Nýi tíminn - 10.01.1944, Blaðsíða 3

s
NÝI TlMINN
8»
hélt því hinsvegar fram, að það
lægi ekkert fyrir á þessum fundi,
sem réttlætti þessi mótmæli
nema ef vera kynni að verið væri
að verja afskifti Sveinbjörns
Högnasonar og kompaní á mjólk-
ursölunni, sem að margra dómi
væri ábótavant — og meðan að
Framsókn vildi ekki láta fram-
fara rannsókn á afskiftum hennar
af mjólkursölunni benti það ó-
tvírætt í átt að eitthvað væri ó-
hreint í pokahorninu. Eg bar því
fram dagskrártillögu við tillögu
Björns — tillaga mín var að vísu
felld með 15 : 5 og mótmælin
samþykkt með 20 atkvæðum. Ég
benti fundarmönnum á að Sósí-
alistaflokkurinn mundi fara sín-
ar götur þrátt fyrir samþykkt
þessa. Ég vildi láta þetta koma
fram vegna þess að eg veit að
gumað er af samþykkt þessari og
öðrum í Tímanum. En fjarri fer
því að allir sveitarbúar séu sam-
mála Framsókn í máli þessu.
Sjálfstæðismönnum og Fram-
sókn kemur vel saman í þessu
máli, þó ,að sjálfstæðismenn hafi
oft áður talað um alræði Fram-
sóknar í afurðasölumálum
bænda. Þjóðstjórnarandinn
gamli og Finnagaldurinn skýtur
stundum upp kollinum þó elh-
ær sé.
Eftirfarandi tillögu bar eg
fram um samtök bænda:
„Almennur bændafundur
haldinn á Egilsstöðum 15. nóv.
1943 telur nauðsynlegt, að bænd-
ur stofni með sér landssamtök,
sem óháð eru öllum pólitískum
flokkum, og á þann hátt einan sé
hægt að fá fulla vitneskju um
óskir og kröfur bænda í hags-
munamálum þeirra, og einnig
betri aðstöðu til samninga við
önnur hagsmunasamtök, svo sem
Alþýðusamband Islands og önn-
ur hliðstæð samtök launastétt-
anna“.
Tillaga þessi var samþykkt
að taka það fram að þegar út-
varpið sagði frá fundinum í frétt-
um sínum var ekki minnst á
framangreinda tillögu og birti ég
hana því á opinberum vettvangi
mönnum til athugunar. F.g vildi
spyrja ráðamenn ríkisútvarpsins
um það, hversvegna það vill ekki
skýra frá því, sem við út á lands-
byggðinni höfum fram að færa
um opinbert mál eins og það til
dæmis gerir um fundi bæjar-
stjórnarinnar í Reykjavík. Eg hef
fengið um það fulla vitneskju að
fréttaritari útvarpsins hér á Ilér-
aði sendi miklu ýtarlegri fréttir
af fundinum en útvarpið birti.
Ég geri ráð fyrir, að í öðrum
blöðum verði einnig sagt frá þess-
um fundi og þar sem ég hef ekki
fundargerðina hér fyrir framan
mig, get ég að sjálfsögðu ekki
sagt frá öllu eins ýtarlega eins og
aðrir aðilar munu gera, en ég
vildi fyrst og fremst segja frá því,
sem ekki 'yrði að öðrum kosti
skýrt frá á opinberum vettvangi.
Mjög merkileg tillaga kom
fram frá Sveini Jónssyni bónda
að Egilsstöðum um verzlunar- og
samgöngumál Austfirðinga. Að-
alefni hennar var, að með öllu
væri það óviðunandi, að vörur
sem ættu að fara til Austfjarða,
væru umfermdar suður í Revkja-
vík, áður en þær kæmust á hafnir
hér, og væru hér um mikinn
kostnað að ræða, sem við yrðum
að greiða umfram aðra lands-
hluta. Ennfremur, að nauðsyn
bæri til að bæta úr þessu með
því að við Austfirðingar ættum
okkar vöruflutningaskip til inn-
og útflutnings í framtíðinni.
