Jafnaðarmaðurinn - 10.03.1928, Blaðsíða 2

2
JAFNAÐARMAÐURINN
Alþýðuflokkurinn í Danmörku 50 ára.
Hinn 12. febr. s. I. varð Al-
þýðuflokkurinn í Danmörku
(Socialdemokratisk Forbund) 50
ára. Hvergi munu verkamenn
vera jafn vel og traustlega knýtt-
ir saman í faglegum og póli-
tískum fjeiagsskap sem í Dan-
mörku, enda er dönsk alþýða
talin vera ein hin best mentaða
í heimi. Saga verklýðshreyfing-
arinnar í Danmörku er í mörgu
lærdómsrík fyrir þá, sem enn
eru stutt á veg komnir í þeim
efnum, eins og t. d. okkur ís-
lendinga.
Fram til ársins 1878 voru eng-
in jafnaðarmannafjelög til í Dan-
rnörku. Verklýðsfjelögin voru sá
grundvöllur, sem jafnt stjórn-
málastarfsemi, sem kaupgjalds-
og vinnutímakröfur byggist á.
En eftir því, sem verklýðsfjelög-
in urðu fjölmennari, fór að bera
meira og meira á því, að stjórn-
málastarfsemin var höfð í fyrir-
rúmi og hitt komst síður að.
Þessu þurfti að breyta. Þess-
vegna varð það ákveðið, að gera
hina pólitísku starfsemi verka-
lýðsins sem sjálfstæðasta, en
keppa þó jafnframt að þvr, að
halda lifandi sambandi milli
verkiýðsfjelaganna og stjórn-
málafjelaganna.
Hinn 12. febrúar 1878 var
boðað tii stofnfundarins og hinn
pólitíski fjelagsskapur grundvall-
aður. Fjelagarnir urðu um 200.
Síðan hefir verið haldið áfram í
sömu átt. þá var jafnaðarmanna-
flokkurinn sá minsti í landinu
og svo stórkostlegt fyrirbrigði
þótti stofnun þes:-a fjelagskapar,
að lögreglustjórinn í Kaupmanna-
höfn sendi gagngert eftir for-
manni fjelagsins, A. C. Meyer,
sem þá var 19 ára að aldri, til
þess eins að fá að sjá hann.
Nú er þessi flokkur hinn stærsti
í Danmörku og að mörgu leyti
heilsteyptasti stjórnmálaflokkur í
heimi. Hefir hann fjölda ágætis-
manna á að skipa og hefir kom-
ið mörgu því, er verkalýðinn
varðar mestu svo fyrir, að til
fyrirmyndar er talið. Verk þess
flokks er þjóðfjelagslöggjöf Dana,
sem talin er fremst alira í sinni
röð. Af yfirliti því, sem Social-
Demokraten birtir 12. febr. um
atkvæöafjölgun flokksins, sjest
best hve hröðum skrefum hann
hefir vaxið. Hjer fer á eftir yfir-
lit þetta, lesendum til fróðleiks:
1879 767 atkv.
1881 1.689 —
1884 6.806 —
1887 8.408 —
1890 17.232 —
1892 20.094 —
1895 • 24.508 —
1898 31.872 —
1901 42.972 —
1903 55.593 —
1906 76.612 —
1909 93,079 —
1910 98.079 —
1913 107.365 —
1918 262,775 —
1920 (apríl) 300.394 —
1920 (sept.) 389.653 —
1924 479.845 —
1926 498.125 —
Atkvæðamagn flokksins var við
síðustu kosningar 117 þús. at-
kvæðum meira en bændaflokks-
ins, 222 þúsund atkvæðum meira
en íhaldsflokksins og 347 þús.
atkv. meira en Linna „frjálslyndu“.
Nú eru í stjórnmálafjelögum
150 þúsund meðlimir — og fjölg-
ar þeim dag frá degi.
Auk þess, sem jafnaðarmanna-
fjelögin hafa eflst svo mjög og
náð svo langt á stjórnmálasvið-
inu, hafa þau stutt að fjölda
fyrirtækja, er flokkncm hafa mátt
verða til styrktar, s. s. samvinnu-
fjelagsskap, fræðslustofnunum,
bóka- og blaðaútgáfu o. s. frv.
Með gleði geta danskir jafnað-
armenn litið yfir farinn veg og
sjeð í hverju sínu spori heilbrigð-
an vöxt, er lyft hefir þjóð þeirra
upp í fremstu röð menningar-
þjóða.
