Nýi tíminn - 08.03.1956, Síða 8

8) — NÝI. XÍMINN ,r—, .Pmuntudagurv®; .maxa .1856-.xjh
Kristján Albertsson sendi-
fulltrúi í New York, birtir í
Morgunblaðinu 7. þm. grein
um ættamöfn. Er hún sýni-
lega skrifuð í tilefni af frum-
varpi því um mannanöfn, sem
nú liggur fyrir Alþingi og
þeim umræðum, sem orðið
hafa um ættarnafnaákvæði
þess.
Kristján er mjög fylgjandi
ættarnöfnum og hefur verið
um langt skeið, enda gert til-
raun, sem staðið hefur nokkra .
áratugi, til að breyta föður-
nafni sínu í ættarnafn. Er
hann nú uppgefinn á þvi og
skrifar föðurnafn sitt sem.
aðrir menn. Það má því gera
ráð fyrir, að i grein hans sé ■
að finna sterkustu röksemdir.
fylgjenda ættarnafna.
Menningarsvið
hvíta kynsins
En röksemd Kristjáns er.
aðeins ein og þótt hún verði
ekki talin sterk, er hún þó að- •
ekki, til að losna í éitt skipti
fyrir öll við alla tortryggni
og óþægindi, að leggja niður
okkar sérstöku tungu og
þjóðemi, gerast eitt fylki
Bandankjanna og ferðast svo
um allt með amerískt vega-
bréf? Víð myndum þá vist
ekki verða taldir „hvítir eski-
móar" og skríll.
Annars er ég orðinn leiður
á þessu eilifa tali um að það
sé t inhye.' lífsnauðsyn, að við
.augiýsum um öll lönd að við
séum ekki eskimóar. Ég veit
ekki til að eskimóar hafi
framið neina glæpi, sem líkja
megi við illvirki „hins hvíta
kyns“, svo að okkur væri af
þeirri ástæðu ekki skömm að
vera taldir til þeirra.
Ættum \rið að
gerast sígaunar?
Ef við íslendingar ætluðum
að gerast farapdþjóð, verða
nokkurskonar sígaunar fram-
tíðarinnar, þá væri eðlilegt,
Ásgrímur Albertsson
Hótel, skeiíg og
ættarnöín
alröksemd ættarnafnamanna
fyrr og síðar. Hann segir svo:
„Hinsvegar eru ættarnöfn
hinn eini ríkjandi nafnsiður
á öllu því menningarsviði,
sem Island tilheyrir. Af því
leiðir, að íslenzkt fólk sem
ekki hefur ættarnöfn, og ferð-
ast um Evrópu eða Ameríku
—- hans nafn endar á són,
hennar á dóttur, og þau segj-
ast vera hjón, eða faðir og
dóttir — á alls staðar á hættu
að verða fyrir mjög óþægi-
legri tortryggni. Hjón verða
að halda stuttan fyrii’lestur
um íslenzka nafnsiði á hverju
hóteli til þess að fá að búa
í sama herbergi. En að þeim
fyrirlestri loknum mun út-
iendingurinn álykta, að Is-
land liggi utan við menning-
arsvið hvíta kynsins, og á
einskonar pólarlanda-menn-
ingarsviði.
Að neita þessu er ekki ann-
að en að berja hausnum við-
steininn, þverskallast við að
viðurkenna það, sem allir vita
og skiija.
Sumum er sama um þó að
við séum taldir einskonar
hvitir eskimóar. En öðrum
ekki. Og þeir eiga heimtingu
á að fá að bera ættarnöfn,
ef þeir vilja".
Þarna höfum við það. Okk-
ur er nauðsynlegt, til þess að
geta talizt hlutgengir á hinu
vestræna menningarsviði hvíta
kynsins, að taka upp ættar-
nöfn. Til að spara erlendum
hótelvertum þá fyrirhöfn, að
koma inn í sitt höfuð þeirri
staðreynd, að ekki gildir sami
nafnsiður um allar jarðir, þá
eigum við að varpa fyrir borð
fornum sið, sem á sér djúpar
rætur í þjóðmenningu okkar
allt frá því að hér varð til
íslenzk þjóð.
Ekki skal ég rengja Krist-
ján um það, að það geti vald-
ið óþægindum á hótelum i
Ameríku, að vera talinn .utan
hins hvíta kyns. En hví þá
að við miðuðum nöfn okkar
fyrst og fremst við hótel-
dvalir, — því að við myndum
vitanlega verða það fínni en
hinir gömlu sígaunar, að búa
á hótelum.
En nú er það metnaður
flestra Islendinga, að búa hér
í þessu landi við íslenzka
menningu sem íslenzk þjóð.