Um afurðasölumál kom fram
svohljóðandi tillaga frá undirrit-
uðum: „Almennur bændafund-
ur, haldinn að Egilsstöðum 15.
nóv. 1943, samþykkir að skora á
Alþingi það er nú situr, að sam-
þykkja lög þess efnis, að fram-
leiðendur þeir er landbúnað
stunda, fái það verð fyrir afurðir
sínar, sem varð að samkomulagi
hjá landbúnaðarvísitölunefnd, —
en telur hinsvegar ófært það á-
stand, sem rfkt hefur, að greiða
eigi að fullu það verð, sem fram-
leiðendur landbúnaðarvara eiga,
fyrr en ári eftir að varan er látin
af hendi við verzlunarfyrirtæk-
in.“
Það mun óhætt að fullyrða, að
engin sanngirni er í því, að við
fáum ekki nema um tvo þriðju
af því verði, sem okkur er ætlað
fyrir afurðir okkar fyrirfram og
einn þriðji sé svo eigi greiddur
fyrr en 12—14 mánuðum eftir að
við höfum látið vöruna af hendi.
Eg tel að Framsóknarflokkurinn
eigi höfuðsök á því að við erum
dregnir svo á eyrunum. Enda er
það meginstefna hjá ýmsum ráð-
andi mönnum samvinnufélag-
anna að láta það aldrei uppskátt
hvað við eigum að fá fyrir fram-
leiðsluvörur okkar, heldur láta
upbótina verða eftir því sem Jón
Árnason, guð og gæfan lætur
verða ofan á í hvert skipti eftir
að það er búið að fara í gegn-
um margar skrifstofur bæði hjá
ríkinu og samvinnufélögunum.
Ég vil taka það fram að það
sem við fengum greitt fyrir með-
allamb fyrirfram var um 65 kr.
en lágt reiknað ættum við að fá
í uppbót fyrir 1942 að viðbættri
allri uppbót 1941, ca. 30 kr.
Þetta hefur enn eigi verið greitt
til bænda og kemur sennilega
ekki fyrr en um áramót og þá ef
til vill með einhverjum afföllum.
Eg þori að fullyrða að bændur og
sveitafólk almennt er mjög óá-
nægt með þessa ráðstöfun og
mundu, ef samtök þess væru í
lagi fljótlega kippa því í lag. Það
virðist heldur ekki réttmætt, að
við, sem í sveit búum fáum ekki
að fullu greiddar framleiðsluvör-
ur okkar eins og ríkið og aðrir at-
vinnuveitendur greiða launa-
stéttunum laun sín jafnóðum og
verkið er unnið, og eins og við
sem eigum samvinnufélögin,
greiðum starfsmönnum, sem við
þau vinna, jafnótt og þeir inna
störf sín af hendi. Ég vil að síð-
ustu taka það fram að það verð-
ur að komast sú skipan á í fram-
tíðinni að samvinnufélögin verði
leyst úr pólitískum viðjum Fram-
sóknar og verði óháð öllum pólit-
ískum flokkum og aðeins verzl-
unarsamtök en ekki áróðurstæki
fyrir einn flokk, sem þó hefur
alls ekki meirihlutá sveitafólks
að baki sér ef allt væri athugað.
Samvinnufélagsskapurinn verð
ur aldrei heilsteyptur né eins
notadrjúgur fyrir okkur nema
svo megi verða, þetta ættu við-
komandi að athuga.
Eg ætla ekki að þessu sinni að
Álit sex manna nefndarinnar
Framhald. af 1. siðu.
við þann grundvöll, sem þar var
lagður.
Fulltrúar Búnaðarfélags ís-
lands lögðu því fram í nefndinni
tillögu, sem byggð var á þessum
grundvelli. Fulltrúar Alþýðu-
sambands íslancfs greiddu at-
kvæði gegn henni, með rökstuðn-
ingi, sem lýst er í séráliti þeirra.
Fulltrúar Búnaðarfélagsins
telja, að slík niðurfærsla hefði átt
að vera framkvæmd þannig, að
verðlagsuppbót yrði aðeins
greidd á ákveðinn hluta kaup-
gjalds og launa, en ekki af allri
grunnkaupsupphæðinni, eins og
nú er gert.
Telja fulltrúar Búnaðarfélags-
ins, að hæfilegt væri að greiða
verðlagsuppbót af 80% grunn-
launa, og hlutfallsleg lækkun
yrði gerð á verði landbúnaðar-
vara á innlendum markaði, þann-
ig, að sá hluti framleiðslukostn-
aðarins, sem er vinnulaun, en
samkvæmt áliti vísitölunefndar
landbúnaðarins eru það full 90%
af framleiðslukostnaði varanna,
lækki í sama hlutfalli.
