Austurland - 23.08.1968, Blaðsíða 4

4 i
AUSTURLAND
Neskaupstað, 23. ágúst 1968.
Hjörleifur Guttormsson:
Téhhésfóvflkíð % lýMísþréui
Viðleitni kommún'staleiðtoga í
Tékkóslóvakíu til. að renna stoð-
um undir aukið frjálsræði í land-
inu hefur ekki aðeins aukið þeim
fylgi og virðingu heima fyrir,
heldur skapað fordæmi, sem ekki
verður afmáð með vopnum frem-
ur en fúkyrðum eða tilvitnunum
í marxísk fræði. Þetta fordæmi á
án efa eftir að verða afdrifaríkt
fyrir framvindu mála í ríkjum
Austur-Evrópu fyrr en varir, því
að engum dettur í hug, að fanta-
skapurinn gegn Tékkóslóvakíu nú
hafi orðið ofan á átakalaust 1 for-
ustu kommúnistaflokka þeirra
landa, sem lögðu til innrásar-
sveitirnar sl. miðvikudag.
Krafan um sósíalískt lýðræði á
sér ríkan hljómgrunn meðal al-
mennings í ríkjum Austur-Evr-
ópu, og þróun í þá átt er fyrir
löngu orðin knýjandi nauðsyn,
ekki aðeins af mannúðlegum
ástæðum heldur engu síður til að
kostir sósíalískrar hagskipunar á
sviði efnahagsmála fái notið sín.
Eðiilega er spurt, hvað átt sé við,
þegar talað er um sósíalískt lýð-
ræði og í hverju það eigi að vera
frábrugðið því borgaralega lýð-
ræði, sem við þekkjum víða í
Vestur-Evrópu ? Algilt svar ligg-
ur þar að sjálfsögðu ekki fyrir,
en fylgjendur lýðræðisskipunar í
sósíalísku löndunum munu yfir-
leitt hafa í huga stjórnskipan,
þar sem þjóðnýting stærstu fram-
leiðslutækja sé ekki aðeins lög-
fest heldur einnig bundin í stjórn-
arskrá og félags- og samvinnu-
rekstur hið ríkjandi form í at-
vinnuvegunum. Hinsvegar sé ó-
skert tjáningafrelsi og frjáls
skoðanamyndun tryggð og leyfð
stofnun flokka og félagasamtaka,
a. m. k. þeirra, sem virða vilja
hinn sósíalíska grundvöll efna-
hagslífsins.
Full tuttugu ár eru nú liðin frá
því að kommúnistar í Tekkósló-
vakíu tóku óskoruð völd í land-
inu í sínar hendur með aðstoð
nokkurra flokksbrota. Flokkurinn
átti mjög miklu fylgi að fagna í
landinu við lok heimsstyrjaldar-
innar, fékk m. a. um 40% greiddra
atkvæða við kosningarnar 1946,
og hafði allt frá árinu áður lyk-
ilaðstöðu í ríkisstjórninni.
Fjöldagrundvöllur flokksins var
slíkur, að það er margra mat, að
honum hefði reynzt auðvelt að
knýja fram róttækar sósíalískar
breytingar í efnahagsmálum með
lýðræðislegum aðferðum þegar
eftir stríð, en sovézk yfirvöld
héldu aftur af forustumönnum
flokksins. Það sem hugsanlega
hefði mátt fá fram eftir lýðræð-
islegum leiðum og með virkri
þátttöku almennings í landinu
kom hinsvegar fram sem „býlt-
ing að ofan“ eftir áreksturinn og
uppgjörið 1948 milli kommúnista-
flokksins og borgaralegra sam-
starfsflokka hans í ríkisstjórn. í
framhaldi af þeim atburðum var
horfið frá lýðræðislegum stjórn-
arháttum, fjöldagrundvöllur og
styrkur flokksins innan verka-
lýðshreyfingarinnar ekki nýttur,
en við tók embættismannaveldi,
sem hvarf í flestu að sovézkum
fyrirmyndum í efnahags- og
menningarmálum.
Tékkóslóvakía var orðið þróað
iðnaðarríki þegar fyrir strío þótt
mjög væri sú þróun misjafnt á
veg komin eftir landshlutum.
