Fylkir - 23.12.1956, Qupperneq 5

JÓLABLAÐ FYLKIS 1956.
5
Bjarna sýslumanns, sem upp
komust, voru þessi:
Guðmundur Schevirig, lækn-
ir, í Hólmavík í Strandasýslu,
Brynjölfur Benedikt, bóndi í
bverárdal í Húnaþingi, og Páll
Friðrik Vídalín, sýslumaður í
Stykkishólmi.
Sigurður heit. Guðmundsson,
skólameistari, ritaði um frú
Hildi Bjarnadóttur ágæta grein
í tímaritið Jörð, 1.—2. hefti 7.
árg., og í sama hefti um son
hennar, merkisbóndann Brynj-
ólf í Þverárdal. Í greininni um
frú Hildi ræðir hann sérstaklega
um æskuástir hennar og þjóð-
skáldsins góða, Mattliíasar Joch-
umssonar.
Bjarni sýslumaður var hinn
mesti framfaramaður. Hafði
hann ekki verið lengi í Vest-
mannaeyjum, er hann fór að
láta ýmis framfaramál til sín
taka. Má alveg sérstaklega sjá,
hverjum augum hann leit á
menntun alþýðu og gildi henn-
ar fyrir allar sannar framfarir
og bætta lífshætti, í ávarpi því,
er hann samdi til almennings
og þeir sendu út, Bjarni, séra
Brynjólfur á Ofanleiti Jónsson
og j. P. T. Bryde, kaupmaður,
til hvatningar um stofnun Lestr-
arfélags Vestmannaeyja, 1862.
F.11 þar segir m. a. svo:
„Hverjum manni má kunnugt
vera, hve mjög almenn mennt-
un og þekking styður að því að
efla heill og velferð lýða og
landa og má með sanni álítast
grundvöllurinn undir andleg-
um og líkamlegum framförum
livers einstaks manns og þjóðfé-
lagsins yfir höfuð, því upplýsing-
in og þekkingin hvetur menn til
dáða og dugnaðar, og til þess að
neyta krafta sinna sér og öðrum
til gagns og nota, svo með al-
mennri upplýsingu fylgir alla
jafna alinenn velferð, dáð og
dugur, en með vanþekkingu ó-
clugnaður og eymdarskapur . .
í þessum orðum koma skýrL í
Ijós skoðanir Bjarna sýslumanns
á gildi menntunarinnar og þeim
möguleikum, sem hún skapar.
K11 þegar hann kom hingað til
Eyja, vorið 1861, stóð svo á um
almenna menntun, að þá var
hér enginn starfandi barnaskóli,
en skóli sá, er tekið hafði til
starfa 1745, var |iá liðinn undir
lok, hann var allur um 1760.
Það var því eitt hið fyrsta verk
Bjarna, er hann kom, að beita
sér fyrir jiví, að barnafræðslunni
yrði komið í sæmilegt liorf
og komið yrði á fót skóla. Skrif
aði hann af því tilefni dómsmála
ráðuneytinu og gerði ítarlegar
tillögur og áætlanir um skóla-
hald í Vestmannaeyjum. Sjálfur
hafði hann kennt börnum end-
urgjaldslaust. á vetrum eftir því
sem tími hans leyfði. Lærðu
margir efnilegir unglingar Iijá
hontim skrift, reikning og
dönsku. Þessar tillögur Bjarna
komust þó ekki til framkvæmda
að sinni, og var barnaskóli ekki
settur á stofn í Eyjum fyrr en
um 1880.
Barátta Bjarna fyrir því áð
koma upp skóla hér er annars
mjög inerkileg og er athyglis-
vert að lesa um það, hversu vel
hann hélt á máli sínu. Sýnir og
fátt betur víðsýni hans og alla
framfaraviðleitni og um leið ó-
sérplægni Iians.
