Ingólfur - 08.05.1944, Side 3

Ingólfur - 08.05.1944, Side 3
INGÓLFUR 3 Hugleiöing um „lýd- píkiö“ og afdrií þess V elgerðamaður • / sjomanna og stálsuðumanna Gerviríldð íslenzka. Eins og nú er ástatt, er hér á landi haldið uppi óáreiðan- legu „lýðríki“, sem ekki er hægt að treysta — hvorki í stjórnlegum efnum né hagræn- um. Ríkið er beinlínis rangt stofnað, því að það setur eng- ar tryggingar fyrir því að vér borgarar þess getum náð rétti vorum, livorki gagnvart ríkis- valdinu né stuðningsmönnum stjórnar, ef þeir telja oss ekki í sínum lióp. — Eiginleg fjár- málayfirstjórn er alls ekki til. Það er alveg undir kasti komið livaða fjárlögum flokkataflio skilar frá sér — enginn stend- ur þar til ábyrgðar — og ríkið ábyrgist alls ekki gjaldeyri sinn, og getur lieldur ekki gerl það, því að það er undir sama kastinu komið, hvort þeir kraftar ráða í þingi og stjórn, sem telja 6ér hag í að liækka gjaldeyrinn, lækka liann eða láta hann standa í stað. Rétt á litið höfum vér ekk- ert ríki í landinu, því að eigin- legt ríki liefur vald til að á- byrgjast gerðir sínar. Það hef- ur sama vald eins og liver ein- stakur maður til að setja trygg- ingar fyrir því að það lialdi það sem það lofar. Einræðis- ríkið liefir sjálftekið vald til að tryggja þetta, en þjóðríkið um- boSslegt vald frá þjóðinni, en höfuölausa lýðveldið (liið lýð- ræðilega flokkavald) hefur ekk ert raunhæft vald, til að á- byrgjast neitt eða stofna neinn rétt, sem gilda skuli út fyrir stjórnarlíð liins ráðanda meiri liluta. Vort íslenzka lýðríki er því ekki neitt heildarríki livorki í rúmi né tíma: — Það nær að- eins yfir flokkinn (eða flokka- samvinnuna) en ekki yfir rúrns heild þjóðarinnar allrar — og það nær aðeins yfir stjórnar- tíma liins sama flokks, en ekki lengra fram í tímann — eins og gefur að skilja, því að ann- ars mundi liverjum stjórnar- flokki fært að setja alls konar lög og stofna skuldbindingar sér sjálfum í hag, en sem and- stæðingarnir yrðu þó að fram- kvæma, þegar þeir væru komn- ir til valda. Lýðríkið er ekki heldur einn og óskiptur réttaraSili, sem nokkuð geti ábyrgst svo að hægt sé að treysta, heldur er það mörg sundurlaus flokka- ríki, sem koma hvert á eftir öðru og beinlínis kappkosta að vera livert öðru sem mest óháð. Þessi flokkaríki eru svo ó endanlega langt frá því að mynda samfellt þjóðríki, að þau eiga ekki einungis í stríði hvert við annað, lieldur eru raunverulega öll saman í stríði við þjóðina, og öll sammála um það eitt — að láta hana bera allan stríðskostnaðinn. Lögmál svikasáttanna. Löngum sannast liið forn- kveðna — að ekki eru til svo svamir féndur, að þeir geti ekki gert svikasættir til að skaða þriðja aðila. — öll stríðssaga mannkynsins sannar þetta og gerði það átakanleg- ast í byrjun þessa stríðs, þeg- ar Þjóðverjar gerðu bandalag ið við Rússa. — Sama eðlis em flokkasamtökin urn að ná meirihluta í þinginu og kúga þriðja-aðilann, sem í því til- felli er þing-minnihlutinn. En svo er til ennþá víðtæk- ari og skaðlegri svikasátt: — Og það er þegar liinir svörnu féndur semja lokafrið, eins og átti sér stað eftir fyrra heims- stríðið. — I þessu tilfelli var liinn svikni „þriðji-aðili“ all- ur heimurinn í lieild, svo sem síðar kom í ljós. Samskonar lokafrið (eða ,,Lokaráð“) eru sízt óþekkt í sögu lýðræðisins: — Og það em liinar jlokkslegu þjóS- stjórnir: — þegar flokkar, sem hafa verið svarnir féndur — eða látist vera það — ganga saman til stjórnarsamvinnu. Þetta liefur þótt vera liá- mark vansæmdar hins ,,frjálsa“ (höfuðlausa) lýðveldisskipu- lags. Enda er það þá raunveru- lega einræðisbraskið sem þarna er að kasta grímunni og vinna sigur. En liinn svikni „þriðji- aðili“ er þá sjálf þjóðarlieild- in, því að liún missir sjálf- stæði sitt. Það eftirtektarverðasta í þesstun tilfellum er þó það, að oftast á einmitt sjálf þjóðin sinn stóra þátt í þessum óför- uni sínum: — Hún hefur lát- ið liið ósvífna sameinaða flokkavald dáleiða sig og telja sér trú um að „flokkarnir séu þjóSin“ — og það jafnvel á meðan þeir vom að heyja sína grimmustu bardaga og ausa út almannafé á bæði borð en stjórnarvélin liætti að starfa. Þegar í slíkt öngþveiti er koniið, er þjóðin oftast orðin svo úrvinda og úrræðalaus, að í stað þess að hefjast sjálf lianda, er hún vís að æpa upp og grátbæna sjálfa „rán- fuglana í varpinu“ að liætta nú að rífast „og koma sér heldur 66 I f saman ! —! — En það er einmitt þessi á- skorun, sem flokkarnir bíða eftir. — Þeir liöfðu aðallega barist, eða látist berjast, vegna þess að kjósendumir kröfðust þess. Sjálfir liöfðu þeir fund- ið langtum auðveldari leiðir að tjaldabaki. Þar liöfðu mynd- ast allvinsamleg viðskiptasam- sambönd — að vísu útdráttar- söm — en hvað gerði það úr því að kjósendur höfðu loks sætt sig við að afhenda flokk- unum „carte blanclie“ eða ó- takmarkað umhoð? Og þjóðstjórn er nú ekki annað en þetta: — að lýðræði- legir valdastreituflokkar taki sér ótakmarkað uinboð á þingi og í stjórn. En það þýðir eins og á stendur ekkert annað en það að lýöfrelsið í landinu er afnumið eða algerlega á valdi liinna sameinuðu flokka. ★ Endalok lýðræðisins kvað oft verða lík þessu í aðaldrátt- um. — Verða þau það einnig liér? — Ýmislegt liefur bent í þá átt. — Menn voru t. d. farnir að lieimta að flokkarnir „kæmu sér saman“. Og þeir sýndu auðsæja lmeigð til þess. En frambærilegt efni skorti þó til þess að brúa ýms bil, eins og t. d. á milli Kommún- ista og borgaraflokkanna. — Nú er loks fundið það tengi- efni, sem talið er að þjóðin geti kannske tekið gilt. — Og það er „liið lofsverða samkomu lag í sjálfstæðismálinu“. En þótt flokkarnir muni ef- laust í augum sumra nú á næst- unni birtast í ljóma nýrrar ein- ingar og bræðralags, þá fer nú þeini mönnum hraðfjölgandi, sem ekki trúa á lausn þjóðmál- anna úr þessari átt, öðru vísi en að úr því verði einræði og kúgun. Enda þótt góður vilji og ær- legar fyrirætlanir muni eflaust lireyfa sér hjá ýmsum flokka- leiðtogum, þá vita nú ofmargir við liverskonar fylgi þessir menn styðjast og hvaða kröfur slíkt fylgi gerir. — Það er því hrein fásinna að halda að nokk- uð gott geti hlotist af flokks- legri stjórnarsamvinnu eða flokka-þjóðstjórn. Það er óflokksbundin stjórn, sem þjóðin verður nú að lieimta. Og eins og sakir standa nú, verður slík stjórn að fá víð- tækt umboð sem