Þjóðkjör - 14.05.1968, Blaðsíða 3

Þ J Ó Ð K J Ö R
3
ÞJÓÐKJÖR, blað stuðningsmanna Gunnars Thoroddsens. Ritnefnd: B|örgvin Guðmunds-
son, Hermann Guðmundsson, Siglryggur Klemenzson, Sigurður Biarnason frá Vigur,
Vlglundur Möller, (ábm.). Framkvæmdastjóri: Drlygur Hálfdanarson. Ritstjórnarskrif-
stofa í Pósthússtræti 13, sfmi 84500 og 84504. Afgreiðsla: Aðalstræti 7. Sfmi 84530. —
Prentun: Kassagerð Reykjavfkur hf.
Rök reynslunnar
Embætii forseta íslands verður 25 ára hinn 17. júní á næsta ári —
um leið og lýðveldið. I tæpan aldarfjórðung hafa aðeins tveir menn
skipað þessa stöðu, þeir Sveinn Björnsson og Ásgeir Ásgeirsson. Hafa
þeir gegnt sfarfinu og mótað embættið með þeim hætti, að þjóðinni
hefur vel líkað, með látleysi, festu og virðuleik.
Margt er sameiginlegt með hinum tveim fyrstu forsetum, bæði hvað
snertir val þeirra og starf.
Þeir höfðu báðir tekið mikinn þátt i opinberum málum fslendinga,
áður en þeir voru kjörnir í æðsfa embætti þjóðarinnar.
Þeir höfðu báðir haft löng og itarleg kynni af íslenzkum stjórnmál-
um og þrautþekktu stefnur, flokka og menn sinnar kynslóðar. Þessi
þekking reyndist báðum ómissandi við erfiðar og umdeildar stjórnar-
myndanir, er ekki tókst að koma saman meirihluta á Alþingi.
Þeir höfðu báðir mikla reynslu af islenzkum atvinnuvegum, þekktu
forystumenn þeirra og vandamál. Þetta reyndist óhjákvæmilegt til að
skilja rás sögunnar í landinu.
Loks höfðu þeir báðir mikla diplómatiska reynslu, er þeir voru
kjörnir í forsetaembættið, höfðu í áratugi komið fram fyrir þjóðarinnar
hönd, þekktu rækilega menn og hagsmuni annarra rikja, sem islend-
ingum er þýðingarmikið að skipta við.
Af þessarri 25 ára reynslu eiga fslendingar nú að læra.
Þegar frambjóðendur við forsetakosningar sumarið 1968 eru skoð-
aðir í Ijósi þessa lærdóms af starfi tveggja fyrstu forseta lýðveldisins,
hlýtur athyglin að beinast fyrst og fremst að Gunnari Thoroddsen.
Hann hefur í ríkum mæli til að bera þá kosti, sem hingað til hefur
ekki verið hjá komizt.
Hann hefur tekið veigamikinn þátt í opinberum málum þjóðarinnar
í liðlega þrjá áratugi. Hann þrautþekkir stjórnmál samtiðarinnar af
langri reynslu, stefnur, flokka og menn. Hann hefur fylgzt með og
tekið þátt i stjórnarmyndunum. Hann hefur haft löng kynni af atvinnu-
vegum þjóðarinnar sem alþingismaður fyrir sveitir, sjávarþorp og
höfuðstað, sem borgarstjóri og fjármálaráðhcrra. Loks hefur hann
diplómatíska reynslu að baki eftir mörg ár sem borgarstjóri, ráðherra
og sendiherra.
Allt eru þetta þung rök, sem mæla með kjöri Gunnars Thoroddsens.
Reynsla síðasta aldarfjórðungs sýnir og, að fólkið velur forsetann.
Það lætur ekki segja sér, hvern það á að kjósa i það embætti, heldur
tekur sjálfstæða ákvörðun, reista á rökum.
ELIN JÓSEFSDÓTTIR, húsfreyja:
Ekki vandi á höndum
Að undanförnu hafa heyrzt mikilvægustu málum þjóðar-
raddir um að embætti forseta innar.
Islands sé aðeins nafnið eitt Alit tel ég þetta kosti Gunn-
og svo lítils virði, að jafnvel ars Thoroddsens. Auk þcssa er
mætti leggja það niður, án
þess að skaði væri af.
Um stofnun hins íslenzka
lýðveldis voru nær allir lands-
menn einhuga á sínum tíma,
og völdu sér þá þjóðhöfðingja,
fyrsta forseta hins unga lýð-
veidis.