Til þess að leita samkomulags
báru fulltrúar Bf. ísl. þó fram þá
tillögu í nefndinni, að verðlags-
uppbót skyldi greidd af 90%
grunnlaunanna og verð landbún-
aðarvara skyldi lækka hlutfalls-
lega við þá kauplækkun, en það
leiddi ekki til samkomulags.
Fulltrúum Búnaðarfélagsins
var ljóst, að slík niðtirfelling á
einhverjum hluta verðlagsupp-
bóta var gagnslaus, nema jafn-
framt væri tryggt, að grunn-
kaupshækkun yrði ekki gerð til
þess að vega upp þá kauplækkun,
sem yrði og var því þessi tillaga
byggð á því, að loforð fengist um,
að grunnkaupshækkun skyldi
ekki gerð.
Fulltrúar Búnaðarfélagsins
telja, að athuganir þær, sem
nefndin lét framkvæma varðandi
afkomu þeirra atvinnugreina,
sem starfa að öflun útflutnings-
vara, hafi leitt í ljós, að vísitala
megi lítið eða ekkert hækka frá
því, sem nú er, að óbreyttu af-
ræða mikið um stjórnmála-
ástandið. En ég vil minna fram-
sóknarmenn á það, að ef þeir
ætla að hafa samstarf við frjáls-
lynda menn i sveit og við sjó,
verða þeir að taka aftur upp
þráðinn frá þeim dögum, þegar
„allt var betra en íhaldið.“
Að lokum þetta: Sjálfstæðis-
málið var á dagskrá fundarins og
var samþykkt tillaga um að
stofnað yrði lýðveldi á íslandi
eigi síðar en á næsta ári. Undan-
haldsmennirnir í sjálfstæðismál-
inu mega vita það, að sveita-
fólkið stendur sem einn maður
að því, að svo megi verða. Enda
má segja að það hafi verið þrá
þess og draumur síðan landið
byggðist, að við íslendingar vær-
um sjálfstæð og fullvalda þjóð.
Mýnesi 23. nóv. 1943.
Einar Örn Björnsson.
urðaverði erlendis, til þess að
reksturinn lamist eða jafnvel
stöðvist að mestu. Vísum vér í
því efni í skýrslur þær og skýring-
ar, er hinu sameiginlega nefndar-
áliti fylgir.
Þar sem þetta er sjónarmið
Búnaðarfélagsins, og þeir hins-
vegar telja algert neyðarúrræði
að þurfa framvegis að halda á-
fram að greiða niður verð land-
búnaðarvara innanlands í jafn-
stórum stíl og nú er gert, telur
nefndin hina mestu nauðsyn bera
til að minnka þær greiðslur. Ef
verðlagsuppbót væri aðeins
greidd af 80% grunnlauna,
mundi hlutfallsleg lækkun land-
búnaðarvara á innlendum mark-
aði nema ca. 11%, og lækkaði
það verulega greiðslur ríkissjóðs,
þótt gengið væri út frá að vísi-
tala héldist óbreytt.
Við fulltrúar Búnaðarfélags Is-
lands höfum hér lýst sérstÖðu
okkar í nefndinni, varðandi þessi
mál. Sjáum við ekki ástæðu til að
bera fram fastmótaðri tillögur en
hér hefur verið gert. Því að þar
sem ekki náðist samkomulag um
það atriðið, sem vér teljum að
hafi verið aðalverkefni nefndar-
innar, það er niðurfærsla kaup-
gjalds og verðlags landbúnaðar-
vara, virðist tilgangslaust af full-
trúum Búnaðarfélagsins að
leggja málið fyrir öðruvísi en hér
hefur verið gert.
Meðnefndarmenn okkar, full-
trúar Alþýðusambands íslands,
leggja til, að afnumdir verði allir
tollar af nauðsynjavörum og vísi-
talan lækkuð á þann hátt. Þær
ransóknir, sem nefndin hefur lát-
ið gera um það efni, benda til að
það muni vera ódýrari aðferð fyr-
ir ríkissjóð til að borga niður
verðbólguna, en sumt af því, sem
nú er gert í því efni. Þrátt fyrir
þetta höfum við ekki getað fylgt
þeim í því að leggja til, einhliða,
að benda á þessa leið. Einkum
þar sem ekki varð samkomulag
um tillögu okkar í neinni mynd,
að þoka niður vinnulaununum
og afurðaverði, auk þess sem ekki
var unnt að fá hjá þeim neinar
tillögur um, að til jöfnunar og
samræmingar kæmi framlag frá
þeim aðiljum, er hagræði hefðu
af þessum aðgerðum.
