Jafnaðarmaðurinn - 19.04.1928, Blaðsíða 2

2
JAFNAÐAKMAÐURINN
Vinnumaðurinn
og versiunarólagið.
Vinnumaður Ihaldsins hefir enn á
ný hvíslað í eyra nafna þess áss,
sein heirnskastur hefir talinn verið,
en það er Hænir. Þessi nafni goðs-
ins, sem meir líkist því að gáfum
en góðgirni, hefir ekki svikist um
að flytja almenningi hvíslingarnar.
Þær er að finna í 7. tbl. Hænis þ. á.
Vinnumaðurinn kvartar undan því,
að jafnaðarmenn sjeu hugsjónamenn,
og er það eðlilegt. Hann mun öðru
vanur í stóriðju íhaldsins. Hugsjón-
ir eru óþarfar — þær trufla starf-
ið. — Alþýðan á ekki að hugsa —
hún á að vinna. Er þetta ekki hugs-
anaþráður /halds-vinnumannsins?
Jafnaðarmenn vilja aftur á móti
að alþýðan hugsi og vinni, dg þeir
vilja meira. Starf þeirra miðar að
því, að leysa hana úr atvinnu-þræl-
dómi auðvaldsins. Þeim virðist órjett-
látt, að einstakir menn raki saman
auði fyrir litla eða enga vinnu, en
aðrir vinni baki brotnu alla sína
æfi, en liafi þó hvorki í sig eða á.
Slíkar eru hinar „loftkendu" hug-
sjónir jafnaðarmanna.
íhaldsvinnumaðurinn virðist ekki
vita, aö jafnaðarmenn hafa bent á
glöggar leiðir, sem liggja til bóta á
auðvaldsskipulaginu. Hann virðist
heldur ekki vita, að allir mestu og
bestu menn heimsins aðhyllast að
meira eða minna leyti skoðanir
jafnaðarmanna. Jafnaðarstefnan hefir
nú staðist þá reynslu, sem flestar
nýjar stefnur verða að þola, að
órökstuddir sleggjudómar og upp-
nefni sjeu notuð sem vopn gegn
henni. Vinnumaðurinn hefði þess
vegna ekki átt að reyna að nota
þessi vopn. Þau eru bitlaus orðin
og lýja þann, sem með þau fer.
Skrif vinnumannsins benda þó
meir á ilt uppeldi en illar hvatir.
Þess vegna er rjett að taka þessa
villuráfandi sál og kenna henni staf-
róf jafnaðsrstefnunnar.
„Fögur og stór" er hugsjón jafn-
aðarmanna, segir íhaldsvinnumaður-
inn. Þessi orð hans benda á, að
Það mun vera æíagamall siö-
ur hjer á landi, að helga sjó-
mönnum einn sunnudagá árinu.
Þá er beðið fyrir þeim í öllum
kirkjum landsins og hjörtum allra
landsmanna.
Sjómannadagur er nú á tím-
um þriðji sunnudagur eftir þrett-
ánda.
í dag er sjómannadagur þessa
árs — vel fallinn til þess, að
ræða um sviplegasta banamein
þjóöarinnar — manntjónið á sjó.
Er nú vert að ‘minnast þess,
að elsta og frægásta erfiljóðið,
sem orkt hefir verið á íslenska
tungu, var gert eftir ungan og
hraustan efnismann, sem Ijet líf
sitt í sjónum — hjer upp við
Mýrar, þar sem svo margir hafa
druknað fyr og síðar. Jeg á við
Sonartorrek, sem Egill Skalla-
hann muni ekki af eiginhagsmuna-
hvöt varpa sannleikanuni fyrir borð.
Hann er ef til vill líka svo fávís,
að honum finnist. að hann standi
hjer undir merki hans; ef svo er,
skal honum virt til vorkunnar sam-
líkingin um sápukúluna. Sú samlík-
ing er ekkert annað en hljómmikið
„slagorð" rökþrota manns, og bendir
á, að liann álíti lesendur íhaldsblað-
anna svo þroskasnauða, að þeir láti
slík glamuryrði móta sjer leið í op-
inberum þjóðmálum.
Allgi unnfærnislegar eru ályktanir
„vinnumannsins" viðvíkjandi kaupfje-
lögum og kaupmönnum. Þar stend-
ur meðU annars þessi klausa: „/
Hænisgreininni var sýnt fram á að
kaupfjelögin, sem starfa í 3 stærstu
kauptúnum austanlands selja frekar
dýrari vörur en kaupmenn — og að
helstu nauðsynjavörur handa verka-
mönnum og sjómönnum eru ekki á
boðstólum hjá kaupfjelögunum um
það leyti, sem samanburðurinn er
tekinn, og það mun víst langur
tími á árinu, sem kaupfjelögin vanta
helstu nauðsynjavörur".