Hvar er þá reisn þjóðarinn-
ar, ef hún þarf ekki lengur
þjóðhöfðingja, á sama tíma og
samskipti liennar aukast við
aðrar þjóðir heims? Það virð-
ist liggja í eðli okkar íslend-
inga, að eiga erfitt með að við-
urkenna forustuhæfni sam-
landa okkar og kemur þar
sjálfsagt til hið alkunna stolt
okkar og sjálfsálit.
Hinn 30. júní í sumar fer
fram forsetakjör. Mér er eng-
inn vandi á höndum við val
frambjóðenda; ég tei Gunnar
Thoroddsen ■ tvímælalaust i mfnum augum mikilsvert, að
manna hæfastan til þessa em- við hlið hans stcndur ein
bættis og kcinur þar margt glæsilegasta kona landsins sem
til. Gáfur og gjörvileg fram- mun gera sitt til þess að halda
koma, fjölþætt menntun og þeirri reisn yfir Bessastöðum,
áratuga náin kynni af flestum sem þjóðhöfðingja sæmir.
Elín Jósefsdóttir.
JÓN KJARTANSSON, forstjóri:
FORSETAKJÖR ER EKKI
FLOKKSMÁL
Ef ég væri að því spurður,
hvað hefði valdið þvl, að ég
tiltölulega ungur tók opinbera
afstöðu í stjórnmálum, yrði
svar mitt eitthvað á þessa leið:
Fyrir nokkrum áratugum
var ég þar staddur í stofu,
sem tveir heiðursmenn ræddu
stjórnmál. Þeir voru langt frá
því að vera sammála, og eftir
því, sem þeir ræddu lengur
og meira hörðnuðu deilur
þeirra, og við lá að bál yrði
úr •litlum loga. Húsfreyju þótti
nóg um, sneri sér að maka
sinum og gesti og taldi rétt-
ara að taka upp léttara hjal.
Hún vildi bersýnilega bera
klæði á vopnin og sagði, að
þá afstöðu teldi hún bezta að
vera hvergi í flokki. Þá vatt
gesturinn sér, sem var vel
metinn klerkur, að húsfreyju
og svaraði: „Það er versta fólk-
ið, sem hvergi er.“ Setning
þessi var sögð af sannfæringu,
og við sjálfan mig sagði ég,
eftir að hafa heyrt hana: „1
þeirra flokki sem hvergi eru,“
skal ég aldrei verða.“
Frá þvl þetta smávægilega
atvik skeði, eru eins og áður
er sagt, liðnir nokkrir áratug-
ir og á þeim árum hefi ég
hvort tveggja gjört, hlustað á
skoðanamismun og deilur og
tekið þátt í þeim. Mér hefir
oft dottið þessi löngu liðni at-
burður í hug fyrir kosningar,
og því er frá honum sagt nú í
upphafi þessa spjalls, að enn
einu sinni standa kosningar
fyrir dyrum, enn sem fyrr þarf
að taka afstöðu. Ekki er unnt
að mínum dómi að vera
hvergi. Og fyrir afstöðu minni
í næstu kosningum, sem eru
forsetakosningarnar 30. júní
n.k„ vil ég gjarnan gjöra stutt-
lega grein hér í blaðinu.
Kosning forseta, alþingis-
manna og sveitarstjórna.
Lengst af höfum við íslend-
ingar haft einvörðungu af-
skipti af tvenns konar opin-
berum kosningum, þ.e. alþing-
iskosningum og sveitarstjórn-
arkosningum. Það er fyrst
1952, að við kynnumst af eig-
in raun forsetakosningum.
Segja má, að alþingis- og
sveitarstjórnarkosningar og
undirbúningur þeirra séu með
líkum hætti — ákveðnir póli-
tískir hópar — stjórnmála-
flokkar — setja fram stefnu-
skrár, talsmenn þeirra tala
fyrir þeim, verja gerðir sínar,
hafi þeir borið ábyrgð á stjórn-
arathöfnum og lofa að gjöra
sem flest. Umræðugrundvöllur
myndast þannig málefnalega
og málaflokkar eru ræddir
fram og aftur.
Um kosningu forseta Islands
gegnir öðru máli en um fyrr-
nefndar kosningar. Samkvæmt
stjórnarskránni er staða for-
setans ekki á þann veg, að sá
er býður sig fram við forseta-
kosningar, geti sagt: Þetta
ætla ég að gjöra — þessu ætla
ég að hrinda í framkvæmd,
líkt og flokksforingjar segja
við alþingiskosningar. Þess er
vert að minnast i þessu sam-
bandi, að engin stjórnarathöfn
forseta er gild, nema ráðherra
undirskrifi hana með honum
og taki ábyrgð á henni.
Kosningarnar
30. júní n.k.