Það er á valdi Alþingis að fara
þessa leið, sem fulltrúar Alþýðu-
sambands íslands benda á, með
tollana. Og er Alþingi ekki síður
fært, en nefndinni, að meta kosti
þess og galla. Benda skal þó á, að
þetta verður nokkuð lengi að
verka, vegna birgða þeirra, sem
í landinu eru. Álnavara og fatn-
aður, sem mest mundi muna um,
er samtvinnað iðnaði landsins,
svo sem innlendri dúkagerð og
fatasaumi, og myndi þar koma
nokkur flækja í málið, sem styrka
hönd þyrfti að hafa á, um verð-
lagseftirlit, til þess að þar næðist
tilgangur sá, sem að er stefnt.
Kaupmenn myndu una illa lækk-
un á verði því, sem þeir gætu
lagt kostnað sinn á, og þyrfti þar
líka að taka á með hörku, svo að
ekki dragi úr árkngrinum. Þetta
væri mikil röskun á tollakerfi
landsins. Dyggði engin skyndi-
ráðstöfun til eins árs, til þess að
bæta ríkissjóði þann tekjumissi,
sem af þessu hlytist, því að vel
gæti dregist um langt árabil, þar
til fært þætti að koma þessum
gjaldstofni upp aftur. Allt þetta
veldur því, að við höfum ekki
séð okkur fært að fylgja þessari
tillögu fulltrúa Alþýðusam-
bandsins, þar sem þess er þá einn-
ig að gæta, að rannsókn sú, sem
nefndin hefur látið framkvæma,
er ekki svo ýtarleg, að við treyst-
um okkur til að byggja ákveðnar
tillögur á henni, þótt við hins
vegar hefðum viljað benda á
þessa leið, ef samkomulag hefði
náðst um víðtækari ráðstafanir
til þess að draga úr verðbólgu og
dýrtíð.
Eins og kunnugt er, hefur
kaupgjald i sveitum um allmörg
ár verið háð því kaupi, sem greitt
er í vegavinnu, þannig að vor-
kaup manna hefur verið svipað
og vegavinnukaupið, og þá tekið
tillit til þess, að bændur láta
mönnum í té fæði, en kaup um
sláttinn hér um bil það, er menn
töldust fá í vegavinnu og þá fæð-
ið að auki. Nú hefur allt til síð-
astliðins sumars vegavinnukaup
í flestum sveitum legið nokkru
lægra en taxti verkalýðsfélaganna
í kaupstöðunum. Þetta hefur á
undanförnum árum verið að
nálgast hvort annað þar til í sum-
ar að þetta rann alveg saman, og
landinu var skipt í geira, þar sem
kauptaxti nærliggjandi kaupstað-
ar var látinn gilda fyrir svæði
það, sem næst lá. Þar sem við
þetta bættist mjög lítið framboð
á vinnu, hafa bændur oft orðið
að yfirbjóða vegavinnukaupið til
þess að fá nokkurn vinnukraft.
Mestu munar þó á kaupi
verkafólks í sveitum á vetrum,
vegna þess að stöðugri vinna hef-
ur verið í kaupstöðum yfir vetur-
inn, ásamt setuliðsvinnunni.
Þrátt fyrir að leiðtogar verka-
manna hafi unnið ósleitilega að
því að koma þessari skipun ámeð
vegavinnuna, virðast þeir ekki
vera fyllilega búnir að átta sig á,
hvað þetta verkar sterkt inn á
kostnað við framleiðslu landbún-
aðarins.
Þegar fyllri skilningur væri
fyrir hendi um þetta atriði, mætti
vera að árangurs væri að vænta
af svipuðu nefndarstarfi, einkum
ef unnt væri að koma því svo fyr-
ir, að báðir aðilar hefðu fullt
umboð til samningsgerðar.
Eins og sjá má á nefndarálit-
inu, hefur þetta samtal bænda og
verkamanna ekki borið neinn
sýnilegan árangur. Hins vegar
hefur ekki komið neitt það fram
í þessu samstarfi, sem fjarlægt
hefur það sjónarmið, að nauðsyn
beri til að gagnkvæmur skilning-
ur sé á starfi þessara stétta. Og
viljum við fulltrúar Búnaðarfé-
lags íslands lýsa því yfir, að við
teljum að rétt hafi verið stefnt
hjá ríkisstjórninni að gera þessa
tilraun.
Reykjavík, 13. des. 1943
Jón Hannesson.
Pétur Bjarnason.
Steingrímur Steinþórsson.