Nýi tíminn - 09.09.1954, Síða 9

— Fimmtudagur 9. september 1954 — NÝI TÍMINN
(9
VIII.
Rím, danslagatextar
og skoðanaleg
afstaða
Svo er látið í veðri vaka, að
andstaða hins eldra og yngra í
íslenzkri ljóðagerð sé milli rím-
aðs eg órímaðs. Stúdentafélag
Reykjavíkur gekkst um árið
fyrir kappræðum á þeim grund-
velli. Þeim umræðum var síð-
an útvarpað eins og öðrum um-
ræðum, sem það félag hefur efnt
til um mál, sem talið er að al-
þjóð hafi áhuga fyrir. Almennt
munu þessar umræður haf a þótt
heldur ómerkilegar. Þær snerust
upp í nudd og nagg um rím
eða ekki rím sem meginatriði
straumhvarfa í íslenzkri ljóða-
gerð. En þetta er hin herfileg-
asta blekking, að nokkru óvit-
andi, en vitandi þó. í þeim
umræðum var undirrituðum
veitt sú óverðskuldaða athygli,
að nefnt var nafn hans í sam-
bandi við baráttu gegn órím-
uðum ljóðum. Þetta^ var byggt
á hinum mesta misskilningi, því
að frá undirrituðum hefur
aldrei birzt eitt einasta orð
til áfellis því formi, enda eru
þessháttar ljóð meðal þess, er
hann hefur mest unnað á bók-
menntasviði, svo sem trúarljóð-
in, sem kennd eru við Davíð
konung, speki- og ástaljóð Saló-
mons sonar hans, kærleiksdrápa
Páls postula og frelsisóður Ner-
úda. — En hitt hefur undirrit-
uðum aldrei dulizt, að íslenzka
ljóðformið, þegar listilega er
á því haldið, eigi greiðari leið
að brjóstum íslenzkrar þjóðar,
og þess er ekki að dyljast, að
andúðin gegn því byggist í
fyrsta lagi á þeim eiginleika
þess. I-Ijá mörgum hinna ungu
listamanna er áberandi fyrir-
litning á smekk fólksins, og eru
þeir þar, eins og víðar, með af-
stöðu fámenns sérréttindahóps
í taugunum. f öðru lagi liggur
að baki þörf þjóðlífsdrottnar-
ans á því, að slitin séu sem
mest tengsl fólksins við rætur
sinnar þjóðmenningar. í þriðja
lagi er hið rímaða form tengt
svo mjög þunga og þrótti í máli,
að það er eríiðleikum bundið
að tengja það hugmyndalausum
ómum svefns og dauða, þar sem
hvergi má votta fyrir arnsúg
þeirrar trúar, sem fagnar eilífa
lífinu framundan. Allt eru þetta
vitaoar og óvitaðar ástæður
fyrir áróðri gegn íslenzkum
formum ríms og stuðla og fyrir-
litningu á notkun þess.
En hitt leynir sér ekki, að
áðurpeíncjir fulltrúar afsið-
. jinairafla, þj óðfélagsins, þcirjnu-
riði Þ.Qrsteirjsson og Helgi Sæ-
mundsson, geta auðveldlega
fj'rirgef.ið Kristjáni frá Djúpa-
læk það afbrot að vera rímhag-
ur og neyta þess í starfi sínu.
Helgi velur þrjú mjög rímuð
kvæði sem sýnishorn þess, h\»e
ágæt kvæði Kristján getur
gert. Það val ber vitni góðum
Ijóðasmekk, því að ljóðin eru
öll hin ágætustu. En þegar mað-
ur ber þessi tilvitnuðu Ijóð
saman. við önnur, sem í er
hnýtt, þá kemur í ljós, að það
er ekki ljóðsnillin, sem mestu
varðar í dómum dómarans, ■
heldur er það hin skoðanalega
afstaða, eins og komizt er að
orði um eitt kvæðanna. Eitt
- hinna tilvitnuðu kvæða er
GUNNAR BENEDIKTSSON:
DUGUR
DREP
Hugleiðingai; um menn og málefni, líf
og dauða, hugsjónir og siðleysi,
Hoznsfisandir og París.