Þegar eftir að núverandi for-
seti, herra Ásgeir Ásgeirsson,
hafði tilkynnt þann 1. janúar
s.l., að hann gæfi ekki kost á
sér til endurkjörs, hófust fyrir
alvöru umræður um allt land
um væntanlega frambjóðend-
ur. Um einn mann var rætt
þá þegar, öðrum fremur, 1
Jón Kjartansson
sambandi við framboöið, —
Gunnar Thoroddsen, sendi-
herra íslands í Kaupmanna-
höfn og fyrrverandi ráðherra.
Ég heyrði fjölmarga hvetja
til þess, að á Gunnar Thorodd-
sen yrði skorað til þess að vera
í framboði 30. júní n.k., þvl að
hann hefði til að bera, auk
þekkingar á stjórnmálum og
högum þjóðarinnar, góðar gáf-
ur, víðsýni og glæsilega fram-
komu.
Þegar ég var spurður um
það, hvort ég vildi skipa mér
í þá sveit, er styddi að kjöri
Gunnars Thoroddsens, sem for-
seta, kvað ég já við. 1 mínum
augum breytti það engu, að
hann hafði verið andstæðingur
þess flokks, sem ég er í — það
breytti engu, að hann hafði
verið varaformaður Sjálfstæð-
isflokksins og borgarstjóri
hans og ráðherra. Gunnar
Thoroddsen var aö mínum
dómi alla tíð, er hann starfaði
að stjórnmálum, drengilegur
andstæðingur okkar Framsókn-
armanna, þótt vatn skvettist á
súðir.
Ég taldi, er ég tók afstöðu 1
þessu máli, Gunnar Thorodd-
sen hafa svo marga kosti til
að bera sem forseti íslands að
andstæðingar hans í stjórnmál-
um ættu að lyfta sér yfir hin
þröngu flokkasjónarmið og
styðja hann til starfa á Bessa-
stöðum.
Hvernig getur þú sem Fram-
sóknarmaður veitt fyrrverandi
varaformanni Sjálfstæðis-
flokksins brautargengi I for-
setakosningunni? Svo hafa
nokkrir flokksbræður mínir
spurt mig. Ég hef svarað því
til, að Framsóknarflokkurinn
lærði það af forsetakosningun-
um 1952, að hann taldi nú ekki
rétt að standa að kjöri ákveð-
ins manns sem forseta í þetta
sinn. Engan flokksmann hef
ég hitt að máli, sem hefur
harmað þessa afstöðu. Þess
vegna er hverjum Framsókii-
armanni frjálst að kjósa i
kosningunum 30. júní n.k.
þann frambjóðanda, sem hann
telur hæfastan í forsetastól.
Ég hefi ekki farið leynt með
það, að ég tel það vera Gunnar
Thoroddsen.
Islendingar eru pólitiskir.
Við tölum í tíma og ótlma um
stjórnmál. Það er mín skoð-
un, að eins og það er nauðsyn-
legt að taka ákveðna afstöðu
til mála, má ekki láta „flokks-
pólitíkina“ villa sér sýn. Ég
teldi, að svo færi fyrir mér,
ef ég viðurkenndi með sjálf-
um mér, að Gunnar Thorodd-
sen væri sérlega vel hæfur
sem forseti íslands vegna
langs starfsferils og góðra
hæfileika, en ynni á móti hon-
um sökum þess, að hann eitt
sinn átti í útistöðum við flokk
minn og málefnalegur ágrein-
ingur var þar á milli.
Ég þekki Framsóknarmenn,
sem ekki vilja styðja Gunnar
Thoroddsen til forsetakjörs, þó
að þeir viðurkenni hæfileika
hans, af því að hann var
framámaður Sjálfstæðismanna
um árabil. Eins þekki ég Sjálf-
stæðismenn, sem aldrei gætu
kosið Framsóknarmann í stöðu
forseta, þó að þeir viðurkenndu
að hann væri betur kostum
búinn til slíks starfs en nokk-
ur annar. 1 slikum einstefnu-
aksturssveitum tel ég mig ekki
eiga heima.
Ég veit með vissu, að verði
Gunnar Thoroddsen kjörinn
forseti fslands 30. júní n.k„
þá myndi hann að sjálfsögðu
leggja öll flokkssjónarmið á
liilluna og meir en tveggja ára-
tuga persónuleg kynni mín af
lionum styðja þá skoðun, að
hvergi muni gæta hlutdrægni
í störfum hans. Hann mun
verða óhlutdrægur þjóðhöfð-
ingi og rækja sitt embætti með
sæmd.
Ég leyfi mér að hvetja alla
fslendinga til að taka þátt í
kosningunum 30. júni n.k„
Iyfta sér yfir dægurþras og
ríg, og að hver kjósi eftir sinni
sannfæringu — annað hæfir
ekki frjálsbornu fólki.
Fólkið fylkir sér um GUNNAR THORODDSEN