Jaf naðarmann astjórni n
f Noregl
varð ekki langlíf. Eftir að hafa
setið við völd í 14 daga fjekk
hún vantrautsyfirlýsingu, er stuðn-
ingsflokkur hennar — þeir „frjáls-
lyndu“ — báru fram, og var
samþykt. Hvergi hafa óheilindi
„frjálslyndra,, komið jafn skýrt
fram og í Noregi nú í þessu
stjórnarstríði. Jafnaðarmenn
höfðu ákveðið að mynda ekki
stjórn fyr en þeir hefðu hreinan
meirihluta. En svo reyndist hin-
um flokkunum ókleyft að mynda
stjórn. Mowinkel, foringi „frjáls-
lyndra“ vildi mynda stjórn, en
Melleby bændaforingi þóttist eiga
að taka völdin. Hann reyndi og
alt mistókst. Bað konungur þá
afnaðarmenn að reyna. Lofuðu
„frjálslyndir“ hlutleysi og mynd-
aði þá Hornsrud jafnaðarmanna-
oringi fyrstu jafnaðarinanna
stjórn Noregs. Þegar er Hornsrud
hjelt stefnuskrárræðu stjórnarinn-
ar og flokksins og lýsti því yfir,
Viðskiftakjör og verkalaun
austfirskrar alþýðu.
Nokkrar umræður hafa orðið
nú undanfarið um verð á nauð-
synjavörum hjer eystra og er
þess síst vanþörf, að sú hlið á
kjörum austfirskrar alþýðu sje
athuguð nokkuð, þvíhvergi munu
viðskiftakjör manna vera jafn
slæm og hjer á Austurlandi.
Eimir allmjög enn eftir áf þeirri
„gömlu og góðu“ viðskiftavenju
liðinna ára, að menn sjeu fjötr-
aðir á viðskiftaklafa hjá einstök-
um verslunum.
Hjer í blaðinu mun reynt að
skýra frá, hvereru hin raunveru-
legu viðskiftakjör og verkalaun
alþýðu í kaupstöðum og kaup-
túnum hjer eystra og verður þá
Noröfjörður tekinn fyrstur til
athugunar og síðan hin kauptún-
in og Seyðisfjörður, eftir því sem
unt verður að afla upplýsinga.
Ekki verður annað sagt, en
að láns- og skuldaverslunin gamla
haldist að mestu enn hjer á
Norðfirði. Að vísu hefir dálítið
losnað um hana á síðustu tveim
árum, bæði af því, aö smákaup-
mönnum hefir fjölgað, en þeir
eiga algerlega tilveru sína undir
því, að peningagreiðsla eigi sjer
stað á vinnulaunum og afurðum
— en þó einkum fyrir tilverknað
Verkslýðsfjelag Norðfjarðar, er
fjekk því ákvæöi komið inn í
vinnusamninga fjelagsins við
vinnurekendur 1925, að kaup-
gjald alt skyldi greitt vikulega í
peningum. Til þess að fá jafn
sjálfsögðu ákvæði komið inn í
samninga varð alt verkafólk að
lækka kaup sitt um 5 aura á
hverri klukkustund, og getur það
því ekki talist fyrirhafnarlaust
fengið.
Það er því staðreynd, sem ekki
verður hrakin, að fram til árs-
ins 1925 var kaupgjald alment
ekki greitt í peningum, heldur
urðu verkamenn að taka á kaup
sitt vörur við verslanir þær, er
þeir unnu hjá, án tillits til
þess, hvort þær væru þar dýrari
eða ódýrari en annarsstaðar.
Verkafólkið fer þannig á mis við
lækkun þá á vörum, er hin marg-
lofaða samkepni kaupmanna get-
ur haft í för tneð sjer. Alment
var þess vænst, er fjelagið hafði
komið ákvæði þessu inn í samn-
inga sína við atvinnurekendur, að
nú yrði horfið frá hinni gömlu
láns- og skuldaverslun og at-
vinnufyrirtækin greiddu nú launin
í peoingum. En hvað skeður?
Aðeins eitt af atvinnufyrirtækjun-
um — Verslunin Konráð Hjálm-
arsson — greiðir kaupið viku-
lega í peningum, eins og um var
samið. Allir aörir, er samning-
.inn höfðu undirskrifað og nokkra
vinnu höfðu, komu sjer að mestu
hjá allri peningagreiðslu og eng-
inn annar greitt kaupið út reglu-
lega, eins og þó líka var um
samið.
