Akranes - 01.06.1944, Qupperneq 6

Akranes - 01.06.1944, Qupperneq 6
66 AKRANES Húsið í Görðum. Byggt 1876—1881 af sr. Jóni Benediktssyni, þá verandi presti þar. — Það er fyrsta steinsteypu- hús á landinu. Húsið stendur enn, en er nú notað sem líkhús. gæfist kostur á frjálst og óþvingað að fylgjast með þingmönnum, og hverju máli, sem þarna kæmi fram eða væri þar til lykta leitt. Hann hefur talið, að þann veg væri heiður stofnunar- innar og framtíð bezt tryggð. Næst á eftir kvöddu sér hljóðs kandidat Jón Sigurðsson og Eyjólfur hreppstjóri Einarsson, sem sögðust bera fram bænarskrá um þetta efni, sem sr. Hannes talaði um. Þá tók til máls forseti, sem þá var Bjarni Thorsteinsson konferensráð, og sagðist svo: „Sagði það sjálfsagt að eftir löggjöfinni væri ekki faranda fram á, að hafa þingdyrnar opnar í þetta sinn, en vildi þingið fara þess á flot, yrði það að vera í venjulegu bænarskrárformi, og vildi hann ekki farið væri lengra fram á þetta mál.“ Um þetta mál urðu þegar allmikl- ar umræður milli konungsfulltrúa, stiftamt- manns Bardenfleths og forsetans annars vegar, og Jóns Sigurðssonar og sr. Hannesar hins veg- ar. Þar upplýsir konungsfulltrúi, að Hróars- kelduþing hafi ekki verið háð opið, og sé ekki gert hér ráð fyrir því. Hann segir m. a. svo í ræðu sinni: „Ég verð að biðja menn að hyggja að því, að enn sem komið er, eins og rnálið er vaxið, þá verður einungis spurt um vilja vors einvaldskonungs, en ekki um hitt, að beita móti alkunnum konungsvilja þjóðarinnar vilja." Þessari ræðu svaraði Jón Sigurðsson. Næstur honum talaði Jón Johnsen, assesor í yfirréttin- um, sem þá var þingmaður fyrir Árnessýslu. Hann talaði á móti uppástungu sr. Hannesar um að þingið yrði haldið í heyranda hljóði. Þar næst stendur svo í þingtíðindunum: „Prófasturinn séra Hannes Stephensen ætlaði að andsvara því, er asessor Johnsen hafði mælt móti meðferð málsins, og þá mælti forseti, að hann yrði að álíta þetta málefni nú til lykta leitt, og sagði fundinum slitið." Forseti skar sem sagt niður umræður og sleit fundi. Þjónar og leppar konungsvaldsins hafa lengi steininn klappað með þjóð vorri fyrr og síðar. Það er ekki von að slíkt væri horfið á fyrsta fundi hins nýendurreista alþingis. Sem betur fer höfum vér á öllum öldum átt menn, sem þorðu að halda fram kröfum og rétti þjóð- arinnar og bjóða „valdinu" byrginn. Við minn- umst þess því með gleði og þakklæti á þessum tímamótum í sögu staðarins og sögu þjóðarinn- ar, að það skyldi vera Akurnesingur, fyrsti þingmaður Borgfirðinga eftir að alþingi var endurreist, sem hafði svo ríka tilfinningu fyrir réttindum þjóðar sinnar og hikaði ekki við að brjóta þar í bág við áform konungsvaldsins og þjóna þess. Á þessum árum, 1820—1840, var hér á Skaga rnjög léleg bygging og enda fram yfir 1870, þegar bygging timburhúsanna og steinbæjanna hefst. Þetta voru eintómir moldarkofar. Und- antekning frá þessu var þó á Ytra-Hólmi hjá sr. Hannesi, sem rétt eftir 1830 „húsaði for- kunnar vel“, eins og myndin sýnir, sem birtist hér á öðrum stað í blaðinu. Um 1830 eru orðnir 114 menn á Skaga. Þá eiga Akurnesingar sjálfir 17 skip og báta. Þá var öll verzlun við kaupmenn í Reykjavík, og áttu þeir hér tvö salthús. Þar létu þeir úti svo- lítið af salti á vertíðum og keyptu blautan fisk fyrir brauð, tóbak og brennivín. — Það er fyrr og seinna haldið í horfinu um tóbak og brenni- vín í þessu landi. — Árið 1840 voru þetta efstu bæir á Skaga: ívarshús, Geirmundarbær og Nýlenda á suður- Skaganum. Bakki og Litlibær á Vestur-Skag- anum, og svo þar næst Nýibær. Á Grund og í Sandabæ var fyrst byggt 1841. Þá var sem sagt meginið af Skaganum óræktað og óbyggt. Það rofar til Á árunum 1840—1860 batnar hagur manna nokkuð og eru hér á þessu tímabili nokkrir dugnaðarmenn. Meðal þeirra má nefna: Halldór Halldórsson á Grund (föður Gunnhildar ljós- móður), sem var mikill jarðræktarmaður, og átti nú orðið margar jarðir hér. Jón Arason á Miðteig, Tómás Zoega, Einar Þorvarðsson, mað- Hallgrímur Jónsson Miðteig. Hreppstjóri 1864. ur Gunnhildar, Magnús Sigurðsson i Lambhús- um, Níels í Lambhúsum og Magnús á Traðar- bakka, synir hans. Sigurður Lynge á Háteig, Bjarni Brynjólfsson á Kjaransstöðum o. fl. Þegar hagur Akurnesinga batnar, og útgerðin eykst, fara „fastakaupmenn" úr Reykjavík að gefa því meiri og meiri