Utanfarir eru að visu ágætar
og nauðsynlegar, en bæði er
það, að við hugsum okkur þá
að ferðast sem íslendingar —
það verður þá að hafa það,
þó að þeir, sem halda að ís-
lendingar séu eskimóar, líti
þannig á okkur — og svo hitt,
að þær stundir, sem allur
þorri þjóðarinnar á þess kost
að dveljast á erlendri grr[nd,
eru svo stuttar, að okkur
finnst ekki taka því, að miða
nöfn okkar við þá örfáu daga.
Ummæli
Árna Pálssonar
Árni Pálsson ræddi fyrir 40
ái-um um samskonar rök-
semdir og þessa í fyrirlestri,
sem hann hélt. Þar segir:
„Forvígismenn ættarnafna
segja sem svo: í menningar-
löndunum, “fínu“ löndunum,
hafa ættamöfnin alstaðar
gjörsigrað, nema hvað sveita-
alþýðan enn þá heldur við
hinn foma sið á stöku stað.
íslendingar stimpla þvi sjálfa
sig sem lítt upplýsta almúga-
þjóð, ef þeir fara ekki að
dæmum menningarþjóðanna í
þessu efni“. Síðan ræðir hann
um hvort rétt sé, ,,að úti-
lendir menn liti svo á, sem
hin íslenzka nafnvenja beri
vott um úrelt og afkáralegt
menningarástand". „Ég efast
ekki um“, segir hann, „að
danskur krambúðalýður hafi
margoft látið slíkar skoðanir
í ljós, en af þeim lærimeistur-
um okkar í uppskafningshætti
og apalátum hefðum við þá
lSka getað lært, að íslenzkan
væri orðia ekki evo litið á
eftir tímanum og ekkí sem
allra „fínust“, og höfum við
þó ekki viljað gleypa við
þeirri kenningu. Hitt veit ég,
að þýzkir fræðimenn, sém
þekkja land vort og þjóð bet-
ur en nokkrir aðrir útlendir
menn, líta svo á, að það sé
íslandi ódauðlegur heiður,
hvernig það hefur varðveitt
foma tungu og forna siði,
og mundu þeir telja oss það
litla fremd, ef við nú færum
að gjörast nafnskiptingar eðá
umskiptingar11.
Þessi orð Árna Pálssonar
hygg ég vera í fullu gildi
enn í dag.
Gestgjafar ekki
heimskari en aðrir
En eru óþægindin á hótél-
unum svo mikil, sem af er
látið? Um það vil ég leyfa
mér að efast. Islendingar fara
nú að verða það tíðfr gestir
á ýmsum erlendum hótelum,
að séu gestgjafar ekki heimsk-
ari en aðrir nienn, þá hlýtur
það að fara að renna upp
fyrir þeim hvað hér sé um að
ræða. Margir hafa líka farið
þá leið, er þéir ferðast eriend-
is, að „merkja" sér konur sin-
ar eins og annan farangur.
Þó að það sé_ að vísu óæski-
legt, þá er það meinlítið á
ferðalaginu, en með öllu þarf-
laust að merkispjaldið sé lát-
ið dingla við konuna eftir að
heim er komið. Annars vildi
ég mega beina þeirri spurn-
ingu til réttra aðila, hvort
ekki séu tök á því, að gera
vegabréf fólks þannig úr
garði, að jafnvel hinn heimsk-
asti í gestgjafastétt láti sér
skiljast án nokkurs fyrirlest-
urs, að um hjón sé að ræða,
þótt þau heiti ekki sama
nafni ?
reynum éftir mætti að sporna
við þvi, að þær breytingar,
sem þessar nýjungar leiða af
sér í þjóðlífinu, ryðji burt
menningarverðmætum eða hafi
skaðleg áhrif á tunguna. Við
finnum hinum erlendu vélum
og viniiuaðferðum ný, íslenzk
nöfn, notum litvarpið til
fræðslu í móðurmálinu og
þjóðlegum fi’æðum osfrv. Um
það má deila, hvort nóg sé að
gert eða svo vel á verði stað-
ið, sem æskilegt væri, en við-
leitnin, stefnan, er qtvíræð og
að mestu óumdeild. Torfbæim-
ir hverfa, af því að þeir eru
óhollar og óhentugar vistar-
verur samanborið við nýjustu
gerð. húsa, en menningin, sem
fólkið í torf.bæjunum skóp og
varðveitti, er okkar dýrasti.
arfur og hann er undirstaða.
þess, . að við erum sérstök
þjóð.
Skegg Morgunblaðsins
í Morgunbiaðinu 10. f.m. eru
þessi mál gerð að umtalsefni
í forus.tugrein, sem heitir:
Skera skal skeggið. Mun hún
vera skrifuð af menntamála-
ráðherra.num, Bjarna Bene-
diktssyni, eða er a.m.k. mjög'
lík þingræðu, sem hann flutti
nýlega, nema hvað ræðan var
skegglaus.