Ihaldsvinnumaðurinn hefír senni-
lega aldrei í kaupfjelagi verið, og
það lítur ekki út fyrir að hann hafi
að neinu leyti kynt sjer þann grund-
völl, sem þau eru reist á, og þess-
vegna álítur hann að þau sjeu bygð
og rekin á sama grundvelli og al-
menn kaupmannaverzlun, en svo er
ekki.
Aðal vörukaup þeirra kaupfjelaga,
sem rekin eru í hinum rjetta kaup-
fjelagsstíl, eru eftir pöntunum frá
kaupfjelagsmeðlimum. Þess vegna
er ekki eðlilegt, að þau hafi fyrir-
liggjandi vörur handa hverjum sem
er. Það, sem hefir látið vinnumann-
inn hlaupa þetta gönuskeið, eru
sennilega söludeildir kaupfjelaganna,
sem stofnaðar eru í hagnaðarvon
og eru reknar á ábyrgð kaupfje-
lagsstjóranna, og eru þeir þá auð-
vitað sjálfráðir, hvort þeir selja vör-
una dýrara eða ódýrara en kaup-
menn. Hitt er líka skiljanlegt, að
þeir hafi ekki meiri vörur fyrir-
liggjandi en gróðavænlegt er.
Á öðrum stað í áðurnefndri grein
segir vinnumaðurinn meðal annars:
grímsson gerði eftir druknun
Böðvars sonar síns.
„Sleit marr bönd
minnar ættar,
snaran þátt
af sjálfum mjer‘‘
sagði Egill.
Frá landnámstíö hefir sjórinn
árlega slitið mörg ættarbönd,
margan snaran þátt af þjóðinni.
Við höfum of lítið um þetta
hugsað, vafalaust af því, að hjer
er að ræða um ættarböl, sem
hefir fylgt þjóðinni frá upphafi
íslandsbygðar. Og þó má vafa-
laust ráða mikla bót á þessu
hörmulega þjóðarmeini.
En vitanlega hlýtur það að
kosta mikið erfiði og mikið fje.
Það er ekki laust við, að menn
sjái stundum ofsjónum yfir því
fé, sem varið er til að vernda líf
— „en einkenniiegt þykir mjer, að
árið 1925, þegar sjerstaklega mikil
vinna var á Norðfirði fyrir verka-
menn, og þeir fengu þá peninga-
greiöslu vikulega fyrir vinnu sína,
að þá mun víst allur þorri þeirra
hafa sjeð sjer bestan hag í því, að
skifta við kaupmenn".
Hjer hagræðir „vinnumaðurinn"
sannleikanum á íhaldslegan liátt.
Það hefir víst enginn nema hann
og húsbændur hans orðiö varir við
að verkamenn hjer á Norðfirði
hefðu sjerstaklega mikla vinnu árið
1925. Um peningagreiðsluna hefði
vinnumaður.inn átt að þegja. Þar
þverbrutu húsbændur hans bæði
landslög og eins samninga við Verk-
lýðsfjelag Norðfjarðai. Aðeins einn
atvinnurekandi greiddi kaupið viku-
lega í peningum, en hin elsta skulda-
og lánsverslun hjer á Norðfirði virð-
ist ekki hafa neína löngun til að
breyta verslunaríyrirkomulaginu. —
Sagt er, aö kaupmaðurinn flýi verka-
fólkið, þegar það kemur til að sækja
peninga fyrir vinnu sína, og svo
þegar að sultur og seyra þerðir að
neyðist fólkið til að taka vörur út
á vinnuna, og allii Norðfirðingar
þekkja verölagið þar, Slík er um-
hyggja íhaldsins fyrir alþýðunni.
Þessi 'verslun er þó víst ekkert
sjerstök, en hún eða starf hennar á
flestum sviðurn sýnjr ágætlega „versl-
unar moral" skulda- og lánsversl-
ana hjer austanlands.
Peningaverslanirnar eru að vissu
leyti lítið betri. Verðlagið er aö
vísu eitthvað lægra, en oft er erfitt
að fá nokkra vissu um það, því að
sumar þeirra hafa „dagprísa", og
svo þegar þessar verslanír hafa
fengið nægilegt rekstursfje, sækir
alt í sama horfið hjá þeim og
skulda- og lánsverslununum. Þannig
hefir það reynsf hjer á Norðfirði.