Menningarlíf stóð þar í blóma og
byggði á ríkulegri þjóðlegri arf-
leifð. Róttækir rithöfundar höfðu
þar mikil ítök og áhrif meðal
þjóðarinnar. Sovézk eftiröpun
gat skilað og skilaði umtalsverð-
um árangri á sviði efnahagsmála
í ýmsum vanþróuðum ríkjum
Austur-Evrópu, sem renndu stoð-
um undir iðnað sinn með ærnum
fórnum svipað og í Sovétríkjun-
um. 1 Tékkóslóvakíu horfði allt
öðru vísi við. Að vísu var þunga-
iðnaður efldur verulega og efna-
hagsleg aðstaða Slóvaka bætt.
En á ýmsum öðrum sviðum efna-
hagslífsins ríkti stöðnun og sums
staðar var um afturför að ræða.
Enn afdrifaríkari varð útkoman
á sviði menningarmáia, þar sem
upp var tekin sú alkunna íhalds-
og forskriftarstefna, sem enn lif-
ir góðu lífi í Sovétríkjunum.
Við þetta sat allt til ársins
1962, en þá reyndi hin íhalds-
sama flokksforusta með Novotny
sem oddvita að berja í brestina
með því að gera tilslakanir í
menningarmálum og draga úr
miðstjórnarvaldi yfir efnahags-
lífinu. Frá þeim tíma hefur verið
mikil gróska í rékknesku menn-
ingarlífi, ekki sízt á sviði bók-
mennta og lista, og rithöfundar
haft meiri áhrif á skoðanamynd-
un almennings en þekkt mun
annars staðar frá, nema þá helzt
hér á Islandi á dögum Rauðra
penna. Þó hljóp veruleg snurða á
þráðinn í viðskiptum valdhafa og
rithöfunda sl. sumar, er reynt
var að þagga niður í þeim síðar-
nefndu og málgagn þeirra, Liter-
ární Noviny, af þeim tekið. —
Sá árekstur átti án efa nokkurn
þátt í þeirri ókyrrð, sem varð
undanfari stefnubreytingarinnar
og breytinga á forustu kommún-
istaflokksins sl. vetur. Þó mun
ágreiningur um stefnuna í efna-
hagsmálum hafa átt ríkari þátt í
því að efla andspyrnuna gegn
Antonin Novotny og fylgismönn-
um hans, unz Dubcek, Cernik og
félagar þeirra, sem borið hafa
uppi hina nýju i'orustu í landinu
undanfarið, unnu meirihluta mið-
stjórnar kommúnistaflokksins á
sitt band og Novotny varð að
víkja úr embætti aðalritara í jan-
úar sl. og hverfa úr forsetastóli í
marz.
Kommúnistaflokkurinn undir
forustu Dubceks hefur lagt á-
herzlu á, að tryggja einstökum
fyrirtækjum aukið svigrúm um
framleiðslu sína um leið og þau
taka á sig fjárhagslega áhættu.
Þannig er ætlazt til, að framleið-
endur iðnvarnings taki meira til-
lit til þarfa markaðarins en áður
var, og lýðræðisleg þátttaka al-
mennings í stjórnun fyrirtækj-
anna vaxi. En við þetta eitt var
ekki látið sitja. Ducek og félagar
munu hafa gert sér ljóst, að til
að tryggja árangur af hinni nýju
stefnu í efnahagsmálum og eðli-
lega þátttöku og aðhald at hálfu
almennings, yrði að auka þjóðfé-
lagslegt lýðræði í landinu. Þessir
þættir yrðu að haldast í hendur
til að alhliða framfarir gætu orð-
ið í landinu. Hér var farið út á
ótroðna braut, sem þjóðin virtist
einhuga um að ganga. Brautryðj-
endastarfi fylgja hættur, mistök-
in hljóta að verða einhver, stór
og smá. En íbúar Tékkóslóvakíu
höfðu allan rétt á að spreyta sig
og þeir voru kappsfullir og stolt-
ir af því hlutverki, sem þeir
höfðu kosið sér. Hernámið nú í
vikunni bindur sáran enda á við-
leitni þeirra. Lánlausir forustu-
menn Sovétþjóðanna hafa valið
þann kost, sem sízt skyidi og
heimskulegastur var, um leið og
þeir brennimerkja sig sem and-
stæðinga lýðræðislegrar þróunar
í sósíalísku hagstjórnarkerfi og
þar með andstæðinga við þann
málstað og hugsjón, sem þeir
Aðalfundur S.S.A.
