Nýi tíminn - 17.01.1952, Qupperneq 5

Fiirunbuáafcttr 17. o«aúar 1952 — NÝI TÍMINN — (5-
Hverjir hafa tafið byggingu
áburðarverksmiðjunnar?
I sambandi við væntanlegar
framkvæmdir um byggingu á-
burðarverksmiðjunnar hefur
mál þstta komizt inn í blaða-
umræður á ný, og nú út af á-
greiningi sem orðið hefur um
staðarval milli stjómar áburð-
arverksmiðjunnar annars veg-
ar og forráðamanna Reykjavík-
urbæjar hins vegar. Enn frem-
ur vegna ágreinings um það
hvaða áburðartegund skuli
framleiða.
Svo virðist, sem borgarablöð-
unum þyki umræðugrundvöllur
sinn ekki sem traustastur á
þessu sviði, og hefur Timinn
tekið það ráð að hamra nú
aftur á gamla blekkingarslag-
orðinu, um að það sé eingöngu
sósíalistum að kenna að áburð-
arverksmiðjan er ekki komin
upp fyrir löngu. Þar sé aug-
Ijósastur fjándskapur þeirra
við íslenzkan landbúnað.
í leiðara Tímans 10. janúar
s. 1. er þessum þremur atrið-
um slégið föstum:
1. Vilhjálmur Þór var búinn
að undirbúa áburðarverk-
smiðjumálið svo í hendur
nýsköpunarstjórnarinnar
að hún gat látið reisa
verksmiðjuna þegar á
sínum stjórnarárum ef
hún héfði viljað.
2. „Það er nú upplýst, að
það var ekki sízt fyrir
atbeina kommúnista“, (þ.
e. Sósíalistaflokksins) að
þessi ákvörðun var tekin
um stöðvun áburðarverk-
smið.junnar. Þeir lögðu
ástríðufullt kapp á það
að áburðarverksmiðju-
málið yrði stöðvað, Vissu-
lega var bað í samræmi
við afstöðu þeirra til
málsins fyrr og síðar“.
3. Áburðartegnnd þessi hef-
ur notið mikiila og vax-
andi vinsælda og meira
verið eftir henni spurt
en nokkrum áburði öðr-
um, og er svo að skilja
sem að ekki sé unnt að
fá nokkra tegund er
jafnist á við hann að
gæðum.
4. Sprengiliættan er aðeins
hugarórar hjá kommún-
istum fundnir upp nú í
þeim tilgangi að stöðva
þetta mikla fra.mfara-
mál landbúnaðarins.
Nú ber ekki svo að skilja
að þetta séu nein nýmæli í á-
róðri Tímans út af þessu máli.
Allt þetta var margtuggið, og
raunar marghrakið í umræ'ðum
og blaðaskrifum um áburðar-
verksmiðjumálið meðan það
var til meðferðar í þinginu. En
þar sem þessi ósannindi eru
borin fram á ný er rétt að
vísa þeim til baka einu sinni
enn. Að vísu er ekki þörf að
ræða' síöasta liðirin í þessari
grein, vegna þess, að honum
hafa verið gerð skil liér í blað-
Inu áður. En gagnvart hinum
er bezt að rékja sögu málsiris
frá byrjun og draga fram sann-
anir úr þeim skjalfestu heim-
ildum sem fyrír hendi eru og
þær eru nægar.
Frumvarp Vilhiálms Þór gerði
ráð fyrir þriðjungi þess
framleiðslumagns sem nú er
þörf.
Rétt er það að vísu að frum-
varp um áburðarverksmið ju
var lagt fram af utanþings-
stjórninni rétt áður en hún
fór frá völdum um haustið
.1944, er riýsköpunarstjórriin
var mynduð. I greinargerð þess
frumvarps segir svö:
„Um stærð verksmiðjunn-
ar er gert ráð fyrir því að
vinnslugeta hennar nægi til
framleiðslu þess köfnunar-
efnisáburðar, sem þarf í
landinu. Munu árs þarfirn-
ar vera 3000—4000 smálest-
ir af þeirri áburðartegund
einni og er þá miðað við
innflutning síðustu ára og
óskir jarðræktunarmanna
um kaup á honum. Ræktaða
landið eykst árlega og
mörgum verður æ ljósari
nauðsyn þess að bera vel á
og mætti því búast við að
ársþarfir yrðu vaxandi.