Fjórða grein
A

söngur einmanans við luktar
dyr gleðinnar, og í næstu ljóð-
línu hefur sú löngun sveiflað
sér til einveru utan við opnar
dyr gleðinnar. Annað kvæðið
er um samskipti höfundar við
sinn guð, þar sem mætast tveir
seigir og hvor á öðrum tilveru
sína að þakka. Þriðja kvæðið
er um fölnað lauf, sem flytur
skáldinu boð frá samvizkunni.
Svona hreinar viðureignir ein-
staklingsins við sjálfan sig og
guð sinn er svo saklaust fyrir-
bæri hugmyndalega séð, að
það er með öllu ástæðulaust að
neita um viðurkenningu, ef vel
er gert, og fölnað samvizkulauf
gæti verið hreinn fagnaðarboð-
skapur. Ástæðu óánægjunnar
er að leita á hinu hugmynda-
lega sviði, þótt ekki komi það
berlega fram skýrum orðum.
Við höíum áður minnzt á
slagorðaumsagnir um einstök
kvæði, og eru þær flestar út í
hött, svo að virzt gæti sem lítið
væri á þeim að græða. En nú
skulum við athuga það ofurlít-
ið nánar.
Danslagatexti er eitt af níð-
orðum þeim, sem Helgi velur
kvæðum Kristjáns, og við veit-
um því eftirtekt, að hann gríp-
ur oftar til þess en nokkurs
annars. Þetta verður enn eft-
irtektarverðara, þegar við með
samanburði yic^kvagð^rj. k.omJ
unjpt að raun.^iy^ að ryTjngifti.n
er hverju sinni fuilkomlega út
í hött. Orsakir þessarar nafn-
giftar eru bundnar nafni höf-
undar en ekki innihaldi þeirrar
bókar, sem íitdómurinn á að
fjalla um. En sú er ein nátt-
úra Kristjáns, að hann hefur
ort danslagatexta með þeim
árangri, að hann er langsam-
lega vinsælasti danslagatexta-
smiðurinn með okkar þjóð og
hefur aflað sér þeirra vinsælda
á einum tveimur árum eða svo.
Þessa framleiðslu Kristjáns
hefur Helgi svo óþægilega á
heilanum, að danslagatexti er
óðar kominn í hug hans, þegar
hann langar til að fara niðf-
andi orðum um eitthvert kvæði
Kristjáns. Nú skulum við ekki
ætla, að Helgi sé þannig inn-
rættur maður, að hann sjái of-
sjónum yfir því, þótt Kristján
frá Djúpalæk, eða hver annar
sem væri, afli sér vinsælda
fyrir yrkingar af þessu tagi.
Við eigum fleiri smiði dans-
lagatexta en Kristján einn.
Loftur kvað um rauðhærða
. Jónka, og það er dansað suður
Laufásveginn undir leiðsögn
Tómasar, og. þykir engum um-
talsygrt. En sá er sannleikur
málsins, að textayrkingar
Kristjáns hafa farið undarlega
óþægilega í taugar ýmissa
þeirra ungu manna, sem þykj-
ast bera endurnýjun íslenzkr-
ar ljóðagerðar mjög fyrir
brjósti. En hver sem hún kann
að vera skýring þess fyrirbær-
is frá sjónarmiði þeirra manna,
sem sárast finna til þessa, ef
þeir hafa þá gert sér grein fyr-
ir einhverju sjónarmiði, þá
dylst okkur það ekki, að dans-
lagatextar Kristjáns frá Djúpa-
læk eru merkilega ólíkir öðr-
um íslenzkum danslagatextum,
þótt sumum kunni að virðast
sem ekki geti verið um að ræða
mikla tilbreytni á því sviði.