stríðsstjórn, eins og tíðkast meðal annarra siðaöra þjóða. Af þinginu ber nú ekki að heimta samkomulag um annað en það, að hætta að þvælast fyrir og gera alla stjórn í land- inu óvirka. Eins og Þjóðveldismenn halda fram verður að endur- skipa fyrirkomulag þingsins til þess að það geti orðið starfliæft og hætt að vera þjóðskaðlegt. — Vér verðum að fá þjóðdeild inn í þingið eða sætta oss við að einræðið setji það út úr spilinu. Hitunaraðferðir. Eins og sakir gtanda, mun- um við Reykvíkingar vera tald- ir standa á hátindi upphitun- artækninnar, síðan við fengum hitaveituna. Mesti ljóminn fer þó af þesari framför þegar lit- ið er á það hvað hitaveitan kostar nú til móts við það, sem oröið liefði ef flokkareip- togið liefði ekki tafið fram- kvæmd verksins. Ef verkinu liefði verið að mestu lokið fyr- ir stríðið, eins og vera bar, þá gætum við nú átt hitaveituna skuldleusa og lofað öllum heiminum að öfunda okkur. — Nú rita blöð Vestmanna um nýjar tilraunir í hitunartækni, sem þau segja að lofi góðu. Eru þá veggir lierbergjanna gerðir þannig úr garði, að þeir ýmist endurkasta eða geisla út frá sér hita. Þarf þá ekki að hita upp sjálft andrúmsloft herbergjanna því að geislahit- inn nægir. Er sagt að þessi tegund upphitunar sé þægi- legri og liollari en loftliitunin. En því miður fylgdi ekki frá- sögninni neitt um það hversu Á þeim tröllaukna niðurrifs- tíma, er nú stendur yfir, heyrir maður ósjaldan nafns þeirra getið, er fyrir niðurrifinu standa, bæði stjórnmálamanna og hershöfðingja, og er í sjálfu sér ekkert atliugavert við það. Níöurrifiö er sennilega nauð- synlegt til þess að hreinsa und- irstöðumar fyrir betri og sann- ari framtíð. Hinu má þó ekki gleyma úr fortíðinni, sem fram- tíðin getur tekið óbreytt upp í sína (vonandi) endurbættu útgáfu af heiminum — eða rétt- ar sagt: það má ekki gleyma þeim góðu og goðmögnuðu mönnum, er gerðu Forsjóninni fært að nota sig til að gefa mönnunuin hinar góðu gjafir. Einn slíkra manna er Svíinri Gustaf Dalén.*) Hver sjómað- ur, hver sjómanns-ástvinur, hver maður, sem eitthvað á und ir því, að skip komist lieilt til hafnar, ætti að þekkja nafn Gustafs Daléns. M. ö. o. þetta er maður, sem íslenzkur al- menningur á að kannast við. Auk þess er liann stór velgerð- armaður þeirra, er beita log- suðutækjum, svo að fleira sé ekki upptalið að sinni. Þegar Edison heyrði um hug- vitssamlegustu uppfyndingu Daléns, sóllásinn, sem kveikii og slekkur sjálfkrafa vitaljósin, sagði liann: „Það verður ekk- ert i'ir þessu“. Og einkaleyfa- skrásetjari Þjóðverja lireytti því út úr sér, að þetta ætti sér ekki stað í veruleikanum. Reyndin varð nú samt önn- ur. Vitakerfi Bandaríkjanna notar nú útbúnað Daléns í 5000 vitum auk þess sem aðferð lians er notuð á þúsundum staða á flugleiðum og flugvöllum þeirra. Þessi maður, sem á svo mik- inn þátt í ljósaútbúnaði þeim, er gerir sjóferðir og loftferðir svo miklu öruggari en annars væri, varð sjálfur fyrir þeim örlögum að verða sviftur sjón- inni á miðjum aldri, en hann vann feiknastarf jafnt fyrir því þann aldarfjórðung, sem hann átti þá ólifðan. Gústaf Dalén var fæddur 1869 á bóndabæ í Svíþjóð. Hon- um leiddist