Mjölnir - 12.02.1947, Síða 3

I
M J Ö L N I E
S
Heildsalastjórn sezt ad völdum á fslandi
Ný stjórn hefur nú verið
mynduð, eftir að stjórnarkreppa
hafði staðið yfir í 117 daga. —
I Þessi stjómarkreppa hófst með
því, eins og kunnugt er, að sam-
starfsflokkar Sósíalista í fyrr-
verandi ríkisstjóm bmtu eitt
veigamesta atriði stjórnarsamn-
ingsins, að vernda og efla sjálf-
stæði landsins ,með því að veita
Bandaríkjunum réttindi hér á
landi, sem eru skerðing á yfir-
ráðarétti landsmanna yfir landi
þeirra. Þar við bættist einnig, að
mikil brögð höfðu verið höfð i
frammi um framkvæmd nýsköp
unarmálanna, sem einkum fól-
ust í þeirri fjármála og við-
skiptapólitík, sem -rekin var
undir fomstu Sjálfstæðisflokks-
ins, en sú pólitík var, að leggja
þessi mál undir hina köldu
krumlu Landsbankavaldsins.
Það hefur margt verið rætt og
ritað um þessa stjórnaikreppu
^ og þá, sem ríkjandi var hér
fyrir nokkrum áram síðan. —
Sumir telja sig geta komið með
einhver töfraráð gegn stjómar-
kreppum og vandinn sé ekki
annar en að breyta stjórnskipu-
laginu. Mun þá vera átt við það,
að gera ríkisstjórnina óháðari
alþingi. Er ekki ólíklegt, að það
verði nú rætt í sambandi við
endurskoðun þá á stjórnar-
skránni, sem nú stendur yfir.
En gjalda skyldu menn varhug
við slíku tali. Útkoman gæti
naumast orðið önnur en sú aó
skerða lýðræðið 'i stjómarfar-
inu. Við íslendingar höfum nú
einmitt verið svo heppnir, eða
öllu heldur óheppnir að hafa
fengið að reyna stjóm, sem ekki
var mynduð að tilhlutan alþing-
is, coca-cola-stjói'nina, vansæll-
ar minningar. Við höfum reynsl-
una fyrir því, að slík stjóm er
r ekki fær um að leysa neinn
vanda, sem flokkarnir á alþingi
em ekki færir um. En aftur á
móti getur hún verið mjög þægi-
legt verkfæri fyrir afturhaldið
til að framkvæma ýmsar að-
gerðir, sem flokkar þess hirða
ekki um að bletta sig beinlínis á.
Við íslendingar höfum ekki
verið einir um það að búa við
stjórnarkreppur. í fjölmörgum
löndum hefur slíkt ástand skap-
azt á undanföraum mánuðum
og það má með sanni segja, að
þær séu einkennandi fyrir það
tímabil, sem við lifum nú á. —
Þetta tímabil einkennist af því,
að borgarastéttin er að tapa
óskoruðum völdum, sem hún
hefur til þessa haft í flestum
löndum, en alþýðan víða ekki
orðin nægilega sterk og sam-
hent til að taka völdin í sínar
hendur. Þessi röskun á krafta-
hlutföllimum innan Þjóðfélag-
anna leiðir til þess, að þessi
voldugu þjóðfélagsöfl vega salt.
Þrír möguleikar verða fyrir
hendi um stjórnarmyndun, borg
araleg afturhaldssöm stjórn,
stjóm, er byggist á tímabund-
inni samvinnu hinna andstæðu
stétta og vinstri stjóro, sem
þýði, að völdin hafi að meira
eða minna leyti færst í hendur
alþýðunnar.
Allir þessir þrír möguleikar
vom fyrir hendi hér á landi um
stjórnarmyndun nú s.l. hausti.
Þar sem Sósíalistaflokkurinn er
flokkur alþýðunnar, gat hann
aðeins tekið þátt í viðræðum um
tvo þá síðar töldu af þessum
þrem mögulei'kum og þar sem
Sjálfstæðisflokkurinn er hrein-
ræktaður fulltrúi borgarastétt-
arinnar, gat hann aðeins tekið
þátt 'í að ræða tvo þá fyrr töldu.
