Akranes - 23.04.1942, Blaðsíða 5

A K R A N E S
5
ÓLAFUR B. BJÖRNSSON:
Þættir úr sögu Akraness
I. Upphaf bindindishreyfingarinncr
á Akranesi
Þessi grein er sérstaklega helguð móður-
bróður mínum, Sveini kennari Oddssyni, sem
var einn fyrsti hvatamaður að bindindisstarfi
hér. og stuðningsmaður þess alla tíð. Sveinn
heitinn var skólastjóri hér yfir 30 ár. Hann
hafði óvenjulega kennarahæfileika, og var á
þeirrar tíðar mælikvarða óvenjulega mennt-
aður og víðlesinn.
Ó. B. B.
Um margar aldir hefir mikið verið
drukkið hér í þessu landi. Gefur að
skilja að það hafi ekki síður átt sér
stað í sjóþorpum, þar sem fjölmennið
var meira. Þá hefir og iðjuleysið í
landlegum verið hinn b.ezti vermireit-
ur fyrir vínnautn og allskonar óreglu.
Beinar sögur eða sagnir um ofdrykkju
hér á Akranesi hafa menn ekki nema
frá elztu núlifandi mönnum.
Á árunum frá 1860—1890 var hér
hreinasta brennivínsöld. Þótti þá eng-
inn maður með mönnum, ungur eða
gamall, sem ekki gat verið með a. m.
k. Menn drukku almennt, mjög mikið
og illa. Svo sem gefur að skilja olli
þetta oft slagsmálum og flokkadrátt-
um, óvild og árekstrum, þó furðanlega
sjaldan hlytust þar af meiri háttar
vandræði. Á þessum tíma, var vínsala
á Akranesi á mörgum stöðum. Var það
ekki ósjaldan, að menn færu með fisk
úr fjörunni til þess að kaupa fyrir
brennivín. Kom þá fyrir, að menn
væru ekki orðnir affullir, er þeir voru
kallaðir næsta dag. Menn keyptu mikið
vín og settust að því heima. Og menn
keyptu í smáskömmtum og drukku það
vfð búðardiskinn. Það var mikið
drukkið, bæði þegar vel aflaðist og
líka þó afli væri rýr. Á þessum tíma
var afkoma fólks hér afar rýr. Það
komu fiskileysis ár, og þó fiskur væri
sæmilegur eftir þeirrar tíðar mæli-
kvarða, þá var verðið ekki meira en
það, að um engin uppgrip var að ræða.
Og þá lifðu menn svo til eingöngu af
sjónum, svo það má nærri geta að
þessi mikla vínnautn var mikill „mel-
ur“ í afkomu manna, og olli þá sem
ávalt miklum vandræðum utan heim-
ilis og innan, um líf og skapgerð þeirra
sem þetta kom harðast niður á, og
mest áttu við að búa. Er lítið um fagr-
ar eða skemmtilegar myndir úr félags-
lífi manna frá þessu tímabili, en marg-
ar ljótar, þar sem mikið og almennt
var drukkið, þó mörg þessara heimila
hefðu mat af skornum skammti.
Árið 1882, hinn 8. janúar er stofnað
hér á Akranesi félag sem kallar sig
Æfingarfélagið. Stofnendur voru 24
karlar. Boðsbréfið að þessari félags-
stofnun er dags. 28. desember 188X og
undirritað af þessum mönnum: Árna
Magnússyni, Hallgrími Jónssyni og
Guðm. Guðmundssyni.
Af þessu boðsbréfi er hægast að
gera sér grein fyrir því hvað vakað
hefir fyrir mönnum með félagsstofn-
uninni. Þar stendur m. a., „að þeir vilji
að menn komi saman til þess í gamni
og alvöru að ræða ýms mál er snerta
bæði Skagann í heild sinni, og svo
máske hvern einstakann mann. Von-
um vér því að þeir menn hér í Skagan-
um er hafa löngun til verklegra eða
menntunarlegra framfara, gefi þessu
nokkurn gaum, jafnvel þó árangurinn
af því yrði ekki annar en sá, að menn
æfðu sig í að koma reglulega fram á
fundum, og gjörðu hugsjónir sínar
ljósar með sem fæstum og skýrustum
orðum, því í þessu falli mundi það
sannast, að vaninn gefur lystina, og
það verður engum að list sem hann
leikur ekki“. Á fyrsta fundi félagsins
var kosinn fovmaður Árni Magnús-
son, varaformaður Hallgrímur Jóns-
son. Snæbjörn Þorvaldsson gjaldk. og
ritari Hallgr. Jónsson.