Aðalfundur Sambands sveitar-
félaga í Austurlandskjördæmi
verður haldinn að Hallormsstað
dagana 7. og 8. sept.
Auk venjulegra aðalfundar-
starfa verður á fundinum fjallað
um eftirtalin mál:
1. Frumvörp að nýjum lögum og
fundarsköpum fyrir samband-
ið, samin af milliþinganefnd.
2. Álit menntamálanefndar, sem
er milliþinganefnd, sem kosin
var á þingi sambandsins í
fyrra.
3. Framkvæmdaáætlun fyrir Aust
urland 1969—1972. Tekur hún
til eftirtalinna málaflokka:
vega, hafna, flugvalla, pósts
og síma, sjónvarps og raf-
magnsmála.
hrópa mest um á torgum og telja
sig hafa eitthvert einkaleyfi á
til að segja til um, hversu gera
skuli að veruleika.
Gegn slíkum aðferðum rísa ekki
aðeins tékkneskir kommúnistar
og þeir, sem að baki þeim standa.
Gegn því rísa allir sæmilegir sósí-
alistar og stuðningsmenn þeirra
hvarvetna. Og gegn freklegri
misbeitingu ríkisvalds stórveldis
gagnvart smáríki undir yfirskini
einhvers konar björgunarstarfs í
nafni sósíalisma munu rísa fyrr
en síðar upplýst öfl í Sovétríkj-
unum sjálfum, sem taka upp það
merki sósíalískrar lýðræðisbar-
áttu, sem fellt var í Prag nú á
dögunum. — Við eigum eflaust
eftir að horfa á dapurlega þróun
í Tékkóslóvakíu um hríð, niður-
lægingu einstakra forustumanna
og liðhlaupa, sem alltaf finnast,
þá erlendur her býðst til að tylla
þeim á valdastóla.
En Tékkar og Slóvakar hafa
reynslu frá ýmsum öldum, þol-
gæði, sem því miður reynir á
einu sinni enn. Góði dátinn
Schwejk lifir þar enn góðu lífi.
H. G.
Austuriandsmét
Austurlandsmót í handknatt-
leik var haldið á Eskifirði 21.
júlí sl. Aðeins þrjú félög tóku
þátt í mótinu, Leiknir, Austri og
Þróttur. 1 öðrum flokki kvenna
voru aðeins tvö lið, frá Leikni
og Þrótti og sigraði Leiknir eft-
ir tviframlengdan leik með 6
mörkum gegn 5.
1 meistaraflokki karla fóru
leikar þannig:
Leiknir — Austri 12:9.
Þróttur — Leiknir 14:10.
Þróttur — Austri 28:1.
Þróttarpiltarnir urðu nú Aust-
urlandsmeistarar í þriðja sinn í
röð og unnu til eignar bikar, sem
gefinn er af Pólarsíld hf., Fá-
skrúðsfirði.
Keppnin í meistarafl. kvenna
var mjög jöfn, en Þróttarstúlk-
unum vegnaði bezt og unnu
Austurlandsmeistaratitilinn í
fjórða sinn í röð. I meistaraflokki
kvenna fóru leikar þannig:
Þróttur — Leiknir 9:7
Austri — Leiknir 6:5
Þróttur Austri 9:5
í meistaraflokki kvenna var
keppt í fyrsta skipti um styttu,
sem gefin er af Söltunarstöðinni
Sæsilfur hf., Neskaupstað.
Að lokinni keppni sátu kepp-
endur kaffiboð í Hótel Öskju og
fór þar einnig fram afhending
verðlauna.
íþróttafélagið Austri á Eski-
firði sá um framkvæmd mótsins,
sem var til fyrirmyndar.
Ákveðið hefur verið að Hrað-
keppnismót Austurlands í kvenna-
flokkum verði 14. sept. nk.,
sennilega í Ncskaupstað.
E. G.
Frainh. á 2. siðu.