Þegar svo samningar fóru fram
að nýju um áramótin 1927 var
þetta ákvæði samningsins rýrt
svo mjög, að nú er það einkis
nýtt að heita má, enda greiðir
nú ekki einn einasti atvinnurek-
andi reglulega út kaup verka-
fólks nema einn útlendur atvinnu-
rekandi — Fóðurmjölsverksmiðj-
an.
þessi hlið málsins er tekin svo
skýrt fram hjer, til þess að benda
á, að þýðingarlaust er að halda
því fram, að almenningur geti
keypt vörurnar þar sem þær sjeu
ódýrastar. Svo er ekki, nema þar
sern kaupgjaldiö 'er greitt reglu-
lega i peningum. þá nýfur sam-
kepni kaupmanna sín, ef hún er
nokkur, en fyr ekki.
Þó nú sje búið að lögbjóða
að kaupgjald skuli greitt vikulega
í peningum, og enga samninga
þyrfti þessvegna um það framar
við atvinnurekendur, er það ekki
gert að heldur. Það verður því
að telja, að eins og nú er ástatt
sje ekki unt að fá verkakaup
greitt í peningum, sem neinu
nemur, nema fyrir þá, sem ekk-
ert þurfa að versla, s. s. ein-
hreypa menn. Auðvitað eru ein-
hverjar undantekningar til í þessu
efni sem öðru, þær gera ekki
annað en sanna regluna.
En þó almenn útborgun kaup-
Byggingasamþykt
fyrir Neskauptún
öðlaðist gildi 1. janúar þ. á.
Samkvæmt henni verða allir þeir, er byggja vilja ný hús eða
mannvirki, breyta eldri mannvirkjum eða flytja þau til, að sækja
um leyfi bygginganefndar til þess. Leyfið fæst ekki nema umsókn
hafi áður verið send til byggingafulltrúa kauptúnsins og honum
fengin öll þau gögn, sem áskilin eru til þess að leyfið fáist, svo
sem uppdrættir og því um líkt.
Taki smiöir að sjer framkvæmd verks, án þess leyfi nefndar-
innar sje fyrir, sæta þeir sektum eða annari ábyrgð samkvæmt
fyrirmælum samþyktarinnar.
Fyrir því er hjermeð skorað á alla þá, sem hlut eiga að máli,
að hegða sjer í öllu eftir fyrirmælum bygginganefndar og bygg-
ingafulltrúa. Byggingafulltrúi er Sigurður Hannesson, trjesmiðui og
varafulltrúi Eiríkur Elísson, trjesmiður. Veita þeir allar upplýsing-
ar þeim er þess óska.
. Norðfirði. 1. mars 1928.
Oddviti Neshrepps.
að stjórnin teldi sjer skylt að
starfa í öllu með hag hinnar
vinnandi alþýðu einnar fyrir aug-
umogfara sínu fram án tillfts til
þess, hvað kæmi bönkunum og
auðmönnum betur, kom það í
Ijós, að stuðningur þeirra „frjáls-
lyndu“ var búinn. Mowinkel
lýsti því yfir, að hann mundi þá
þegar flytja vantrautsyfirlýsingu
á stjórnina og kváðust bændur
og íhaldsmenn greiða henni at-
kvæði.
Þegar undir umræðunum kom
í ljós hver væri ástæðan fyrir
hinni skyndilegu breytingu „frjáls-
lyndra“. Hún var sú, að bank-
arnir töldu fyrirsjáanlegt, að stór-
kostlegar innstæður auðmanna
og verðbrjef yrðu flutt úr landi,
gjalds hafi enn ekki unnist, þá
hefir þó annað unnist, sem líka
er talsvert mikils virði. Það er að
verðlag á nauðsynjavöru hefir
orðið jafnara en það var áður.
Þær verslanir, sem jafnframt
reka aðra atvinnu, hafa lækkað
til muna verð á flestum nauð-
synjavarningi, svo litlu lakara
virðist vera að skifta við suma
þeirra en smákaupmennina. Er
það strax beinn vinningur verka-
fólki með þó ófrelsið sje það
sama fjármuni þá, er þeim inn-
heimtist.
Verklýðssamband Austurlands
samjDykti á síðasta þingi sínu, að
safna í hverju kauptúni skýrslu
um verð á nauðsynjavörum, svo
hafa mætti það til hliðsjónar í
kaupdeilum.
Hjer fer á eftir skýrsian fyrir
Norðfjörð.
Verð nokkurra nauðsynjavöruteg-
unda við helstu verslanir á
Norðfirði 1. mars 1928.
