Akranes - 01.08.1947, Blaðsíða 6

HOLLU STU HÆTTIR
VII. GREIN
Hollt matarœði.
Frá því hefir nú verið skýrt í tveim
undanförnum greinum, hver þörf líkam-
anum er fæðu og hverra efna í fæðunni,
en þar sem nú er langt um liðið siðan
önnur þessara greina birtist, þykir rétt að
rifja upp fáein atriði.
Við létta vinnu er talið, að karlmanns-
fæði þurfi að vera 3000 hitaeiningar á
dag, en kvenmannsfæði 2400 hitaein. Við
meðal vinnu þurfa karlmenn 3500 hita-
ein., en kvenmenn 3000, t. d. við algeng
innanhússtörf. Við erfiðisvinnu þurfa
karlmenn allt upp í 5000 hitaein. Börn á
2. ári þurfa rúmlega 800, en á 3. ári 900
til 1000 hitaein. Fimm ára hörn þurfa um
1200, en 8 ára um 1800 hitaein. Þegar
börn eru orðin 12 ára, þurfa þau jafn
mikið og fullorðnir við létta vinnu, en
14—15 ára gömul jafn mikið og fullorðnir
við meðal vinnu.
Næringarefni fæðunnar eru, svo sem
kunnugt er, eggjahvíta, fita og kolvetni
(þ. e. mjölefni og sykurefni). Ekki er það
fastákveðið, í hvaða hlutfalli þessi efni
skuli vera í fæðunni, en þar sem eggja-
hvítuefni er líkamanum nauðsynlegt til
endurnýjunar, til þess að bæta upp slit,
þá má hún ekki vera undir vissu marki.
Það er talið, að hún þurfi að vera sem
svarar 1 gramm á hvert kílógr. líkams-
þunga, hjá fullorðnu fólki, en hlutfalls-
lega meiri í fæðu barna og unglinga í
manna hafa gjört sér þetta ljóst og gjöra
enn, þar sem fyrirætlanir þeirra, undir-
búningur og starf að því, að skapa frið,
farsæld og hamingju eru í raun réttri á
því byggð, að virða og efla dyggðirnar og
mannkostina og láta þau verða sem mestu
ráðandi. Manndyggðirnar eru mannsand-
anum eðlilegar. Það er honum eðlilegt, að
þroskast á þeirri braut og keppa að þeim
hugsjónum. En sú ganga er örðug og sá
skóli er þyngri en skóli vitsmuna og þekk-
ingar, sem menningarþjóðirnar leggja nú
einkum áhrezlu á og hafa gjört. Það er þó
víst, að -eigi heill og hamingju einstklinga
og þjóða að verða borgið, þá verða þjóð-
irnar nú að leggja allt aðra og meiri á-
herzlu á manndyggðirnar í öllu barna-
uppeldi og þjóðaruppeldi en verið hefir,
enda er mörgum beztu mönnum það fylli-
lega ljóst. Þá kemur mjög mikilvægt atriði
til greina, grundvöllurinn. Vér höfum
traustan grundvöll undir uppeldi og þjálf-
un vitsmuna og þekkingar. Sá grundvöllur
er staðreyndir og reglur vísindanna, sem
ekki eru vefengdar. En þegar kemur til
vexti. Eftir því ætti karlmaður, sem er 70
kg. að þyngd, að þurfa 70 gr. af eggja-
hvítu á dag, en það samsvarar 350 gr. af
hráu, mögru nautakjöti (í því er 20%
eggjahvíta). Það er yfirleitt talið heppi-
legast, að eggjahvítuefni fæðunnar séu
bæði úr dýra- og jurtaríkinu og að börn
og unglingar þurfi ekki sízt ríflegan hluta
dýraeggjahvítu, og þá einkum í mjólk.
Auk þessara næringarefna eru svo bæti-
efnin og ólífrænu efnin (söltin), sem sagt
var frá í síðustu grein og ekki þarf að
endurtaka.
Eitt er það enn, sem er athyglisvert og
ekki má gleyma. Konur, sem hafa barn á
brjóstí, þurfa meira og betra fæði en ann-
ars, og sömuleiðis um meðgöngutímann.
Þær þurfa fleiri hitaeiningar og meira af
bætiefnum og söltum, einkum D-efni og
kalkefni. Börn þurfa einnig meira af A-
efni, D-efni (einkum pelabörn), kalkefni
og fosfór en fullorðnir.