samt sumt af gróf- dýr þessi liitun væri. En sagt var, að tilraunir hefðu verið gerðar með það að sofa án yfirsængur eða ábreiðu, en liafa í þess stað liitaplötu liangandi ■ fyrir ofan rúmið, sem geislaði mátulegum liita yfir mann sofandi. Telja þeir, sem að tilraunum þessum standa, að með þessu rnóti fáist hollari svefn en með því að loka fyr- ir endurnýjun loftsins í kring um líkamann, nteð því að dúða sig í teppum eða undir yfir- sæng. *) é-ið í erlendum orðum er ekld lesið „je“, lieldur er það venjulegt e með álicrzlu. ustu sveitastörfunum og fyrsta uppfynding lians var sú, að hann bjó til smávél til að húð- fletta baunir og dreif hana á- fram með rokk. Yfirleitt mun atferli lians á þeirn árum hafa vakið efasemdir viðvíkjandi því, hversu efnilegur ungling- ur hann væri. Hann var t. d. rúmlatur vel og var önnur upp- fynding lians allflókinn útbún- aður til að létta lionum hið erfiða uppliaf vinnudagsins! Hann setti útbúnað ó gamla klukku, er kveikti á eldspýtu á tilsettum tíma, en eldspýtan var að sínu leyti tengd marg- brotnu kerfi af taugum og fjöðr um, er svo var frá gengið, að á olíulampa kviknaði af eld- spýtunni. Yfir þessum lampa hékk hins vegar kaffikanna. Stundarfjórðungi seinna setti klukkan í gang liamar, er Dal- én liafði sett í samband við liana, og lamdi hamarinn misk-. unnarlaust á járnplötu — og þar með var hugvitsmaðurinn vaknaður í björtu herbergi og ekki alveg sárköldu við heitt kaffi og „allt í lagi“. Dalén var innan við tvítugt, er hann fór til Stokkhólms með mjólkurmæli til að sýna De Laval, höfundi skilvindunn- ar.*) Og varð Laval liálfhvumsa við, því liann hafði sjálfur lát• ið gera teikningar að sams kon- ar útbúnaði og fengið einka- leyfi fyrir. Dalén vildi þó liafa eitthvað upp úr ferðinni og sótti um rúm í rannsóknastofn- un Lavals, én fékk það svar, að áður yrði hann að afla sér al- mennrar menntunar. En það var nú liægar ort en gert, því eldri bræður hans voru farnjr að heiman til að ryðja sjálfum sér braut og hann varð nauð- ugur viljugur að sturida búverk- in. — Nokkru seinna varð liann ástfanginn af 15 ára stúlku og hún var svo sem ekkert fráleit því að eiga hann — ef liann flytti í kaupstaðimi. 23 ára fói hann svo í iðnfræðaskóla. Þar tók liann ágætispróf og fór til liins frekara náms. 28 ára að aldri þótti Dalén hæfur til að verða aðstoðarmaður á rann- sóknastofnun De Lavals. Gekk liann þá að eiga stúlkuna, er beðið liafði hans trúlega, þó að hún þættist vera að setja lionurn skilyrði, en híbýli þeirra urðu öllu líkari rann- sóknarstofu en heimili að sögn. Strandlengja Svíþjóðar er löng, eins og allir vita og þó miklu lengri en menn liugsa út í og er það vegna þess, hve þar úir og grúir af vogum og nesjum og eyjum. Siglingar og fiskveiðar hafa löngum verið miklar við Svíþjóð og kostnað- urinn við vitaþjónustuna var orðinn lítt bærilegur. Vitamir voru mjög margir og við livem þeirra varð að vera vitavörður Frh. á 4. úðu. *) Sbr. Alfa-Laval-skilvinduna.

x

Ingólfur

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ingólfur
https://timarit.is/publication/827

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.