gaum og sigla þangað meira. Þótti þá Krossvík „óróleg". Er þá farið að gefa Sundinu gætur, vegna þess að þar þótti meira hlé. Hinn 20. júní 1859 lóðsaði Tómas Zoega þangað tvö kaupskip á sama flóði í fyrsta sinn. „Það þótti þá nokkuð djarft, en lukkaðist vel,“ segir Hallgrímur. Um þessar mundir, eða 1854, kemur hingað sá maðurinn, sem bar hér um langt skeið höfuð og herðar yfir almenning og átti hér hinn mesta þátt í öllum framförum og menningu, en það var Hallgrímur Jónsson á Miðteig, sem hér hefur verið vitnað til, og var hér hreppstjóri um langa tíð og þingmaður Borgfirðinga um nokkur ár. Á áratugnum 1860—70 batnar enn og veru- lega hagur manna, og margt færist í betra horf. Á þessum áratug kepptust menn um að eignast býli sitt og bát, varð það einmitt svo á þessum árum, að hver eignaðist ábýli sitt sjálfur. Um þennan áratug segir Hallgrímur hreppstjóri svo: „Og mun á þessu tímabili Skagamönnum hafa liðið bezt, jafnvel þó framfarirnar sæjust meira seinna. Þá voru skip og bátar orðin 69, kýr 25, kindur ekki nema 24, en það gerðu kláðaárin, hross voru 46, og allt þetta innan- bæjareign, já, og nokkrar jarðir í öðrum sveit- um-------“. Þá voru hér m. a. þessir nafnkenndir dugnað- armenn: Bræðurnir Sigurður, Erlendur og Tómás Erlendssynir, Jón Ásbjörnsson, Hall- grímur Jónsson, Þorsteinn Sveinsson, Guðmund- ur Guðmundsson, Halldór Einarsson, Magnús Deild. Áður nokkur hluti af þvottahúsi í sambandi við niðursuðuverksmiðju Ritchie, sem byggð var 1863. Breytt í íbúðarhús af Guðmundi í Deild, sem þar bjó lengi. Jörgenson, Jón Pálsson, Gísli Einarsson, Magn- ús Vigfússon, Árni Vigfússon, Helgi Guðmunds- son, Ólafur Bjarnason, Guðmundur Ólafsson, Ásmundur Þórðarson, Árni Magnússon o. fl. Árið 1863 er merkilegt í sögu Akraness, því að það ár er sett hér á fót líklega hin fyrsta niðursuðuverksmiðja á þessu landi. Það gerði skozkur maður, Ritchie að nafni. Mun hann hafa starfrækt verksmiðjuna til ársins 1874. — Hann var hér aðeins á sumrin. Hann sauð þarna niður fisk, lax og kjöt. Ritchie var hinn reglu- samasti maður og bezti drengur. Árið, sem minnast skal Ársins 1864 erum við þó alveg sérstaklega að minnast í ár, í tilefni af því að hinn 16. júní eru liðin 80 ár síðan löggiltur var verzlunarstaður á Akranesi, eins og áður segir. Frá þeim tíma má sérstaklega og alveg ótví- rætt rekja stöðugan vöxt og þróun Akraness. Það má segja, að ekki hafi verið genginn „ber- serksgangur" í neinum efnum, enda er sagt, að sígandi lukka sé bezt. Um aðdraganda þessar- ar skipunar og um verzlunina sjálfa hefur nú um stund verið ritað nokkuð í þetta blað, og vísast því til þess um það efni. Þrátt fyrir þessa tilskipun um verzlunina, kemst ekki fastaverzlun á hér á Akranesi fyrr en 1872, er Þorsteinn kaupmaður Guðmunds- son setur sig hér niður og byggir sitt myndar- lega verzlunarhús fyrir vestan Bakka. Hinsveg- ar juku kaupmenn úr Reykjavík verzlun sína hér með því að sigla hingað, eins og fyrr segir, og varð að því mikil bót. Nú skulurn við snöggvast líta til ársins, sem hér er verið að minnast, 1864, og sjá hvernig hér er þá umhorfs. Enginn mynd er til af Akra- nesi frá þessum tíma, önnur en sú, sem hægt er að skapa í hugum lesendanna með orðum einum. Akranes eða Skipaskagi var þá að mestu ó- ræktaður lítt byggður tangi. íbúarnir voru þá orðnir yfir 300, og allmikill útvegur í eigu Ak- urnesinga sjálfra, miðað við það, sem áður var, þó að á öllum öldum hafi verið hér mikið út- ræði úr ölluim áttum. Kartöflurækt var þegar orðin nokkur, sáð í 5900 ferfaðma lands. En hér var þá næsta lítið um „heimsins lysti- semdir" eða nokkurs konar þægindi, sem fólki finnst nú ekki vera hægt að lifa án. Þá var enn kirkja í Görðum, og sótt þangað. Þá var enginn barnaskóli og ekkert samkomu- hús. Engar skemmtanir, nema bændaglíma á Grenjunum við og við. Oft mun og hafa verið haldin þar brenna á þrettándanum. Hér voru þá enn eintómir torfbæir og flestir litlir. Fyrsta timburhúsið byggði Hallgrímur hreppstjóri í Guðrúnarkoti 1871. Eftir það fjölg- ar þeim og byggingar fara að batna. Þá eru hér eingöngu opin skip. Fyrsti dekk- bátur kemur 1872. Þá er hér engin bryggja.

x

Akranes

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Akranes
https://timarit.is/publication/865

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.