Konur vanfærar og þær, sem hafa barn
á brjósti, þurfa 3000—3600 hitaeiningar
í stað 2400—3000 endra nær. Eggjahvíta
úr dýraríkinu er þeim nauðsynleg. Þær
eiga að neyta mikils af mjólk, eggjum og
kartöflum. f mjólk er kalk, fosfór, A- og
B-efni, og í eggjum A-, B- og C-efni og
töluvert af járni. Eggjahvíta i mjólk og
eggjum hefir mikið næringargildi. f kart-
öflum er C-vitamin, B-vitamin, kalkefni
og fosfór. Það, sem þá helzt skortir, er D-
um hin önnur andlegu verðmætin, dyggðir
og mannkosti, þá eru ekki allir á eitt sáttir
um grundvöllinn. En það liggur í augum
uppi, að sá grundvöllur, sem siðgæðisupp-
eldi og siðgæðislíf einstaklinga og þjóða
byggist á, verður að vera traustur. Hann
þarf að vera því traustari, sem allt slíkt
uppeldi er hið erfiðasta og vandasamasta
og þau andlegu verðmætin eru torsóttari
og heimta meira viljaþrek og sjálfsafneit-
un. En þá er grundvöllurinn traustur, ef
hann veitir það afl sannfæringarinnar,
sem ber uppi alla breytni manna og lætur
ávallt halda í réttu horfi. Til þess að svo
verði, nægir ekki nein óákveðin hugmynd;
heldur föst sannfæring. Siðgæðisgrund-
völlurinn verður að vera föst og ákveðin
lífsskoðun. Vér kristnir menn erum þess
fullvissir, að kristin trú sé slíkur öruggur
grundvöllur, öllum æðri og ódauðlegur. Á
honum ber að byggja uppeldi æskulýðsins,
og allar reglur um breytni og sambúð í
mannlegu samfélagi, því „enginn getur
annan grundvöll lagt en þann, sem lagður
er, sem er Kristur.“
efni, og það má bæta sér með góðu lýsi,
1—2 tesk. á dag.
En hvernig á þá að haga mataræðinu
almennt, að fengnum þessum upplýsing-
um? Einfaldasta ráðið virðist vera það, að
nota þau matvæli, sem eru auðug að öllum
nauðsynlegum efnum, en sleppa hinum.
Þá væri aðallega lifað á mjólk, osti, kjöti,
eggjum, grænmeti, kartöflum og ávöxtum,
feitum fisk, lifur og lýsi, auk vissra teg-
unda mjölmetis. Sleppt væri þá alveg
hvítu hveiti, hrísgrjónum (póleruðum),
sykri, óbættu smjörlíki og tólg. En málið
er ekki svo einfalt, að minnsta kosti ekki
enn sem komið er. 1 fyrsta lagi framleið-
um vér ekki nægilega mikið af öllum
þeim matartegundum, sem eru mest verð-
ar og af sumum lítið sem ekkert, enda þola
þær illa geymslu. 1 öðru lagi eru hollustu
matartegundir vorar yfirleitt dýrar, enn
sem komið er, og sumar rándýrar, svo
sem smjör, ostur, egg, tómatar og enda
sumt grænmeti. Sumar þessar tegundir,
t. d. ostur, verða því öllu fremur sælgæti
en veigamikill þáttur í fæðunni, sem þær
þó þyrftu að vera. Ennfremur þykir mörg-
um mjölmeti og sykur ljúffengari fæða
en önnur, auk þess sem hún er ódýrari.
Til þess að ráða bót á þessu er bent á
það ráð, að fara meðalveg. Fæðunni
er skipt í tvennt, verndandi fæðu og
orkugefandi fæðu. Verndandi fæða er, ef
svo má segja, kjarni fæðunnar. 1 henni
eru þau efni, sem ekki má vanta, þ. e.
eggjahvíta, bætiefni og sölt, og nægilega
mikið af þeim. Verndarefnin eru aðallega
mjólk, mjólkurafurðir, garðmatur, kjöt,
egg, feitur fiskur (síld!) og lýsi. Mjólk er
fullkomin fæðutegund; í henni eru flest
öll bætiefnin og flest söltin. Þessi hluti
fæðunnar, verndandi fæðan, á að nema
um 1500 hitaeiningum hjá fullorðnu fólki,
eða um helming fæðunnar. Við það bætist
svo orkugefandi fæða, aðallega kolvetni,
þ. e. mjölmeti og sykurefni, sem fer þá til
brennslu í likamanum og verður mismun-
andi mikil viðbót eftir tegund fæðunnar.
Verndandi fæðan á vitanlega að vera til-
tölulega meiri í fæði barna og því meiri
hluti sem þau eru yngri.
Hér skulu nefnd 3 dæmi um matarhæfi.
1. Barn á 3. ári. Mjólk 1 líter, 1 egg,
grænmeti 30—60 grömm, kartöflur eða
aðrir rótarávextir 50 gr., lýsi 1 teskeið,
ávextir eða hrátt grænmeti. Þetta er
verndandi fæða, alls rúmar 800 hitaein.
Við bætist orkugefandi fæða, smjör 10 gr.
og mjölmeti 50 gr. Samanlagt rúmlega
1000 hitaein.
2. Barn 6 ára. Verndandi fæða: Mjólk
1 líter, 1 egg, kjöt, fiskur eða ostur 30 gr.,
grænmeti 100 gr., kartöflur (eða aðrir
rótarávextir) 150 gr., lýsi 1 teskeið, á-
vextir eða hrátt grænmeti (C-efni). Orku-
gefandi fæða: Smjör 20 gr., mjölmeti
(brauð) 100 gr. Samanl. um 1500 hitaein.
90
AKRANES