Vörutegund * . ir ’Tn g— o > Versl. Sigf. Sv.* ** Versl. Bj. Bj.*** * 2 QJ u. <D > t: o 2 03 £ iri > _ o,4o o,6o o,6o o,8o (080) o,8o 13,- 1,6o l,2o 0,95 0,85 (330) 2,7o 1,95 (075) o,3o 1,00 (040)
Rúgmjöl . . pr. kg. Hveiti ... Hrfsgrjón . . Sagogrjón. . Hafragrjón . Kartöflumjöl. Kartöflur . pr. sekk Rúsínur . . pr. kg. Sveskjur . . Sykur (höggv.) Strásykur . . Kaffi (óbrent) Kaffibætir. ■ Smjörlíki . • Dósamjólk . pr. dós Sódi . • • • Pr- kg- Sápa ... Steinolía . . o,4o 0,60 o,55 0,80 0,55 o,8o 13,50 1,90 1,30 0,90 0,80 3,55 3,00 2,20 0,80 0,25 0,80 0,38 0,42 0,60 0,65 0,90 0,65 0 90 16,00 1,80 1,40 0,95 0,85 3,60 2,70 2,10 0,80 0,30 0,90 0,40 0,35 0,54 0,54 0,72 0,54 0,68 12,60 1.70 1,25 0,85 0,78 3,00 2.70 1,60 0,68 0,27 0,90 0,4 o 0,39 0,60 0,60 0,75 0.60 0,80 12,00 1,20 1,40 0,90 0,80 3,30 2,70 2.10 0,75 0,3o o,9o (040)
Meðaltal .... Meðaltal peningav. 33,08 29,77 35,92 32,33 30,1C 30,10 30,49 28,66 32,00 28,80
Kol . . pr. loo kg.| 5,5oj 5,5o|
ef jafnaðarmannastjórnin tæki
við. Bankarnir höfðu farið fram
á við stjórnina, að stofnað yrði
einskonar innlánssamband, er all-
ar lánsstofnanir tækju þátt í og
stjórnin tæki ábyrgð á. Þessu
neitaði verkamannastjórnin. Sneru
þá bankarnir sjer til Mowinkels
og tókst að fá hann til þess að
afstýra hættunnil!
Vantraustsyfirlýsing þeirra
„frjálslyndu“ var samþykt með
88 atkv. gegn 63. Losnaði liorns-
rud og samherjar hans þannig við
það, að verða „karklútur“ banka-
valdsins í Noregi eins og hann
orðaði það, en Mowinkel tókst
það veglega hlutverk á hendur.
Af skýrslu þsssari er augljóst,
að talsverður verðmunur er enn
á nauðsynjavarningi verslananna.
— Nú ber að gæta þess,
að þær verslanir, sem hafa yfir
mestri atvinnu að ráða, eru
strangastar með að krefjast við-
skifta verkafólksins. Er það því
augljós óhagur fyrir verkamann-
inn, að verða að kaupa þar
nauðsynjavörur sínar hœrra verði
en annarsstaðar er hægt að fá
þær. Munar það fljótt á mikilli
verslun. Aldrei verður hægt að
koma því viö, að krefjast þess,
aö þær verslanir, er jafnframt
versluninni hafa yfir vinnu að
ráða, selji alt jafn ódýrt og ó-
dýrustu smákaupmenn eöa sjer-
verslanir geta selt, og þessvegna
verður krafan um peningagreiðslu
á kaupgjaldinu alveg jafn eðli-
leg og sjálfsögð.
Annað aðalatriðið, sem fyrir
verður, þegar ræða á um lífskjör
og afkomu verkafólks, er vintiu-
tíminn. Hjer á landi er ennþá
enginn vinnutími lögboðinn eins
og allvíða er orðið í öðrum
löndum. Víðast hvar hefir þó
verkalýðsfjelögunum tekist að fá
10 stunda vinnudag viðurkend-
an og kaudgjaldið miðað við
hann. Qengur þetta sennilega þar,
sem um tímavinnu er að ræða,
og taxtar eru ákveðnir fyrir eft-
irvinny og næturvinnu. Aftur á
móti er þessi vinnudagur enn
ekki viðurkendur fyrir þá, sem
eru árs- eða mánaðarráönir. Mán-
* Peningaverð versl. er lo prc. lægra.
** Peningaverð versl. er 6 prc. lægra.
*** Peningaverð. — Þær vörur, sem verðið
er tilfært á innan sviga, hafa verslanir þegsar
ekki, en er, vegna meöalv'., sett sem næst
veröi þeirrar verslunar, er líkast verð hefir að
öðru leyti.