Framsóknarblaðið - 20.12.1958, Síða 7

jÖLABLAÐ FRAMSÓKNARBLAÐSlNS
ÁRNI ÁRNASON:
EINU Slí
Mestu breytingar, er orðið
hafa í Vestmannaeyjum síðustu
80—100 árin, aðrar en þær, sem
beinlínis varða fiskveiðarnar,
eru á sviði búskapar bænda og
annarra búenda. Er þar um svo
breytt líisskilyrði að ræða, svo
ótrúlegar og margvíslegar breyt
ingar, að nútímafólk á eriitt
með að trúa, að i'ólk liaii get-
að lifað og hrærzt í þeim skorti
og sparnaði, er var í hvívetna
í þann tíma. fá, rnanni finnst
jafnvel furðulegt, að nokkurt
mannsbarn skyldi komast til
vits og ára gegnum þá feikna
erfiðleika. Voru Eyjarnar þó
sízt ver á vegi staddar en önn-
ur héruð meginlandsins, livað
t. d. matföng snerti. Þessi
miklu framfarir eru fyrst og
fremst því að þakka, að Eyja-
mönnum tókst loks að brjóta af
sér lilekki hinnar illræmdu ein-
okunarverzlunar. Það frelsi
leiddi af sér eigin bátaflota
þeirra og síðar komu vélbát-
anna í stað róðrarskipanna. Eft-
ir það fór að rofa til í hvers-
konar Iramkvæmdum og lífsaf-
koma almennings batnaði með
ári hverju. Þess þurfti líka og
það að mun. Líf almennings
hafði verið liörð og ömúrleg
barátta við áþján, veikindi, sár-
ustu fátækt og skort, sem jafn-
vel hið dugmikla fólk, sem
lluttist hingað ofan af megin-
landinu, sá litla og enga mögu-
leika til að sigrast á svo ára-
tugum skipti. En þetta tókst.
Með undraverðu þreki og þraut-
seigju tók kjarnafólk Eyjanna
upp baráttuna og linnti ekki
sókninni fyrr en erkióvinirnir
þrír: Einokunin, ginklofinn og
látæktin voru að velli lagðir.
Við skulum nú líta inn á
heimili cins Eyjabóndans á árun
um kringum 1870 og kynnast
örlítið högum fólksins, vinnu
þess og lífsviðurværi. Svo get-
um við borið saman hag þess
og okkar í dag. Það er mikill
munur á lífsmöguleikum.
\7ið förum því upp að Búa-
stöðum til hjónanna Lárusar
Jónssonar og Kristínar konu
lians, sem flutt-u til Eyja 1863.
Þau eru allvel efnuð, sitja góða
jörð og vel liýsta eftir þátíma
mati. Lárus er, jafnframt því að
VAR...
vera bóndi og hafa góðar heima-
lands- og úteyjanytjar, formað-
ur fyrir stóru skipi, snjall fugia
veiðimaður, talinn ágætur
bóndi og smiður, fiskinn vel og
dugmikill í hvívetna. Auk þess
ara tífshlunninda gegnir hann
opinberum störfum með laun-
um. Heimilið var stórt og veit-
ult og lífsafkoma hans betri en
margra. Eigi að síður gefur inn-
sýn á heimili hans nokkra hug-
mynd um lífskjör samtínra
bændafólks. Þar af getum við
líka myndað okkur skoðanir um
kjör fátækra þurrabúðarmanna,
sem oft og tíðum ekki höfðu
málungi matar, en drógu fram
lífið af molurn þeim, er hrukku
til þeirra af náðarborði einok-
unarkaupmannanna eða gjöfum
velviljaðra þorpsbúa. Líf þessa
fólks var ekki ósjaldan mjög erf-
itt enda sagt, að sum árin sötr-
aði dauða úr skel. Ef þeir liefðu
haft sér til framfærslu örlítinn
hluta þess, er bændur höfðu,
hefði þeim fundizt líf sitt kon-
unglegt. En það var nú eitt-
hvað annað. Þó voru kjör-
sumra bænda slæm og vart við
unandi. —
En sem sagt: Bústaðalieimil-
ið var stórt. Þar voru t. d. 2
vinnumenn, 2 vinnustúlkur, 4
til 5 sjómenn, 2—3 niðursetning
ar, þ. e. gamalt fólk, sem sveit-
arfélagið sá um, sem erfið lífs-
kjör cða elli hafði kornið á
kné í lífsbaráttunni. Þarna var
t. d. kona ein. Hún hafði eign-
azt 15 börn, scm öl 1 liöfðu lát-
izt tir hinni hræðilegu barria-
veiki, ginklofanum, utan eitt,
scm eitthvað komst upp, en lést
svo líka. Skömmu þar á eftir
lézt svo maður hennar. Stóð
hún þá ein uppi útslitin sálar-
og líkamlega og allslaus. Á
þessu heimili leið henni nú vel
eftir ástæðum og naut góðrar
umhyggju húsbændanna og
barna þeirra.
Dagleg heimilisstörf voru
margþætt og gjörólík því, sem
nú gerist. Hvert heimili reyndi
að vera sjálfu sér nóg í allri
framleiðslu til fæðis og klæðis,
og voru hreint ekki svo lítil
störf í kringum það. Útistörf-
in voru mikil og margþætt, t.
d. bera á túnin. Það var nú ekk-
ert léttaverk . fyrir . kvenfólk.
Þungir forarstampar á hand-
kjálkum bornir langar leiðir.
