Þjóðkjör - 14.05.1968, Síða 2

2
Þ J Ó Ð K J Ö R
Fólkið fylkir sér um GUNNAR THORODDSEN
SÉRA ÁRELÍUS NÍELSSON:
GUNNAR THORODDSEN og hæfni
hans sem forseti
AÐ GEFNU TILEFNI, þar eð
margir hafa spurt mlg, síðan nafn
mitt birtist á lista yfir nokkra
stuðningsmenn Gunnars Thor-
oddsens til forsetakjörsins í vor,
vil ég hér f örfáum orðum gera
grein fyrir afstöðu minni til þessa
málefnis. Þá geta þeir, sem spyrja
og spurt hafa, athugað þessi rök
mfn og íhugað, hvort hér sé um
nokkra fjarstæðu að ræða eða ef
til vill finnst þeim hið sama og
mér, að margt hafi Gunnar til
brunns að bera, sem vel hæfir f
þetta hefðarsæti.
Ekki farið í mannjöfnuð.
Ég vil einnig taka það fram, að
allt þetta hafði ég séð og vitað,
löngu áður en nokkur annar sér-
stakur var nefndur í þetta em-
bætti, og framboð annarra breyt-
ir þar engu um í sjálfu sér.
Síðan hefur annar maður form-
lega orðið f kjöri líkt og Gunnar,
hvað sem þeir kunna að verða
margir síðar. Og eitt skal hér sér-
staklega tekið fram, til að forð-
ast allt, sem gæti valdið misskiln-
ingi: Hér er ekki verið að gera
neinn mannjöfnuð. Dr. Kristján
Eldjárn er að allra vitorði heið-
ursmaður, lærður og lofaður að
verðleikum. Og sizt vildi ég
krenkja orðstfr hans f neinu. Og
tel mig ekki gera það né finna
hvöt hjá mér til þess, þótt Gunn-
ar njóti sannmælis og sama heið-
urs. En nú þegar hafa eiturtung-
ur haft hann á milli tanna. Og
því skrifa ég þetta. Annars hefði
þess ekki þurft. En bakmælgi og
last um beztu menn er einn ó-
hugnanlegasti löstur, sem þessi
litla þjóð hefur alið með sér í
einangrun sinni og vesöld um ára-
bil, já, öldum saman í lágkúru
sinni.
Einingartákn í íslenzkri
mennt, erfð og hefð.
En komum nú að efninu um
hæfni Gunnars Thoroddsens.
Hann er fæddur og alinn ætt,
sem í margar kynslóðir hefur ver-
ið einna glöggskyggnust á það,
sem íslenzkt er í menntum og
listum, sjálfstæði, þjóðmálum og
fegurð landsins sjálfs.
Frá þessu nafni hefur ósjálf-
rátt bergmálað:
„Ó, blessuð vertu fagra fold
og fjöidi þinna barna,
á meðan gróa grös í mold
og glóir nokkur stjarna",
eftir Jón Thoroddsen. Þar má og
nefna Skúla, Emil, Þorvald og
marga fleiri, sem hafa greypt
nafnið Thoroddsen gullnu letri í
menningar- og frelsissögu þjóðar-
innar, svo að óhætt er að segja,
að nafnið eitt, þótt með útlendri
stafsetningu sé, verði mörgum ó-
sjálfrátt einingartákn hins bezta i
íslenzkri mennt, erfð og hefð.
Gunnar Thoroddsen er alinn
upp á einu helzta menningarheim-
ili Reykjavíkur, þar sem fornir
siðir og þjóðlegir héldust í hend-
ur við vaxandi borgarsnið og
tæknimennt.
Og af því að mér var heimiliö
vel kunnugt sem hlutlausum á-
horfanda í næstu nánd á skóla-
árum mínum, vil ég taka það
Árelíus Níelsson.
fram, að ég heyrði þá fjölskyldu
aldrei bendlaða við öfgastefnur
millistríðskynslóða, sem þó var al-
gengt um mörg heimili á þeim
árum.
Þar var líkt og hinn gullni
meðalvegur væri ávallt genginn
og takmarkið: Island frjálst, án
þess að ganga á hönd öfgum, ó-
mennsku eða ofurmennsku aust-
urs eða vesturs.
Kynntust háttum og
áhyggjum almennings.
Börnin af bernskuheimili hans,
systkinin úr litla húsinu í grænu
túni við tjörnina og kirkjuna,
léku sér á göngum Menntaskól-
ans, þar sem faðir þeirra var
stærðfræðikennari um áratugi.