Það er út . af fyrir . sig, live
maðurinn er ákafléga róman-
tískur ojþ gamaldags.. Þegar
Loftur lætur sina elskendur
hverfa bak við. .réttíiryegg, þá
fer Kristján með ástvjni sína
til eins, unaðssælasta staðar á
landinu, Atlavíkur yicS Lagar-
’ftjót með sjálfan Hallorms-
staðaskóg að baki. Og þetta er
ekki aðeins augnabliksunaður,
sem gleymdur er á morgun,
heldur tekur hann sér bólfestu
í hjartanu til æviloka. Hitt er
enn merkilegra, að hann leið-
ir aðalatvinnuveg þjóðarinnar
inn í danslagatexta og þar með
inn í dans unga fólksins. Hann
yrkir danslagatexta um sjó-
manninn og . ástir hans. En
hann yrkir ekki um eltingaleik
hans við dækjur í erlendum
hafnarborgum, heldur er Krist-
ján svo gamaldags, að hann
.lætur sjómanninn elska sína
eiginkonu og breiðir dansandi
fögnuð yfir. ásjónu eigipkon-
unnar, sem bíður komu eigin-
mannsins af Grænlandsmiðum
yfir sofandi glóhærðum syni
þeirra. Hitt bítur þó höfuðið
af allri skömm, að á sama
tíma og togarafloti landsins er
tjóðraður við hafnarbakka eins
og blótneyti á bás, þá leyfir
Kristján sér að framkalla heitt
og náttúrlegt ástarlíf með þess-
um sömu togurum, svo sem
þeir séu að stíga í brúðarsæng-
ina ákveðnir í því að aukast
og margfaldast og uppfylla
jörðina. Við skulum nú í fyrsta
lagi hugsa okkur það, hvernig
einn hlutur eins og togari með
rá og reiða muni falla inn í
hjartaóm hinnar óhlutkenndu
listar í brjóstum ungu lista-
mannanna og bókmenntaskýr-
endanna, sem eiga sinn höfuð-
styrk í viðkvæmni hárná-
kvæmra tauga, sem ekki þola
að sjá einn pennadrátt eða
heyra eitt orð, sem bendir til
hlutlægrar myndar af nokkru
tagi. — Þá er það heldur ekki
án áhrifa á sálir hinna ungu,
sem margir hverjir verða að
láta sér nægja að hafa sjálfa
sig og sína nánustu ómbræður
að hlýðendum sinna óhlut-
kenndu óma, að vakna allt í
einu upp við þann veruleika,
að unga fólkið er farið að
syngja úti á dansgólfinu þenn-
an gamaldags skáldskap. Eng-
ilsaxnesk frygðarljóð, ó, kiss
mí, æ lövv jú, eru allt í einu
komih á hratt undanhald og
farið að syngja um sjómenn,
sem elska konurnar sínar, og
togára, sem stíma í ást og ein-
drægni hlið við hlið út á Sel-
vogsgrunn. Svona er unga fólk-
ið á íslandi þrátt fyrir allt.
Sálir ungra listamanna eru
næmar nú á tímum, og þó eru
sálir launaðra ritdómara enn
næmari fyrir neðansálarkennd-
um þeirra afla, hverra er mátt-
urinn ,og dýrðin í ríki þessarar
eylendu, þar sem víðsýnið hef-
ur skinið til þessa dags. Sálar-
líf mannanna býr yfir ýmsu
óhlutkenndu, ekki síður en
listastefnur nútímans, og skynj-
anir berast eftir fleiri leiðum
en við tökum með í reikning-
inn að jafnaði. Við skulum ekki
einpÁ.stund ganga . þess dulin,
áð þa’rfir rambandí þjóðfélags-
valda þrýsta fast á bosmamikl-
ar undirvitundir, þar .sem yfir-
vitund hefur að mestu eða öllu
verið þurrkuð burt.
Einu kvæði Krisfjáns finnur
Helgi það til foráttú, að það
sé „rim og. skoðanpleg afstaða".,
Ilelgi . sicyidi jgý ckki einnig! !l
finna -einhVerja undiróma ein- ’
hverrar skoðahaíegrar afstöðu !
í danslagatextúhum, þótt skáld-
ið sjálft lfcfi: Sjálísagfj.jiUs ekki
gert sér "þls's! grein. Áthugum
lítilshóttar ‘þettá kyæði, sem
ber lýti skoðanalegrár áfstöou,
og að hvaða leyti það' err frá-
brugðið tilvitnuðu kvæðunum.
Rímið er sízt minna en í hinum
fyrri, en vissulega virðist mér
það ekki eins hag'lega gert.