Stærð verksmiðjunnar er
því hugsuð miðuð við rúml.
5000 smál. ársframleiðslu
20,5% köfnunarefni".
Svo sem sést á þessu var
svo hátt hugsað, að 1000—
1200 smál. af hreinu köfnunar-
efni dygðu. Svo mikill var stór-
hugurinn um framtíð ísl. land-
búnaðar, að um ófyrirsjáan-
lega framtíð, átti þáð að full-
nægja þörf hans fyrir þessa
áburðartegund. Hvergi minnzt
á stækkunarmöguleika. Og
þetta var hinn ágæti undirbún-
ingur, sem fljótlega mátti hef ja
framkvæmdir á að dómi Fram-
sóknarflokksins.
Málinu var vísað frá með
rökstuddri dagskrá, og Ný-
byggingarráði falinn frekari
undirbúningur þess.
En Vegna þessarar frávísun-
ar linnti Tímirm ekki látlaus-
um áróðri, um að hér hefði
verið eyðilagt stórkostlegt
framfaramál landbúnaðarins.
Og auðvitað átti það allt að
vera sósíalistum að kenna. En
framhald sögunnar skýrir mál-
ið nánar.
Hvers vegna var bygglng
verksmiðjunnar ekki hafin,
]>egar Framsókn. tók vlð
stjórn landbúnaðarmála?
Að tilhlutun Nýbyggingar-
ráðs var málið nú tekið til
frekari athugunar. Strax sum-
arið 1945 fór dr. Björn Jó-
hannesson utan til að kynna
sér horfur á stofnunar- og
rekstrarmöguleikum slíkrar
verksmiðju og skilaði ýtarlegri
skýrslu um förina að henni
lokinni. Samkvæmt hans upp-
lýsingum var engin vitglóra í
því að byggja þá verksmiðju
sem fyrirhuguð var 1944, óg
betur skal skýrt síðar. Enda
var nú skipuð ný nefnd til
undirbúnings málsins.
Laust eftir áramótin 1946—
’47 urðu stjórnarskipti og
Framsókn tók við yfirstjórn
landþúnaðarmála. Nú voru
ekki lengur neinir „kommún-
istar“ í stjórninni til að krefj-
ast þess að áburðarverksmiðju-
málið yrði. stöðvað. Frumynrþ-
ið hans Vilhjálms Þór lá fyrir
prentað í Alþingistíðindum.
Með þann ,,góða“ undirbúning
að bakhjarli sem Tíminn telur,
var ekki lengi verið aö gera
þa.ð að.lögum, og hefja fram-
kvæmdir samkvæmt því! Þá
voru líka til innlendir fjármun-
,ir. Samkvæmt skýrslum sjálfs
Landsbankans voru erlendar
gjaldeyrisinnstæður þjóðarinn-
ar ca. 170 millj. um þe.ssi ára-
mót. Það var því ’ ekkert hæg-
ara en að taka nokkrar millj.
af því, til byggingar verksmiðj-
unnar og hefjast handa strax.
En þetta var ekki gert. Og
hvers vegna?
Ómögulegt að reka litla verk-
smiðju liallalaust.
Þegar komið var fast að
þinglokum árið 1948, þ. e. l-/<t
ári eftir að „umbótastjórn"
Stefáns Jóhanns Stefánssonar
með Bjama Ásgeirsson í sæti
landbúnaðarráðherra tók við
völdum, var loks lagt fram
nýtt frumvarp um áburðarverk-
smiðju.
Er þar gert ráð fyrir að
vinnslugeta verksmiðjunnar
verði 2500 tonn af hreinu
köfnunarefni á ári.