Stærstu peningaverslanírnar hjer eru
farnar að lána. I vetur hafa þær
eitthvaö lánað sjómönnum og nú í
vor, þegar þeír fóru að fiska, hafa
þær tekið af þeim fiskinn fyrir 12
til 18 aura hvert kg.
fjeldur nú ekki íhaldsvinnumaður-
inn aö sjómcnn þafi sjeð sjer best-
an hag í því, að selja kaupmönnum
og heilsu þjóðaririnar.
Það er óþaríi; því fje hefir ver-
ið vel varið. Það hefir borið
margfaldan ávöxt.
Því til sönnunar þarf ekki ann-
að en líta á dánartölur þjóðar-
innar. En þá er átt við það,
hvað margir deyi á ári hverju af
hverjuin 1000 manns:
1861—1870 dóuað meöalt. 32,7 af 1000
1891-1900 „ „ „„ 17,9
1916-1920 „ „ „„ 14,1 „ „
— þrátt fyrir spönsku veikina,
sem lijer gekk eins og annar-
staðar 1918. Var nú dánartalan
orðin svo lág, að hún var ekki
1916—20 lægri hjer neinstaðar
í Norðurálfunni nema í Hollandi
(13,7) og Danmörku (13,1). Síð-
an 1920 hefir dánartalan hjer á
landi haldið áfram að lækka, var
1921—25 13,8
1926 11,1
Þetta er glæsileg framför, þeim
mun fremur þegar þess er gætt,
að við stönduni enn að einu leyti
langt að baki öðrum bestu menn-
ingarþjóðum. Mnnndauöi af slys-
förum er miklu meiri hér en í
öörum löndum. Það er sárasta
þessum fiskinn? Jeg held ekki. En
kaupmenn, sem að dómi lians láta
sjer svo ant um alþýðuna, hafa nú
ekkert salt tií, nema handa sjálfum
sjer. Raunar hefir ein verslunin lijer
á Norðfirði selt eitthvað lítilsháttar
af salti, en það hefir hrokkið skamt.
Sumir sjómenn eru heldur ekki
fyllilega sjálfráðir hverjum þeir selja
framleiðslu sínn. Skuldaklafinn hvíl-
ir á þeim, og kaupmennirnir, „sem
stara á sína eigin pyngju“, munu
aldrei reyna til að leysa hann, ef
þeir halda að pyngjan rýrni við það.
Það ljelegasta í greininni eru þó
frelsishugmyndir vinnumannsins. Þær
eru að vísu all-þokukendar og hverfa
að mestu í orðagjálfar, en þó skýt-
ur þar upp höfði hinn marg aítur-
gengni draugur íhaldslns og skal
hjer eytt nókkrum orðum til aö
kveða hann niður. Mikill meirihluti
álls löggjafarstarfs hins borgaralega
þjóöskipulags hefir miðað að því,
að tryggja einstaklinginn fyrir fjöld-
anum. Qegnum löggjöfina hefir
hinni ráðandi stjett tekist að veita
meðlimum sínum svo að segja ótak-
markað hnefarjettarfrelsi, en þetta
frelsi er í raun og veru forngripur.
Það eru ieifar frá villimensku frum-
aldanna. Frelsi villimannsins er það
frelsi, sem íhaldsmenn tilbiðja. Villi-
maðurinn setur sjer fáar reglur,
hann má lifa eins og honum sýnist.
Það vilja íhaldgmennn líka gjöra.
Við jafnaðarmenn segjum aftur á
móti: Hið raunverulega frelsi villi-
mannsins er mjög lítið. Líf hans er
óslitin barátta gegn utanaðkomandi
hættum. Þessar hættur ógna frelsi
hans frá öllum hliðum, svo að hann
verður að mejru eða minna leyti
þræll kringumstæðanna. Þetta sáu
vitrustu menn frumaldanna, Þess-
vegna • voru þjóðfjelögin mynduð,
því „sameinaðir stöndum vjer, en
sundraðír föllum vjer". Með niynd-
un þjóðfjelaganna fær maðurinn
fyrst sitt raunverulega frelsi, þá er
hið fyrsta þrælsok leyst. Samt
hefir hnefarjettarfrelsið lifað. Ihalds-
menn allra alda hafa elskaö það.