Og þar varð Gunnar snemma í
æsku einn beztu nemenda og á
að baki frábæran námsferil bæði
þar og f Háskóla Islands.
Þótt bernskuheimili Gunnars
væri meðal hinna helztu að mennt
og siðum, þá var það samt fá-
tækt heimili á nútímamælikvarða.
Bæði hjónin urðu að hjálpast að
til að tryggja afkomuna; hún
vann að matariðnaði heima, hann
við kennslu í skólanum, og börn-
in urðu strax að taka þátt í fjöl-
breyttum störfum og kynntust
háttum og áhyggjum almennings.
Þannig eignuðust þau víðsýni
og skilning gagnvart aðstæðum
þeirra, sem lakar voru settir og
minna máttu sín.
Sá skilningur og það viðsýni
varð Gunnari eðlislægt og er hon-
um innlifað allt til þessa dags.
Frjálslyndi og skilningur
gagnvart skoðunum
annarra.
Þótt Gunnar Thoroddsen yrði
síðar I forystuliði Sjálfstæðis-
flokksins, hélt hann jafnan sínu
upphaflega og eðlislæga frjáls-
lyndi og skilningi gagnvart þeim,
sem aðrar skoðanir höfðu í þjóð-
málum. Margir, sem höfðu alls
ekki skoðanir, sem viðurkenndar
voru í Sjálfstæðisflokknum, kusu
því ávallt Gunnar til forystu, t.d.
hér í borginni, aðeins vegna
persónulegs trausts á mannkost-
um hans, hæfni hans til starfa,
drenglundar hans og mannþekk-
ingar.
Vart hefur vegur og framfarir
Reykjavíkur náð meiri farsæld en
á borgarstjórnartlmabili Gunnars.
Hann fann og skildi vel, hvað til
farsældar og fegurðar mátti verða
og verðlaunaði gjarnan þá, sem
bezt gerðu til að prýða umhverfi
sitt. Og hugsjón Fegrunarfélags-
ins lifir enn, sem betur fer.
Hefur síðan verið haldið áfram
að sama marki á þeirri braut, sem
hann markaði. Og þáttur braut-
ryðjandans verður jafnan mestur,
þótt aðrir feti vel sömu slóð.
Fáir hafa sýnt kirkjunni
meiri sæmd.
Fáir eða engir hafa fyrr né
síðar sýnt íslenzku kirkjunni
meiri sæmd og veitt betri stuðn-
ing kirkjulegri starfsemi og þó
að verðugu, en þegar Gunnar
Thoroddsen, þá borgarstjóri, lét
veita eina milljón árlega, sem þá
var talsvert fé, úr borgarsjóði til
kirkjubygginga I borginni.
Er örðugt að vita, hvernig far-
ið hefði með alla safnaðarskipt-
ingu og safnaðarstörf, sem hér
hefur orðið síðustu áratugi, ef
Framh. á bls. 4.
VÍGLUNDUR MÖLLER:
VALIÐ ER AUÐVELT
ISLENDINGAR hafa aðeins
einu sinni valið forseta í al-
mennum kosningum. Það var
árið 1952, þegar herra Ásgeir
Ásgeirsson var kjörinn. Síðan
hefur hann þrisvar orðið sjálf-
kjörinn, og þótt allmikill styrr
stæði um kosninguna ’52 munu
þeir tæplega vera margir nú,
sem ekki játa að hann hafi
rækt starf sitt með mikilli
prýði og þjóð sinni til sæmdar.
Sveinn heitinn Björnsson
forseti var óumdeildur maður
og sjálfkjörinn meðan hans
naut við. En af þessum ástæð-
um er hætt við að ýmsir kjós-
endur, einkum í hópi þeirra
yngri, hafi ekki gert sér þess
fulla grein, hvað þeir þurfa
sérstaklega að hafa i huga,
þegar þeir velja milli forseta-
efna.
Forsetaembættið er m.a. sig-
urtákn þeirrar frelsisbaráttu,
sem íslenzka þjóðin háði um
aldir. Það er umheiminum
merki þess, að Island sé frjálst
og fullvalda rlki, og það á að
vera einingartákn okkar
sjálfra, hafið yfir flokkadrætti
og dægurþras. Það er því
skylda þjóðarinnar, bæði við
minningu þeirra sem færðu
henni frelsið og sína eigin
sjálfsvirðingu á hverjum tíma,
að hafa forsetaembættið I
heiðri og láta aldrei annarleg
sjónarmið ráða vali forsetans.