Æfingarfélagið hefir látið mörg mál
til sín taka, snertandi heill og menn-
ingu Skagans. Mun nú sumum þykja
sumt af því einkennilegt. Á fundi 19.
marz 1882 kemur t. d. fram uppá-
stunga frá Bjarna Þórðarsyni í Heima-
skaga, að menn gangi í félagið um að
minnka kaffidrykkju. Varð um það
löng umræða, er laut mest að því, að
vísu væri þarflegt, mest vegna marg-
falds kostnaðar, er kaffibrúkunin
hefði í för með sér, — að minnka hana,
en að hinu leytinu mundi það varla
mögulegt sakir þess óstjórnlega vana
sem víðast væri nú orðinn heimilisfast-
ur, enda væru og nokkrir fundarmenn
því algerlega mótfallnir að minnka
kaffidrykkju. Var svo fellt með 11 at-
kv. móti 10, að taka málið til frekari
umræðu á næsta fundi og var þar með
úr sögunni.
En í stað þess skeður það einkenni-
lega á næsta fundi 26. marz, að samkv.
dagskránni er rædd tillaga frá Guð-
mundi í Teigakoti, ,,að stofnað yrði
bindindisfélag fyrir unglinga í því
skyni að þeir með framtíð þessvegna
varðveitist frá skaðsemi ofdrykkjunn-
ar“. Einkanlega fór tillagan fram á
að allir drengir sem nú eru. í barna-
skólanum gengju fyrst í bindindi, og
útbreiði það svo meðal leikbræðra
sinna á Skaganum. Urðu töluverðar
umræður um mál þetta, og voru flest-
ir fundarmenn því meðmæltir að þetta
kæmist á. En vegna þess að fundar-
menn álíti það „ofvaxið fyrir unglinga
að koma slíku félagi á gang í byrjun-
inni án aðstoðar eldri manna“, þá var
það samþ. að fundurinn kjósi fimm
manna nefnd til þess að semja reglur
fyrir téð félag, og jafnfram að menn
gjörðu samning við kennara barna-
skólans að öllum drengjum í honum
(barnaskólanum) væri gert að skyldu
að skrifa sig í algjört bindindi áfengra
drykkja áður en skólanum væri sagt
upp, í þetta sinn. t nefndina voru
þessir kosnir: Guðmundur í Teigakoti,
Ólafur í Litlateigi, Árni í Sjóbúð, Árni
í Heimaskaga og Ásmundur á Háteigi.
Á næsta fundi 16. april sama ár
skilar nefndin svo áliti, sem er ítar-
lega rætt á þessum fundi. Fylgdi þvi
lög fyrir hið væntanlega félag. Er það
í 8 greinum. 1. gr. er um, að öllum
börnum sem eru 8 ára aö aldri, gefist
kostur á að ganga í þetta félag. 2. gr.
er um að stjórn skuli skipuð 3 mönn-
um. Formanni, varaformanni og rit-
ara, sem allir séu kosnir til eins árs. 3.
gr. hljóðar svo. „Enginn félagsmaður
má neyta neinnra áfengra drykkja,
utan með læknisráði sem nauðsynlegs
heilsumeðals“.
Frh. í næsta blaði.

- .
<*•
Þessi mynd er tekin úr Vesturflös yfir þvert Akranes, ofan við miðju,
með Akrafjall í baksýn. í forgrunninum er Krókalón. Dalurinn í fjallinu
heitir Berjadalur og áin, sem- þar á upytök sín, Berjadalsá. Upv undir fjall-
inu, þar sem dalurinn skerst lengst niður, er vatnsveita Akraness tekin.
Þangað eru r-úmir 5 km frá Akranesi. •»