Það sýnir besteignarþrældómur forn-
aldarinnar, Ijenskúgun miðaldanna
og atvinnuþrældómur nútíinans.
og hörmulegasta banameinið,
sem þjóðin á við að stríða. Þar
erum við langt á eftir öðrum
þjóðum. Þar eigum við lengst í
land. Og alt er þaö sjóslysun-
um aö kenna, því manndauði af
öðrum slysförum er minni hjer
en í öðrum löndum, hjer eru
engin járnbrautarslys, eða námu-
slys, og verksmiðjuslys mjög fá-
tíö.
Manndauði af slysförum nem-
ur nú á dögum í öðrum nálæg-
um löndum sem hjer segir:
í Noregi um 3,8 af 10000 á ári.
í Englandi og Wales um 3,7
af 10000 á ári.
í Svíþjóð 3,2 af 10000 á ári.
Hri hjer á landi látast af slys-
förum enn í dag 9—10 af ÍOOOO
á ári aö meöaltali.
í Sviþjóð nema druknanir ekki
nema um það bil V« af öllutn
slysdauða, í Noregi '/v en ^jer
á landi 2/a—4/o.
Jeg hefi einu sinni athugað
slysfarir hjer á landi 1881 1910.
Á þeim 30 árum létust 2537
manneskjur af slysförum; af þeim
druknuöu 2096 eða rúmlega 4/5.
Jeg læt hjer nú staðar numið að
sinrii, en ef vinnumaðurinn óskar
eftir, skal jeg síðar skýra fyrir hon-
um hvernig atvinnuþrældómurinn
hefir myndast í heimjnum, og má
hann þá ekki, eða húsbændur hans,
kveinka sjer þó að í sambandi við
það verði gripið á þeim kýlum, sem
næst standa.
X.
Jafn kosningarrjettur
karla og kvenna
í Englandi.
Símfregn hermir, að enska fhalds-
stjórnin leggi fyrir þingið frumvarp
til i?ga um jafnan kosningarrjett
karla og kvenna. Svo sem kunnugt
er, htifa karlmenn þar í landi kosn-
ingarrjett 21 árs gamlir, en konui
ekki fyr en þær eru þrítugar. Hyggst
nú íhaldiö að afnema órjett þann,
sem konum er gerður og lækka
aldurstakmark þeirra í 21 ár eins
og karlmanna. Hugulsemi þessi er
talin vera sprottin af óttanum við
kosningar sem líklegt er aö fram
fari f Englandi á þessu ári. Þykist
íhaldið verða að geta bent á eitt-
livað, er það liafi borið fram og í
samræmi sje við almenningskröfur,
því svo oft hefir það á umliönum
árum gengið erinda auðvaldsins
enska gegn kröfum og óskum al-
þýðu manna.
Ensk blöð, sem andstæð eru
stjórninni, telja hjer meira liggja
bak við en einskæra umhyggju fyrir
auknum rjettindum kvenna. Þau
telja allar undangengnar kosningar
sýna, að f hvert sinn og rjettur
kvenfólks er aukinn, þá aukist einn-
ig, fyrst í stað, kjósendafjöldi aftur-
haldsflokkanna. Konur, sem aldrei
hafa tekið þátt í stjórnmálum, eru
hræddar við að fylgja öðru en því,
sem er, og þess vegna kjósa þær
með íhaldinu. Þess vegna vill nú
íhaldið fjölga kvenkjósendum, segja
andstöðublöðin. Hvort þetta er rjett,
skal hjer ósagt látið. En allir, sem
Slysadauðinn var á þeim áratug-
uni að meðaltali 11,2 af lOOOO
á ári. Mjer varð þá að orði:
„Þetta manntjón er voðalegt, það
er margfalt meira en í nokkru
öðru landi, ef miðað er við
fólksfjölda“ („Mannskaðar á ís-
landi“ 1912 bls. 6). Og sama
má segja enn í dag, því ef við
tökum fyrsta fjórðung þessarar
aldar þá sjáum hafa: við að druknað
1902—5 samtals 285
1906—10 *» 379
1911—15 » 365
1916—20 »». 295
1921—25 »» 430
pað verður samtals 1754 á
25 árum, eöa um 70 tnanns aö
meöaltali á ári. Á þeim sania
tíma hafa þar að auki druknað
hjer við land yfir 200 útlending-
ar. Allur þorri þessara slysa verð-
uf á sjó og er hjer aðallega að
ræða um hrausta karlrpenn á
besta aldri, og langflestir drukna
þeir af fiskiskipum.
Nú má segja, að þetta mikla
mannfall stafi af því, að sjó-
mannafjöldinn sje hlutfallslega
Aðaláhætta verkalýðsins.
Ræða Guðmundar landlæknis á stofnfundi
„Slysavarnafjelags íslands“.