Lestraríélag V estmannaeyja
\ar stofnað fyrir forgöngu sýslu
manns árið 1862. Hafði hann,
Hildur Solveig Tliorarensen
eins og áður er drepið á, feng-
ið til liðs við sig í þessu ináli
þá J. P. T. Bryde, kaupmann, og
séra Brynjólf Jónsson á Ofan-
ieiti. Félag þetta kom upp bóka
safni, sem Bjarni annaðist, með-
an hann var hér, og sá hann um
útlán bóka og bókakaup. Útveg
aði hann safninu bókagjöf frá
ríkisstjórn að verðmæti 200 rík-
isdalir. Lét Bjarni prenta bóka-
skrá félagsins, en það mun hafa
, átt um Goo bindi bóka, er sýslu
maður fluttist brott.
Upp úr 18G0 gerði allmikið
aflaleysi vart við sig á fiskimið-
um Eyjaskeggja. Rak hvert afla-
leysisárið annað, en náði há-
marki 1868. Þá mátti heita
„dauður sjór,“ helmingur allra
róðraskipa náði 50 fiskurii í lilut
yfir vertíðina, hæsti hlutur um
200 fiskar.
Það má geta nærri, að slíkt
hefur liaft allmikil áhrif á af-
komu almennings, enda var þá
sem nú, aðalatvinnan við sjóinn.
Bjarni sýslumaður fór þess á leit
við ríkisstjórnina, að hún styddi
að úrbótum á atvinnuleysinu,
með jiví að á kostnað, ríkissjóðs
færi fram veruleg nýfækt og
yrði þannig bætt úr atvinnuleys
inu. Fékkst 500 ríkisdala fram-
lag til þessa eftir tillögu Bjarna
og voru miklar jarðabætur unn-
ar fyrir þetta fé. Fengu um 60
manns atvinnu við þessar nýrækt
ir, og má nærri geta, að mikill
styrkur hefur það verið þeirra
heimilum að fá þarna fé t.il fram
færslu.
Annað var jiað, sem Bjarni
reyndi að koma í kring til úr-
bóta á aflaleysinu, en það var að
koma á fót þilskipaútgerð í Eyj-
um. Var að jiví meira aflaör-
yggi en á áraskipunum, þar sem
þilskipin voru stærri og betur
búin og voru ekki staðbundin,
ef því var að skipta. Lögðu
nokkrjr — 5 — bændur fram fé
til kaupa á þilskipi, alls um
1000 dali. Sótti sýslumaður um
styrk eða lán til ríkissjóðs að
upphæð 1200 dali til kaupanna.
Af skipakaupunum varð þó
ekki, enda var lánbeiðni Bjarna
ekki svarað fyrr en 1865.
Enn er ótalið eitt hið merk-
asta mál, er Bjarni sýslumaður
Magnússon lét til sín taka, en
það voru tryggingamál skipa
þeirra, er gengu til fiskiróðra
úr Eyjum og skrásett voru hér.
