Eining - 01.11.1948, Page 5

V
E I N I N G
5
Paradís heimskingjans
Eftir Þorlák Ofeigsson, byggingameístara

* 4
► t
Eftirfarandi hugleiðingar um áfeng-
isnautn og áfengisáhrif, skrifaði ég einu
sinni mér til gamans, en ekki í þeim til-
gangi að birta þær almenningi. Síðast-
liðinn vetur flutti ég þó ritgerð þessa
í nokkrum félögum og það varð til þess
að ég fékk tilmæli frá stjórn stórstúk-
unnar um að flytja þenna fyrirlestur í
útvarpið.
*
Flest af því, sem ritað er og rætt um
áfengismál, er nokkuð einhliða, en skipt-
ist þó í tvo aðalflokka. Annars vegar
cru formælendur Bakkusar með sinn
meir og minna dulbúna áróður fyrir vín-
nautn. Hins vegar bindindismenn og
þeir allir, sem berjast hinni góðu bar-
áttu gegn áfengisnav.tninni. Flestir
þekkja þessa sókn og \örn.
Það er algeng fræosla, að áfengi sé
skaðlegt mannlegum líffærum. Hvað
það eyðileggi lifrina, lami taugakerfið,
veiki hjartað og sljóvgi dómgreindina.
Hvað hættulegt það er þegar bílstjóri
er drukkinn við stýrið o. s. frv. Þessi
fræðsla er að sjálfsögðu góð, svo langt
sem hún nær, en hún veitir lítinn skiln-
ing á drykkjuhvötinni sjálfri, sem er
þó undirrótin undir allri þeirri ógæfu
og böli, sem af drykkjuskap leiðir.
Sálarlíf drukkins manns er mjög mik-
ið rannsóknarefni. Sá sem vill vinna á
móti áfengisnautn, ætti að byrja á því
að læra að skilja hvatir drykkjumanns-
ins og þær freistingar, sem hann á við
að stríða. Á þann hátt vaknar samúð-
in með drykkjumanninum, en hún er
fyrsta skilyrðið til að geta hjálpað hon-
um.
Svo máttug eru áhrif vínsins, að það
hefur fyrir löngu verið tekið í guða-
tölu. Vínguðinn Bakkus er eitt mesta
stórveldi á þessari jörð, enda hefur hann
hirð stóra, og á herskara hans verður
engri tölu komið. Engum guði hafa ver-
ið færðar stærri fórnir. Enginn harð-
stjóri hefur nokkru sinni látið sér til
hugar koma að leggja aðra eins skatta
á þegna sína. Vantar einræðisherrana
þó sjaldan lögtaksmenn, ef þegnar
þeirra ætla að sýna tómlæti eða mót-
þróa. En Bakkus þarf ekki á neinum
lögtaksmönnum að halda. Þegnar hans
koma til hans ótilkvaddir með framlög
sín, og þau eru stundum ekkert lítil-
ræði. Það er ekki alltaf verið að naga
við neglur sér. Þarna kemur einyrkinn
með afraksturinn af sínu litla búi,
verkamaðurinn með daglaunin sín,
skrifstofumaðurinn með mánaðarkaup-
ið, útgerðarmanðurinn með aflann og
stríðsgróðamaðurinn með þykka seðla-
bunka.
Eiginmaðurinn leggur fram heimilis-
gleðina, hamingju konu sinnar og fram-
tíð barnanna. Eiginkonan færir honum
skírlífi sitt, barnalán og móðurgleði.
Unglingurinn gefur heilsu sína og fram-
tíð. Allt rúmast á hinu mikla fórnar-
altari Bakkusar. Og allir koma til hans
með fórnir sínar af fúsum og frjálsum
vilja — að minnsta kosti fyrst um sinn.
Hvernig má þetta ske? — Að menn
skuli fúsir til að leggja fram eignir
sínar, heimilisfriðinn,, framtíð barna
sinna, heilsu sína og lífshamingju, ótil-
kvaddir af nokkru mannlegu valdi og
án þess að nokkurri þvingun sé beitt.
Eitthvað hlýtur Bakkus þó að bjóða
fram í aðra hönd, því flestir þeirra, sem
dýrka hann, munu í öðrum greinum
vilja hafa eitthvað fyrir snúð sinn, rétt
eins og aðrir.
Ég er ekki sammála þeim, sem álíta
að það sé hermi hneigðin, sem eigi hvað
mestan þátt í því að gera unglinginn
að drykkjumanni. Hann taki fyrsta
staupið vegna þess, að hann sjái að aðr-
ir geri það og vilji teljast maður með
mönnum. Ekki myndu unglingar taka
annað staupið, þriðja, fjórða og hið
fimmta, ef áhrif fyrsta staupsins vektu
hugarangur eða líkamleg óþægindi. Og
þegar sagt er að einhverjum þyki „sop-
inn góður“, þá er ekki svo að skilja, að
bragðið að víninu sé lokkandi. Ég held
að flestum þyki að minnsta kosti sterk
vín, fremur vond en góð á bragðið. Hvað
er það þá, sem lokkar? Hvert er það
ómótstæðilega seiðmagn, sem leiðir
milljónirnar að fórnaraltari vínguðsins?