Sérhver kjósandi verður að
vita fullkomlega, hvað hann er
að gera, þegar hann greiðir
atkvæði sitt. Hann þarf að geta
rökstutt fyrir sjálfum sér að
sá frambjóðandi, sem hann
kýs, sé sá hæfasti, sem um er
að velja. En til þess að kjós-
andinn geti gert þetta, verður
hann að vita til hlítar I hverju
störf forsetans eru fólgin og
hvaða þekkingu og hæfileikum
hann þarf að vera búinn til
þess að geta rækt þau, þjóð
sinni til fullrar sæmdar.
I einu Reykjavíkurblaðanna
stóðu þessi orð h. 14. maí 1952:
„Forseti getur haft mjög mik-
ið vald, og undir vissum kring-
umstæðum er beinlínis ætlazt
til þess, t.d. í sambandi við
stjómarmyndun, að hann sé
valdamesti maður þjóðarinnar.
Framtíð þjóðarinnar getur því
oltið á því, hvernig hann beitir
valdi sínu.“
Hin margþættu störf Gunn-
ars Thoroddsens eru rakin af
ýmsum hér I blaðinu, en rétt
er þó að ítreka, að hann var
um árabil prófessor I stjórn-
lagafræði og stjórnskipunar-
rétti við Háskóla Islands, auk
þeirrar víðtæku þekkingar á
atvinnumálum, menningarmál-
um, stjórnmálum og utanríkis-
málum, sem hann hefur öðl-
azt sem þingmaður, borgar-
stjóri í Reykjavík, ráðherra og
sendiherra. Tæplega mun
nokkrum manni detta I hug,
að hann mundi nokkru sinni
misnota forsetavald sitt til
framdráttar þeim stjórnmála-
flokki, sem hann hefur starf-
að fyrir. Slíkt mundi enginn
heiðarlegur maður gera vlsvit-
andi, en talsverð hætta gæti
verið á, að maður sem er öld-
ungis ókunnugur öllum þeim
málum, sem forsetinn þarf að
fjalla um, mundi af þeim sök-
um gera embættisskyssur, sem
gætu haft örlagarík áhrif.
Öllum þeim embættisstörf-
um, sem Gunnari Thoroddsen
hafa verið falin, hefur hann
gengt með miklum ágætum og
rækt þau á þann veg, að hann
hefur aflað sér vinsælda langt
út fyrir raðir þess flokks, sem
hann ungur léði fylgi sitt.
Víglundur Möller.
Kemur þar til drengskapur
hans og góðvild og sá eigin-
leiki, að vilja hvers manns
vanda leysa.
Minna má Reykvíkinga á
það, að árið 1958 fékk Sjálf-
stæðisflokkurinn undir for-
sæti hans 10 bæjarfulltrúa
kjörna I Reykjavík. Flokkur-
inn átti ekki þetta fylgi allt I
raun og veru. Gunnar Thor-
oddsen átti a.m.k. persónulega
svo mikið af því, að munaði
einum borgarfulltrúa. Og einn-
ig má minna á það, að æskan
fylgdi honum. Hann hefur
alltaf verið maður unga fólks-
ins og beitti sér sérstaklega
fyrir bættri aðstöðu þess bæði
sem borgarstjóri og þingmað-
ur.
Að öllu þessu athuguðu má
fullyrða, að vandfundið hefði
verið forsetaefni, sem upp-
fyllti öll skilyrði til embættis-
ins eins vel og Gunnar Thor-
oddsen. Ólafur heitinn Thors,
þáverandi formaður Sjálfstæð-
isflokksins sagði I blaðagrein
árið 1952:
„En á því leikur enginn vafi,
að það voru einmitt hin nánu
kynni Sveins Bjömssonar af
atvinnu- og efnahagslífi þjóð-
arinnar en þó einkum af hug-
arfari og sáiarlífi stjómmála-
mannanna, sem bezt dugðu
honum, þegar mest á reyndi
og hjálpuðu honum til að leysa
margan vandann." Og hann
sagði meira: „Hann þarf að
þekkja völundarhús stjórnmál-
anna.“
Ætli þeir þekki það margir
betur en Gunnar Thoroddsen?
Séu þeir til, er a.m.k. ekki nú
um þá að velja.