Enn fremur er þar ekki ein-
göngu gert ráð fyrir fram-
leiðslu ammoniumsnitrats, held-
ur ðinnig ammóníum-fosfats, þ.
e. blandaður köfnunarefnis og
fosfórsýruáburður, sem bænd-
unum er tvímælalaust hagstæð-
ari.
I athugasemdiun við frum-
varpið segir svo:
Haustið 1944 var lagt fyrir
alþingi fmmvarp til laga um
stofnun áburðarverksmiðju af
þáverandi landbúnaðarráðherra
Vilhjálmi Þór. Var málið m.a.
lagt fyrir rannsóknarráð sem
hvatti til að samþykkt yrðu
lög um áburðarverksmiðju er
tryggðu að hún yrði stofnuð
þegar ástæður leyfðu.
Eins og kunnugt er var mál-
inu slegið á frest meðal annars
á þeim grundvelli að tryggja
bæri nægilega raforku til
verksmiðjurekstrar áður en
verksmiðjan yrði sett á stofn.
I janúar 1946 akipaði Ný-
byggingarráð neftid m. a.. til
að rannsaka möguleika ó því
að fá nægilega ódýrt rafmagn
til að reka áburðarveriksmiðju
hér á landi og yrði miðað við
2500 smálesta ársframieiðslu af
köfnunarefni".
Síðan fylgja orðnérttir kaflar
úr áliti þessarar neftvJar, þar
sem eftirfarandi alriiðum er
slegið föstum,, áfitunt fl.:
1. Raforka er -tídri -lUBgikg
til og verður-qklri fyrr -en
að lokinni virijun
Sogsins. ::
2. Því stærri aam-veaoBniðj-
' ’ an- er -því -ódýnari 'verður
reksturinn. miðað við
framleiðslueiningu, og þrví
meiri trygging fyrir íið
framleiðslan standist
samkeppni við erient á-
burðarverð.
Um fyrra atriðið ægir orð-
rétt:
„Niðurstaðla, þeesara at-
hugana verður því sú, að
eins og sakir standa sé
ekki fáanleg fnrmorica, -sem
sé jafn hagstseð til neksturs
og umframorka frá Sogs-
stöðinni yrði að 'lokinni
næstu virkjun, - sajnkvasmt
framansögðu, og aX í ná-
inni framtíð sé ekki að ræða
um aðrar aflstöðvar, sem
hafi nægilegt umframa.fi til
ve tnis vinnsl u verksmiðju' ‘.
En um síðara atriðið, hlut-
föll framleiðslumagns og kostn-
aðar birtir nefndin eftirfarandi
töflu er gefur hugmynd um á-
hrif á stofn- og rekstrarkostr-
að.
Eru þar m. a. þessar ni'ður-
stöðutölur:
Stærð Siofakostn Verðál
lig. köfn
unar-
efnls
2500 tonn 20 millj. kr. 2,06
3600 tonn 25,7 millj. kr. 1,71
5000 tonn 30 millj. kr. 1,55
7500 tonn 39 miilj. ikr. 1,37
Þessar tölur tala skýru' máli.
Þær sýna það, að eins og frum-
varpið var lagt fyrir af þá-
verandi landbúnaðarráðherra
Bjarna Ásgeirssyni um vorið
1948 var ekkert vit í að lög-
festa það óbreytt. Að byggja
verksmiðju með 2500 tonna af-
köstum hefði Verið sama og .að
skylda ís’enzka bændur til að
greiða áburðinn miklu hærra
verði en vera þyrfti. Auk þess
sem sú framleiðsla hefði verið
allt of lítil, áður en hún var
fulibyggð.
Frumvarpið aðeins setlað til að
sýnast.
Það kom líka fljótt í ljós,
að það var síður en svo mein-
ingin að fara að byrja neinar
framkvæmdir á þessu máli.
Frumváfpið var ekki einu
sinni látið koma til umræðu.
