lendinga um sjálfstæðismál
vort, og um það, hversu Dan-
ir taki þvi.
Má og óhætt fullyrða, að
það hafi að minnsta kosti
vakað fyrir ýmsum af þing-
mönnum meiri hlutans, er
fjárveitingin til viðskiptaráðu
nauta var samþykkt að
heppilegt væri, að hafa mann
í útlöndum, er tekið gæti svari
voru erlendis og talað máli
voru, ef á þyrfti að halda enda
þótt aðalstarf hans sé ann-
að.
Enda þótt hr. Bjarni Jóns-
son sé viðskiptaráðunautur
vor erlendis, hefur hann að
sjálfsögðu málfrelsi og rit-
frelsi og það er því sannar-
lega í meira lagi borginmann
legt og frekjulegt, er danska
utanríkisráðuneytið ætlast til
þess, að ráðherra íslands hefti
frelsi íslenzkra embættis-
manna eða sýslumanna f
greindu efni, hvort sem þeir
starfa fyrir oss hér á landi
eður erlendis.
Hvað hr. Bjarni Jónsson
kann að rita um samband
fslands og Danmerkur, eða
tala við erlenda blaðamenn,
kemur utanríkisráðuneytinu
eigi meira við, en það, sem
hver annar íslenzkur borgari,
er staddur er í útlöndum,
kann að rita, eða tala.
Þetta átti ráðherra íslands
að tjá danska utanríkisráðu-
neytinu berum orðum,
sem utanríkisráðherra Dana
virðist hafa láðst, að athuga
þessa hlið málsins sem skyldi.
Má hann og vita, að það er
^síst í þágu vor íslendinga, að
hamla mál eða ritfrelsi landa
vorra, að því er til sambands-
málsins kemur, og láta Dani
eina um það, að skýra það
fyrir öðrum þjóðum.
Bréf ráðherra vors ber því
miður með sér þann undir-
lægjuhátt, sem sjálfstæðis-
máli voru er allt annað, en
heppilegur. Bezt er að koma
fram hreinlega og drengilega
í hvívetna, og óefað sigurvæn-
legast að því er til sambands-
málsins kemur.
Eins og vænta mátti var
Zahle, forsætisráðherra Dana,
er hann las upp téð bréf ráð-
herra íslands við aðra um-
ræðu fjárlaganna mjög ánægð
ur yfir því, að ráðherra fs-
lands skyldi vera danska ut-
anríkisráðuneytinu að öllu
samdóma í máli þessu.
íslenzkir námsmenn í Kaup
mannahöfn voru annarar
skoðunar, sem sjá má af eft-
irfarandi fundaráíyktun
þeirra um málið:
„Á fundi íslenzkra stúdenta
í Kaupmannahöfn var 12.
febr., þ.á., samþykkt svolát-
andi:
Fundarályktun:
Fundurinn telur það aug-
Ijóst, að ráðherra Björn Jóns
son hefir með ummælum sín-
um og loforðum til Dana-
stjórnar, sérstaklega viðvíkj-
andi starfi viðskiptaráðu-
nautsins að vettugi virt sjálf
stæðisstefnu fslendinga og
bakað henni tjón — og skor-
ar því á hinn núverandi meiri
hluta Alþingis, er nefnir sig
sjálfstæðisflokk, að lýsa sig
ósamþykkan þessu atferli ráð
herrans.
FRITZ BAADE:
Paradís eða ragnarök? j
— Uapphlaupið
- til |
— aldamótanna I
20—30% lassir og skrifandi í
Indlandi og 50—60% í Tyrk-
landi. Hér er enn á ný saman-
burðurinn á þeim 8—900 millj
ónum, sem búa viS landamæri
kommúnistaríkjanna og þeim
1200 milljónum sem í þeim
búa mjög óbagstæður fyrir van
þróuðu löndin. Af því Tyrk-
neska fólki, sem býr innan
landamæra Sovétríkjanna,
ganga 1 8% í skóla, en í Tyrk-
landi aðeins 9% og í írak acS-
eins 6%. Hægt er acS fullyrSa
aS skólaganga í Indlandi og
Indónesíu, er á enn lægra stigi.
FagskólakerfiS í Sovétríkjun-
um er svo útbreitt acS tvisvar
sinnum fleiri Tyrkir ganga á
fagskóla þar, en í Tyrklandi
sjálfu og í háskólunum er pró-
sentutalan fimm sinnum hærri.
I verkfræðináminu standa
Sovétríkin mjög framarlega.
Þar eru útskrifacSir þrisvar sinn
um fleiri verkfræSingar en í
Bandaríkjunum, en þacS þýSir
meira en hjá öllum hinum
löndunum til samans. Kína er
á leiS meS aS ná svipuSum ár-
angri.
VanþróuSu löndin verSa aS
veita miklu meira af þjóSar-
tekjum sínum til þess aS auka
menntunina og skólakerfiS og
uppbyggingin og háskólamálin
verSa aS fá utanaSkomandi
hjálp, sem verSur aS vera
miklu meiri, en í dag er áætl-
aS, ef þeim á aS takast aS yfir-
vinna hiS erfiSa efnahagsá-
stand. Frh.