Fyrir hans forgöngu var stofn-
að Skipaábyrgðarfélag Vest-
mannaéyja 2G. janúar 1862. Ým-
islegt er nú á huldu um aðdrag-
anda og úndirbúning þessarar
félagsstofnunar, en Jóhann
Gunnar Ólafsson, bæjarfógeti,
hefur tínt saman allt Jiað. sem
vitað er um jiað og birt í afmæl-
isriti Bátaábyrgðarfélagsins 1939
bls. 38 og áfram. En þó er vitað
skv. frásögn Bjarna sjálfs í ýms-
um gögnum, að hann stofnaði
Skipaábyrgðarfélagið, og kveðst
hann hafa kallað eigendur hinna
stórii skipa á fund, stoínfund
félágsins, til að ræða við þá um
„ýms mikilvæg málefni skipseig
endum viðvíkjandi." Er Bjarni
gefur yfirlit. um starfsemi félags
ins skömmu áður en hann fer
norður í Húnaþing, um 1872,
segir hann, að félagið hafi „tek-
ið blómlegum framförum og
góðum þrifum, sem því heldur
vekti gleði hans sem hann liefði
verið liinn lielzti livatamaður til
þess, að félag jietta yrði stofn-
að, sjávarútveg Vestniannaeyja
til styrktar og eflingar, með því
að tryggja skipseigendur, ef
skipsskaða bæri að.“
Skipsskaðar voru sum árin
mjög tilfinnanlegir, og ef flett
er upp annálum og öðrum frá-
sögnum um sjóslys, sézt, að þau
hafa verið alltíð og venjulega
fórust með skipunum allmargt
manna. Tjónið varð því tilfinn
anlegra sém ofan á mannskað-
áriri bættist jiað, aö eigendur
skipa urðu oftast öréigar, ér
þau fórust, og var óhugsandi
að ekkjur og börn þeirra, er
drukknuðu, gætu á ný eignazt
hlut í skipi, þegar atlt fórst ó-
tryggt. Skaðabætur, sem Skipa-
ábyrgðarfélagið greiddi fyrir
skip, er tryggt var hjá því,
gerðu kleift að eignast aftur
skip. Sést af þessu litla dæmi,
liversu Jiýðingarmiklum félags-
skap hér var hrundið af stað.
Bjarni Magnússon var alla
tíð, meðan liann var hér, forsvars
maður Skipaábyrgðarfélagsins
og liafði á liendi reikningshald
allt og innjjeimtu iðgjalda.
Þannig varð hann til að koma
föstu íormi á starfsemi félags-
ins og marka jiví þá stefnu, sem
það síðan fylgdi, og liefur það
lengi búið að verkum Bjarna.
Hér að framan hefur verið
drepið á þau málefni, er Bjarni
Magnússon lét til sín taka í
sýslumannstíð sinni hér, og er
Jió margt ótalið enn. Má þar til
nefna afskip'ti hans af lundaveið
um og aðferðum við þær, en
hann kom því til leiðar árið
1869, að lundaveiðar með net-
um voru bannaðar með öllu.
Voru þá á ný teknir upp greflar
og síðar háfar, og eru nú ein-
göngu notaðir háfar. Hann
hafði og nokkur afskipti af sam
göngumálum og fékk því til
leiðar komið, að póstskipið
kæmi við í Vestmannaeyjum í
hverri ferð, bæði á út- og upp-
leið, í stað þess, sem ákveðið
hafði verið, er það hóf ferðir,
að jiað kæmi við, þegar veður
leyfði. Allmiklir misbrestir
urðu þó á þessu, en bót var það
frá Jiví, sem áður var.
Auk sýslumannsstarfanna hlóð-
ust ýmisleg félagsstörf á Bjarna.
Hefur þegar verið getið um
Skipaábyrgðarfélagið, bókavörzl
una og kennslustörfin. Embætt
istekjurnar munu ekki hafa ver-
ið ríflegar í tíð Bjarna, og Iiafði
hann allmikil búskaparumsvif,
meðan hann dvaldist hér. Hann
hafði jörð á Vilborgarstöðum og
hálft Þorlaugargerði, auk Yzta-
kletts, sem var „sýslumannssetr-
ið.“ Ennfrennir eignaðist hann
hluti í áraskipum, bæði áttær-
ingi og sexæringi.
Eftir Bjarna Magnússon liggja
nokkrar ritgerðir, svo sem um
lögmæti samninga og annarra
skjala og Yfirlit um lielztu atriði
í fátækralöggjöf íslands.
Bjarni var hinn ötulasti stuðn
ingsmaður séra Brynjólfs að Of-
anleiti og bindindisfélags þess,
sem hann stofnaði. Hvatti hann
menn eindregið á aflaleysisárun-
um miklu að eyða ekki fjármun-
um sínum til brennivínsdrykkju-
eða kaupa á öðrum munaðar-
varningi.
Norður í Húnaþingi beitti
Framhald á 6. síðu