Efnislega er það ekki fjarskylt
einu hinnl!' •tilviínuðu, það er
verið að ræða um guð. En
kvæðið heitir Friður, og er
hróp mannkynsins eftir friði
höfuðinntak þess;,' .Og þetta er
það, sem . heitir.cgko.ðanaleg af-
staða og. talin er til lýta. And-
staðan gegn S.tokkhólmsávarp-
inu bylUsLí/ djúpum undirvit-
undarinnar, yfirþjóð íslenzkra
valdhafa er á móti friði, frið-
arósk er megininnihald upp-
reiítar þjáðs mannkyns gegn
'uúia..
kúgurum sínum. Þess vegna er
ósk um frið skoðanaleg af-
staða, hún er á móti hernað-
arsinnum heimsins, auðstétt
Bandaríkjanna og .lepþum
hennar á íslandi. Hvi er þáð
ekki á sama hátt skoðanaleg
afstaða að elska fagran reit
þessa lands, sem ætlað er svo
þýðingarmikið hlutverk í bar-
áttunni gegn lífi jarðar? Hví
er það ekki á sama hátt skoð-
analeg afstaða að svindla inn
á dansandi æsku samúð með
stritandi höndum þeirra, sem
standa undir þjóðlegum at-
vinnuvegi, á sama tíma og
stríðsöfl heimsins þarfnast
krafta þeirra til að byggja
bandaríska stórborg á íslandi?
Engum ætti að dyljast, að það
hefur sín áhrif, ef íslenzk æska
sækir danssöngva sína í faðm
síns lands og síns þjóðlífs, lær-
ir að meta fegurð þess og unað
og elur sér í brjósti þrá eftir
því að.fá að njóta þeirra gæða
í friði.
Indriði minnist miklu minna
á einstök kvæði en Helgi, eins
og áður er að vikið. En kvört-
unin yfir skoðanálegri áfstöðu
liggur 'miklu meira áberandi
sem heildarblær yfir öllum
dómnum og látlaus klögun út
af því, hvernig þeirri skoðana-
afstöðu er háttað. Provinskveð-
skapur, lýðskóli, skandínavismi,
Akureyri eru heiti á einu og
hinu sama. Það táknar fast-
heldni við þjóðleg sjónarmið,
sem ritdómarinn vill láta fyrir-
líta. Það er tryggð og fast-
heldni við það, sem æskumað-
urinn lærir. Á bak við hneyksl-
un ritdómarans er krafan um
menningarlega upplausn. Svo
sameinast þessi fastheldni sið-
gæðislegum eiginleika, sem
Kristján vill líka halda tryggð
við. Sá eiginleiki heitir ein-
lægni. Það er fyrir sig, þótt
Kfíátján hafi 'miður heppilegar
skoðanir á einu og öðru. En að
tjá þær . •skoðauiy í fullri ein-
lægni, það nær ekki nokkurri
átt. Það væri líka út af fyrir
sig, þó að hann sé sósíalistí
í skoðunum. En að nota það ekki
sem framdráttaratriði fyrir sína
eigin persónu, eins og til dæm-
is Helgi Sæmundsson, það er
óraleiðir fyrir neðan allar.hell-
ur. Þetta meginviðhorf Indriða
skýrist enn betur, þegar hánn
kemur að þætti hins þjóðlega
í kveðskap Kristjáns. Þá koma
jöfnum höndum lítilsvirðandi
slettur og beinar ásakanir,
Kristján fær sem hliðstæðu
síná „meykerlingu í byggða-
ijóðum“, þar sem hann tekur
sér orð í munn „eins og sum-
arfögur sveit og blá bergmáls-
fjöll“. Til þessa liefur ungum
skáldum þótt lítt frækilegt að
feta í fótspor meykerlinga. jÞá
vandar Indriði harðlega u.m'við
hann fyrir að yrkja um fjöll
og íslenzkt sumar. Það er líka
mikill áfellisdómur yfir kvæð-
um Kristjáns, að mörg þeirr^
verða ættjarðárljóð í annarrj
og þriðju vísu, en hann „maetti
helzt áldrei yrkja ættjai$ar-
Ijóð, á meðan htigarfari lians er
þannig komið“. Og á hæst.u
tónum vandlætingasemýifiar
mætast ritdómarnir tveir. Ann-
ar telur sig einkum á móti
rími og skoðunum. hinn er á
móti almennum íslenzkum við-
horfum og ættjarðai,'ljp|ipm.
En allt er þ&tta baksyjð hins
sama, sem brýzt frám' 'v?'má-
-• F~amhald: óTl. srðu.
: ;
.JU Bit’c-U.
V'T aaJich;