Megin stoðin, sem hið mikla fórnar-
altari hvílir á, er nautnafýsn, sjálfs-
elskufull hvöt — getur stundum orðið
að logandi ástríðu, sem öllu fórnar og
setur eilífðina að veði fyrir augnablik-
ið. Á þessari bjargföstu undirstöðu
myndi Bakkus öruggur þó ekkert væri
annað. En utanum þessa meginstoð rísa
margar veigaminni skrautsúlur með
alls konar pírumpári. Það eru auglýs-
ingar og áróður með ýmis konar véla-
brögðum, þeirra manna, sem sækjast
eftir f járhagslegum hagnaði af vínsölu,
án tillits til afleiðinganna.
Ég mun ekki ræða hér um þá hlið
málsins, heldur beina athyglinni að
megin orsökinni — nautninni sjálfri,
enda myndi allt veldi Bakkusar sam-
stundis falla í rúst, ef mönnum tækist
að vinna bug á þeirri freistingu.
Til þess að gera sér nánar grein fyr-
ir því, sem hér er um að ræða, skulum
við skyggnast inn í sálarlíf drukkins
manns, fyrst á meðan „guðaveigarnar
lífga sálarylinni“ og síðan virða fyrir
okkur eftirköstin. En þetta er vitanlega
aðeins ein mynd af ótal mörgum, sem
alltaf breytast eftir einstaklingseðli og
ýmsum utanaðkomandi aðstæðum og at-
vikum.
Sá, sem fékk sér í staupinu, segir
sjálfur frá.
„I dag ætla ég að skemmta mér dá-
lítið og taka mér hvíld, það sem eftir
er dagsins. Og ég tek mér ofurlitla
hressingu. Ég fer þangað, sem gott er
næði, kyrrð og ró, lækjarkliður og fugla-
söngur, sól og sumar og blá heiðríkja.
En þessi ferð, þó stutt sé, kostaði mig
dálitla baráttu við sjálfan mig, það var
ýmislegt ógert, þegar ég fór, og sitt af
hverju, sem kallaði að, það er alltaf
svo margt ógert. Og áhyggjurnar fylgja
flestum eins og skuggi. í raun og veru
enginn tími til að slá slöku við. Vafa-
samt líka, hvort þú hefur gott af þessu
hvað heilsuna snertir. Það var einhver
hljóð rödd að hvísla þessu að mér, en
hin röddin hafði betur í þetta sinn.
Fáðu þér hvíld, hvíld er góð, gerðu
þér glaðan dag, þú hefur til þess unnið.
Og þegar fyrsti sopinn rennur niður
um kverkarnar og ylinn leggur fyrir
brjóstið, þá sannfærist ég um það, að
þetta hafi verið rétt ákvörðun. Hér er
gott að vera. Enginn borgarys eða
skarkali, engar hringingar, hvorki sími
né dyrabjalla, engir rukkarar, ekkert
ónæði af neinu tagi. Er það nú munur.
Ég verð að fá mér svolítið meira bragð.
Svo leggst ég niður og horfi upp í heið-
ríkjuna. Hún er blá og djúp og hvít
sólu skinin ský á víð og dreif í loftinu.
Þetta er ekki sama heiðríkjan og í gær.
í gær var eiginlega engin heiðríkja til,
eða þá að ég hefi ekki tekið eftir henni.
Ég hefi aldrei séð heiðríkjuna fyrri.
Og þennan fuglasöng hefi ég aldrei
heyrt. Engin hljómlist er til jafn yndis-
leg og þessi fuglasöngur. Þetta er allt
eins og í ævintýri. Ég halla vanganum
að móðurbrjósti jarðar og teyga ilminn
af gróandi lífi. Þarna eru fáein smá-
blóm. Ekki hefði ég tekið eftir þessum
blómum í gær, ef til vill troðið þau und-
ir fótum. Geta blóm virkilega verið
svona fögur? Hvaðan eru þessi blóm?
Ekki af þessum heimi, svo mikið er
víst. Hvert er ég þá kominn? Ég rís
upp og renni augunum í kringum mig.
Eru þetta ekki sömu fjöllin, sem ég
hefi daglega fyrir augum? Jú, en þó
allt önnur. Þessir djúpu unaðslegu litir
og þessar línur, þessi form. Nú skil ég
þetta allt saman, þetta allt og miklu
meir. Allt er fagurt og allt er gott.
Jörðin er móðir mín, ég elska hana og
allt sem á henni hrærist. Ég elska allt
sem lifir, aldrei fyrr hefi ég vitað hvað
það var að elska. Hvað er nú orðið af
áhyggjunum, sem ég var að burðast með
í morgun? Áhyggjur, hvað er það. Ein-
hver hlægileg fjarstæða. Ekki nema það i
þó, áhyggjur! Áhyggjur af hverju, eins
og allt sé ekki gott og öllu óhætt.
Þarna sé ég hvar strætisvagn rennur
eftir þjóðbrautinni fullur af fólki. Hvað
er fólkið að þeytast fram og aftur. Vís-