Fyrrverandi stjórn byggðist á
2. möguleikum, samvinnu milli
stéttanna og Sósíalistaflokkur-
inn tók þátt í viðræðum um
þann möguleika, bæði í 12
manna nefndinni og eins er
Ólafi Thors var falið að reyna
stjómarmyndun. Hann tók
einnig þátt í viðræðum um
myndun vinstri stjórnar ásamt
Alþýðuflokknum og Framsókn-
arflokknum og var það svo
langt komið, að þar strandaði á
Alþýðuflokknum, þótt honum
væri boðið það, að forsætisráð-
herrann skyldi verða úr þeim
flokki. En það var vinstri sinn-
aður maður, sem um var rætt,
og það gat íhaldið í flokknum
dkki þolað, en bauð hinsvegar
Stefán Jóhann í samvinnu við
afturhaldið í Sjálfstæðis- og
Framsóknarflokknum til ifor-
ystu um stjórnarmyndun. —
Alþýðufl. hafnaði þannig, þegar
á reyndi að taka þátt í vinstri
stjóm og var þar með sú leið
lokuð a.m.k. 'i bili. Áður hafði
starfið í 12 manna-nefndinni og
tilraunir Ólafs Thors leitt í ljós,
að ekki væri unnt að mynda
stjórn á sama gmndvelli og
fyrrverandi stjórn. Þar með
höfðu lokast þær tvær leiðir,
sem Sósíalistaflokkurinn gat
tekið þátt í, að farnar yrðu. —
Eftir var aðeins að reyna til
þrautar möguleika fyrir mynd
un hægri stjórnar, og það var
Stefáni Jóhanni falið að gang-
ast fyrir. í þeim viðræðum gat
Sósíalistaflokkurinn að sjálf-
sögðu ekki tekið þátt. Hann gat
ekki og getur ekki samkvæmt
eðli sínu tekið þátt í hægri
stjórn.
Elftir margar vi'kur og sí-
felldar framlengingar á frestum
hefur nú afturhaidinu tekizt
að mynda stjóm undir forsæti
hins „þrautreynda“ heildsala og
sjálfsala Stefáns Jóhanns. Það
mun löngum verða talinn dapur-
legur vottur um siðgæðisskort
íslenzkrar borgarastéttar og
miklar þrengingar hennar 'í
valdabaráttunni, að hún skuli
hafa kjörið þann mann til for-
ystu, enda tók það langan tíma
að píska hina raunsærri og heil-
brigðari menn þessara þriggja
flokka til að beita sér fyrir
heildsalavagn Stefáns og ©kki er
öll sagan sög ðum það, hversu
auðsveipir þeir verða undir ak-
týgjunum. Reynslan sker úr
því.
Hin nýja stjórn hefur nú birt
svokallaðan málefnasamning.
Skortir þar hvorki orðagjálfur
né loðin fyrirheit. Orðalag allt
er óákveðið. Eitt skal tekið til
athugunar og rannsóknar, at-
hugaðir verði möguleikar á
öðm; leitast verði við svo sem
frekast er unnt um hið þriðja og
unnið skal af alefli að hinu
\
fjórða. Þetta er mjög einkenn-
andi orðalag þessa „málefna-
samnings.“ Ekki er kveðið á
skýrum orðum um neinar veru-
legar raunhæfar framkvæmdir.
Allt þetta orðalag um viðleitni,
athuganir og rannsóknir verður
þeim mun tortryggilegra, þegar
þess er gætt, að athugun* og
rannsókn á f járhags- og atvinnu
ástandi þjóðarinnar hefur þegar
farið fram í verulegum atriðum.