Ef handleggir þess sviku undan
þunganum, voru sett axlabönd
frá handkjálkunum yfir axlir
þess, svo þunginn kærni á krop.p
inn og þær gætu borið forar-
stampinn. Svo koni túnavinnsl-
an og síðar slátturinn. Garðrækt
arstörfin, hin margvíslegu störf
viðkomandi fuglaveiðum, lang-
ur vatnsburður, innan úr ganrla
pósti, öll störfin viðkomandi
fiskveiðunum o. m. fl. í öllum
þessum störfum tók kvenfólkið
þátt til jafns við karlmenn.
nema fiskveiðununj sjálfum.
Hinsvegar „gekk það í sandinn“
dró fiskinn frá skipunum upp
í krærnar, stundum yfir F.iðið
fyrst, gerði að fiskinum, sótti
salt, Bar heim að bæ allskonar
fiskúrgang o. m. fl. Flutninga-
tæki voru þá engin ntan nokkr-
ir hestar, senr á var flutt á klif-
berum, bakskrínur, sem fólk
bar ýmislegt í á bakinu og hand
börur, sem tveir báru á milli
sín. Auk þessa alls vann svo
kvénfólkið við rit- og uppskip-
un á allskonar vörum úr skip-
unum. Flest var látið á bakið
og borið til og frá ákvörðunar
stað og var það ekki svo lítið
erfiði. Þetta þætti harður
kvennaskóli nú til dags! En í
þann tíina var kvenfólki ekki
vorkennt að vinna.
Innivinnan var lík og til
sveita á meginlandinu, þ. e.
á kvöldvökunum hverskonar
tó- og ullarvinna, vefnaður,
saumaskapur og viðgerðir. Karl-
menn unnu við smíðar, viðgerð-
ir á hverskonar verkfærum, sjó-
klæðum o. m. fl. Allir höfðu
nóg að starfa ungir og gamlir.
Ekki var börnunum hlíft við
vinnuna. Þau voru ekki gömul,
er þau fóru að halda í hespur,
prjóna barða í skóna sína o. fl.
smálegt, sem létti undir. Leik-
tími þeirra var í rökkririu, þeg-
ar eldra fólkið fékk sér rökkur-
blundinn. En góða gát urðu
þau að hafa á því, þegar ljós var
kveikt. Þá urðu þau að þjóta
heim að vinna. Úti fengu þau
ekki að vera á kvöldin. Það var
þeim ekki hollt að þeirra tíma
hugsunarhætti og mætti senni-
lega heimfæra það til nútímans.
Fæði hjá bændunr var senni
lega nokkuð svipað. Mest var
borðaður fiskur og fugl, nýtt
eða saltað. Var venjulega rnikið
líI af trosfiski og fugli í liverju
betra búi, t. d. lundi, svartfugl,
súla og fýll. Oftast náði saman
saltfuglinn og nýmetið á vorin.
Þó kom fyrir, að þetta hafðist
ekki, ef um veiðibrest liafði
verið að ræða. Þá var oft þröngt
í búi. Kindakjöt var ekki á
hvers manns borðum og ekki
oft. Það var sparað mjög og
drýgt með íuglakjötinu.
Matmálstímar voru þá aðrir
en nú. Morgunkaffið var kl. 7
til 8 enda þá venjulegur fóta-
ferðatími um haust og vetur.
Borðað var kl. 10, oftast fiskur
með rófum og kartöflum og til
viðbits lýsis- eða fýlafeitisbræð
ingur. Þótt bóndinn ætti ísl.
smjör, var ekki bruðlað svo
með það, að það væri notað til
hverdagsbrúks. þessi morgun-
máltíð var nefnd „frúkostur“ og
mun orðið kornið úr dönsku
máli. Kaffi var drukkið kl. 12,
þ. e. hádegiskaffið, en miðdegis
matur etinn kl. 3. Þá var oftast
saltaður fugl með garðmat ann
an daginn, en liinn harðæti með
brauði ög flatkökum, söl o. fl.
Kvöldmatur var kl. 8. Saman-
stóð hann af t. d. íýlasúpu eða
mjólkurgraut, máske lítill kjöt-
biti með, smurð flatkaka, Blóð-
mörssneið etc., fýlshausar, súlu-
svið og lifrarpylsa var etið með
an veiðitímabil þeirra fugla stóð
yfir og þótti mörgum það
bezti matur.
Kaffibrauð eða -kökur var
sjaldnast nema á hátíðum og
tyllidögum. Þó var einstaka
sinnum svo mikið við haft, ef
fólk var við hirðingu heyja og
þegar þurrfiskurinn var lagður
inn í verzlunina. Þá var tekinn
einn fiskur, lagður inn og kaffi
brauð keypt fyrir anclvirði hans
og gefið fólkinu. Þetta þótti ær-
inn munaður, enda leyfðu fáir
sér slíkt, og létu nægja mola-
kaffi.
Um hátíðar var breyttur mat-
ur og fór eftir getu heimilanna
mn ágæti hans. Á Búastöðum,
sem var allvel statt heimili,
var gott fæði á þess tima vísu
og nóg. Hins vegar var allt
matarkyns nýtt til hins ýtrasta
og mundi vart þykja nothæft nú
á dögum. T. d. var oft á Þor-
láksmessu fiskur að morgni,
saltað trosfiski, en síðar um dag-
inn fisktálknin, sem rifin höfðu
verið úr hausnum daginn áður,
lögð í bleyti og svo soðin í
hangikjötssoði og framborin
með flatkökum. Þetta þótti
gott og sjaldan mun hafa heyrzt
að fæða jressi væri ekki samboð-
FTamhald á bls. 13.