Það var flutt til að sýna það,
og nota sem nokkurs konar
snuðtúttu handa bændastétt-
inni, því eitthvað þurfti að
sýna, 'vegna þess hve miklum
póiitískum óhróðri var búið að
þyria upp um Sósíalistaflokk-
inn út af því að ekki var
strax byrjað á byrjuninni 1945.
Þannig stóð málið fram- á
árið 1949. Mun framhald sög-
unnar rakið í næstu grein.
Paul Robeson hyggst kæra
kugunina í Bandaríkjunum fyrir SÞ
MeSferSin á svertingjum varSar við al-
þjóðasáftmálann gegn þjóðamorðum
Bandaríski söngvarinn og svertingjaleiðtoginn. Paul
Robeson hyggst leggja fyrir SÞ kæru um að Bandaxíkja-
stjórn drýgi þjóðarmorð með meöferðinni á svertingjum
í Bandaríkjunum.
Robeson hefur sótt um sér-
stakt vegabréf til að fara til
Parísar að leggja kæruna fyr-
ir yfirstandandi þing SÞ. —
Bandaríkjastjórn svipti Robe-
son vegbréfi hans fyrir tveim
árum og hefur hann síðan ver-
ið nokkurskonar fangi í Banda-
ríkjunum. í umsókn sinni bend-
ir hann hins vegar á, að viður-
kennt hefur verið að skuld-
bindingar Bandaríkjanná gagii-
vart SÞ ganga fyrir öllum úr-
skiirðum banddarískra yfir-
valda og dómstóla. Bandaríkin
eru meðal þeirra landa, sem
fullgilt liafa alþjóðasáttmðl-
ann, þar sem þjóðamorð er lýst
glæpur að ■ alþjóðalögum.
I sáttmálanum er .þjóíamofð
skilgreipt svo að það sé dráp
eða andleg og líkamleg mis-
þyrming á mönnum vpgna -kyn-
þáttar þeirra. í kæruskjalj-
inu, sem Robeson hyggst leggja
Carlsen fagnaS í Lohðén
Carlsen . skipstjóri ,á Flying
Enterprise kom í gær til Lon-
don og fagnaði mikill mann-
fjöldi honum á járnbrautar-.
stöðinni. Danski sendiherrann
sæmdi hann Dannebrogsorðunni
við. .veizlu í Sjómannaklúbbn-
um, ':'i/
fyrir SÞ eru raJrin lumdruð
dæma um að svertingjar hafa
verið myrtir eða limlestir í
Bandaxíkjunum fyrir engar
sakir á siðustu árum.
Hver bandarískur svertingi
sviptur átta ámim af ævi sinni
I kærmmi er skrá um öll
þaú lög einstakna ríkja í
Bandaríkjunum, sem miða að
því að halda svertingjum niðri
á stigi annars flokks borgara.
Sömuleiðis er ralrið1 kynþátta-
misréttið í washington, í hem-
um, embættaveitingum og á
öðrum þeim sriðum, sem
Bandaríkjastjóm sjálf ber
beina ábyrgð á.
Þar er einnig .skýrt frá nið-
urstöðúm opinb. hagskýrslna,
sem sýna að vegna misréttis í
kaupgreiðslum, atvinnumögú-
leikum, . iiúsakosti, menntun.
læknishjálp og aðgangi að
sjúkrahúsum, deyja á ári
hverjú 30.000 svertingjar
vegna þess eins að þeir em
svertingjar, hefðú þeir verið
hvítir myndi þeim hafa orðið
lengra lífs auðið. Meðalævi
svertingja í Bandaríkjunum er
átta árum styttri eoi hvítm
manna vegna: þæs mifinéttw
sem þeir eru beitir ftfrir opp-
ruoa sinþ.
ji-'Ú-Vs# £& V:& -IX.’ .K..I .w <j « wíCi
Paul Robeson
30,
marz-
um
Máir.utningur í niálun-
um út af atburðúnum 30.
niarz átti að hefjast fyr-
ir hæstarétts í gær en var
frestað vegna veikinda
sæk jandans, Hermanns
Jónssoaar. Var frestunsE
miðuð við 28. janúar.