Það er því með þennan samning,
eins og aðra loðna samninga, að
mest veltur á hverjum er falið
að framkvæma hann, og nú er
framkvæmd hans í höndum
heildsalanna og mestu aftur-
haldsafla þjóðfélagsins, einmitt
þeirra afla, sem harðast börðust
gegn nýsköpunarstefnu fyrrver-
andi stjórnar og gefur það
nokkra vísbendingu um fram-
kvæmdirnar. Ákvæðið um eigna-
könnun verður t.d. harla tor-
tryggilegt, þegar hún á að fara
fram undir stjórn heildsalanna,
sem mest hafa í sjóðum sínum
af rangfengnu almannafé. Það
fer i'itið fyrir í þetta skiptið
„skilyrðum" Alþýðuflokksins,
enda mun Stefáni hafa verið
meir í mun nú en síðast, að
samningar tækjust og því ekki
talið sig hafa efni á að setja
skilyrði. ,
Þegar athugaður er aðdrag-
andi þessarar stjórnar, val
manna í hana og hverjir raun-
verulega standa að baki hennar,
þá verður ljóst .hvert hlutverk
henni er ætlað í íslenzkum
stjórnmálum. Hún á að sjá far-
borða hagsmunum stóreigna-
mannanna; hún er stjórn Lands
bankavaldsins, en þar eru
saman komin ófyrirleitnustu og
afturhaldssömustu klíkur fjár-
málavaldsins á Islandi. Stjórnin
mun ætla sér að nota þær fram-
kvæmdir, sem þegar hafa verið
hafnar undir forystu fyrrver-
andi stjórnar til að láta líta svo
út, að hún sé eitthvað að aðhaf-
ast í nýsköpunarmálunum, en
þó telja skyldu s'ína að koma
framkvæmdum þannig fyrir, að
nýsköpunin lendi sem mest í
höndum stóreignamannanna. —
Aðrar framkvæmdir, sem áform
aðar hafa verið en ekki byrjað
á mun hún tefja og torvelda
með ýmsum ráðum. Það gefur
góða hugmynd um, hvers aftur-
haldið ætlast til af þessari
stjórn, það sem Jónas frá
Hriflu sagði við valdatöku
hennar. Hann sagði, að hennar
bíði að leiðrétta þær misfellur,
sem Sósíalistaflokkurinn hefði
komið til leiðar á undanförnu
stjórnartímabili. Enginn getur
verið . í vafa um hvaða „mis-
fellur“ þetta eru. Öllum er
kunnugt, að Sósíalistaflokkur-
inn barðist bezt og einlægast
fyrir nýsköpuninni og einnig
hitt, að Jónas var einn mesti
hatursmaður þeirrar stjómar
og nýsköpunarstefnunnar. —
„Misfellumar“, sem Jónas talar
um, er því nýsköpunin og það,
sem hann og afturhaldið ætlast
til er að hin nýja stjórn stöðvi
hana. Til þess er hún mynduð.
En hún mun ekki þora að stöðva
það, sem þegar er byrjað á,
t.d. togarakaupin, en hún ætlar
sér að nota það til að skreyta
sig með því, á meðan hún
stöðvar og tefur alla frekari
nýsköpun. Þess er einnig að
vænta, að fyrst um sinn fari
hún varlega gagnvart verka-
lýðssamtökunum, en undirbúi
af því meira kappi í kyrrþey
undir niðri sókn gegn þeim. —
Þurfa þau þv'í sannarlega að
vera á verði. I sjálfstæðis- og
utanríkismálum hafa þessir
menn þegar sýnt hvers þeim er
trúandi til og er því hin allra
brýnasta nauðsyn, að öll þjóðin
fylgist með þeim málum af ár-
vekni. Samstillt barátta þjóðar-
innar hefur þegar hindrað, að
gerður væri ennþá smánarlegri
samningur um landsréttindi
hennar en gerður var og sýnir
þa^, hvað hægt er í þeim efnum.
Þjóðin verður nú að taka upp
ennþá harðvítugri baráttu fyrir
nýsköpun atvinnulífsins og
auknu lýðræði í atvinnu- og f jár
málum. Hún verður að heyja
miskunnarlausa baráttu gegn
heildsala- og Landsbankavald-
inu. Það eru til mörg ráð fyrir
alþýðuna að hafa áhrif á gerðir
alþingis og ríkisstjórnar, og
þeim ráðum verður að beita til
hins ýtrasta. «
Börn í rafmagnsstólian.
Tveir drengir, er hafa negra-
blóð 'i æðum, þeir James Lewis
og James Trudell, báðir 14 ára
að aldri, voru nýlega dæmdir til
lífláts í rafmagnsstólnum. —
Dómar þessir voru kveðnir upp
af dómstóli í Mississippi-ríki, rík
inu, sem átti hinn illræmda
Theodore G. Bilbo að fulltrúa á
Þjóðþingi Bandaríkjanna. Bilbo
var sem kunnugt er, fyrir
skömmu vísað áf þingi fyrir
falsanir og fyrir að æsa til of-
sókna gegn svertingjunum.
Glæpur sá, sem drengir þessir
voru dæmdir fyrir, hefir ekki
sannast á þá, og þeir neita því,
að hafa átt nokkra hlutdeild í
honum. Tilkynningin um dóm-
fellingu þessa hefir vakið gr'iðar
lega athygli í Bandaríkjunum.
Dnépr-aflstöðin reynd.