I grein þessari er verið að
reyna að færa rök að því, að-
lagaboð eigi ekki við, þegar
um ættamöfu sé að ræða. Þar
eru Bjarna frá Vogi og sam-
herjum hans á þingi 1925 val-
in háðuleg orð, talað um.
„rómantísk skáld með geisla-
baug þjóðrækni • um ennið“ ,
osfrv. Banni við ættarnöfnúm .
verður: ekki líkt við annað,
segir i greininni, en banni.
Péturs mikla Rússakeisara við
því að lcarlmenn bæru síð
skegg. „Þessi fyrirmæli vöktu
mikið athlægi um allt Rússa-
veldi og engum kom tll húg-
ar að hiýða svo fáránlegri
tilskipun". Svo er rætt um
þá, sem vilja útrýma ættar-
nöfnum við kynslóðaskipti,
Gylfi Þ. Gíslason, Aléxander
Jóhannesson ofl. hafa sett
þá skoðun fram. „Ef Gylfi
hefði verið keisari í Rússlandi
fyrir 250 árum hefði skegg-
tilskipunin sky, þessu hljóð-
að svo, að allir þeir, sem nú
bera skegg mættu halda því,
en bannað, væri að láta sér
vaxa nýtt skegg", segir gre.in-
arhöfundur og finnst hann
heidur betur hafa náð sér
niðri á þeiin, er svona fárán-
legum skpðunum haldi fram,
Senda skal umsókn .
tál skegguefndar
Þessi forustugrein mennta-
málaráðherrans ér hih undar-
legasta með öllum sinum gíf-
uryrðum um lagaboð í þess-
uméfaum. Frumvarp ráöherr-
ans er sem sé alls ekki um
að aflétta lagaboðum um
niannanöfn. Ættafnöfn eru
samkvæmt því bönnuð hema
að fengnu leyfi dómsmálaráð-
herra og mannánáfnanefndar,
. Ef við höldum okkur Við
skeggsamlíkinguna, myndi til-
skipuri Bjarna Ben. hafa
hljóðað þannig: Öllum er
bannað að bera skegg nema
að féngnu leyfi. Skal senda
umsókn um það til skegg-
nefndar ásamt greinilegjmi
uppdrætti áf fyrirhuguðu
skéggi. — Og fer þá ekki
að liallast á hvort er fárán-
legra, þegar um skegg er að
Framha-ld á bls. 11;
Ein og ein beyging —
eitt og eitt orð
Kristján Albertsson telur
það lítil rök gegn ættamöfn-
mn, þótt ein og ein beyging
falli niður við notkun þeirra,
nógar verði samt eftir í mál-
inu. Um þetta hlýtur hver
að hafa sína skoðun. Það
mætti líka e.t.v. rökstyðja
það, að ekki sakaði þótt eitt
og eitt orð hyrfi úr málinu og
erlent kæmi í staðinn, nóg
yrði samt eftir af orðum og
það gæti verið til þæginda á
ferðalögum erlendis. Ég liygg
þó að flestir íslenzkumenn
hallist að þeirri skoðun, að
það væri skaðleg þróun. Ég
hef skilið þá svo, að þeim sé
sárt um hvert orð og hvert
sérkenni tungunnar, og þeir
vara við æhtarnöfnum vegna
skaðlegra áhrifa þeirra á
hana.
Tæknin og ættarnöfn
Það er alger f jarstæða, sem
skýtur upp kollinum i grein
Kristjáns, að upptaka ættar-
nafna sé einhver hliðstæða
þess, er við tökum að mal-
bika götur, byggja hús úr
steini, leggja vegi, gera hafn-
ir osfrv. Enginn hefur nokkru
sinni bent á neinar minnstu
líkur til þess, að okkar gamla
nafnvenja hamli þróun ís-
lenzkrar menningar, hvað þá
að hún sé ámóta og hafnleysi
eða vegleysur. Við tileinkum
okkur nýja erlenda tækni og
vísindi í framleiðslu, sam-
göngum og menningarmálum
til að auka velmegun og efla
menningu þjóðarinnar, en við
ISmMH I r.M.■■ g4va Milli blikandi stjarna og hvítra
Uppi I Sifjllllllill sjcýja stendur pýzki brúöu-
mynda-leikstjórinn Schulz og er að koma leikendum sín-
um fyrir áöur en nýtt atriöi er tekið í brúöumynd, sem
sniöiö er éftix œfintýri eftir Theodor Storm. Skýin eru úr
vatti og þau em fest á trégrind, en þaö kemur ékki að sök
í kvikmyndinni. Brúöumyndir handa börnum eru mjög
vinsælar eríendis en þær sjást sárasjaldan hér á landi.
Hvers vegna?