Hinn 12. þ. mánaðar var afl-
stöðin mikla við Dnépr-f ljót sett
í gang í reynsluskyni
Aflstöð þessi er hin mesta í
Evrópu. Rauði herinn sprengdi
hana í loft upp á undanhaldi
sínu austur yfir fljótið á stríðs-
árunum, en innan skamms munu
verksmiðjurnar í borgunum á
Dnépr-bökkum aftur fá raf-
magn frá þessu risavaxna orku-
veri.
Bak við jámtjaldið.
Hið v'íðlesna ameríska blað
„New York Times“ birti nýlega
fjórar myndir undir fyrirsögn-
inni: „Bak við rússneska járn-
tjaldið.“ Myndirnar sýndu út-
búnað og vélar í skriðdrekaverk-
smiðju, loftvarnabyssuverk-
smiðju, vörabílaverksmiðju og
nafngreinda málmvinnslustöð. I
lesmáli, sem fylgdi myndunum,
var vakin athygli á því, að
Sovétríkin héldu því vandlega
leyndu, hvar verksmiðjur þessar
væra niðurkomnar.
Allt var þetta býsna grun-
samlegt og féll vel í ,,kram“
æsingapostulanna í Bandaríkj-
unum. En daginn eftir gerði hið
frjálslynda blað ,,PM“ ritstjórn
New York Times þann ógreiða,
að- upplýsa hvernig myndir
þessar voru til komnar. Þær
höfðu verið látnar blöðum
Bandaríkjanna í té árið 1944,
og áttu að sýna þátttöku iðnað-
ar Sovétríkjanna í styrjöldinni
gegn fasismanum.
P.M. spurði, hvort blaðið vildi
ekki birta leiðréttingu á þessum
ódrengilega fréttaburði, en
þeirri fyrirspurn var ekki
svarað.
Finnskur valdadraumur.
Finnska ríkislögreglan tók
nýlega í sínar vörzlur ýmis
skjöl finnska herforingjaráðs-
ins, þar á meðal gerðabók eina,
sem hafði inni að halda vand-
lega gerða hernaðaráætlun við-
víkjandi innlimun stórra land-
svæða í Norður-Noregi og
Norður Svíþjóð. Áður höfðu
fundist ýms plögg, sem að þessu
hafa lotið, en hafa fram að
þessu ekki verið tekin alvarlega,
og ekki álitið, að ábyrgir stjórn-
málamenn né herforingjar ættu
neinn þátt 'i þessum ráðagerð-
um.
Samkvæmt hinum nýju upp-
lýsingum, sem aflast hafa, var
þessum ráðagerðum svo langt
komið, að sænskir áróðursmenn
frá Norrbotten — auk sænskra
nazista — fengu fræðslu á sér-
stökum áróðursskóla í Helsing-
fors og voru reiðubúnir til að
ta'ka til starfa sunnan landa-
mæranna, þegar kallið kæmi.
I hinni áðurnefndu gerðabók
er frá því skýrt, að 27 finnskir
liðsforingjar og leikmenn hafi
kynnt sér hverjar ráðstafanir
þyrfti að gera, er styrjöldinni
lyki með sigri Finna. Þá yrðu
þeir að kunna að notfæra sér
réttilega það tækifæri, sem byð-
ist til nýrra landvinninga. M. a.
segir svo:
„I austri er draumurinn um
Stór-Finnland þegar orðinn að
verulei'ka, og meir en kominn
tími til að hefja framkvæmdir í
vestri. Svíþjóð hefir til þessa
verið stórveldiNorðurlanda, en
hinum spillandi áhrifum hennar
er nú lokið. Hið finnska úrvals-
ríki (elitestaten) verður að
fengnum sigri Þjóðverja reiðu-
búið til að taka forystuna. Það
er ekki aðeins í austri, sem
Finnland þarf að vinna lönd. —
Stór-Finnland þarf að fá hlið að
Atlanzhafi, og það hlið fæst, er
landamæralína Finnlands og
Svíþjóðar liggur um Luleá og 'i
framhaldi þaðan til hafs.“
Ennfremur er það tekið fram,
að ekki sé að vænta alvarlegrar
mótstöðu af Svía hálfu. Þeir
hafi þegar ökilið, hve ósann-
gjarnt það væri, að þeir héldu
forustuaðstöðu sinni eftir að
Finnland og Þýzkaland hefði
unnið styrjöldina.
Þróttar-félagar!
Allsherjaratkvæðagreiðslunni
um uppsögn kauptaxtans lýkur
kl. 7 í kvöld.
STJÓRNIN