Nýi tíminn - 30.10.1958, Side 7

Fimmtudagur 30. október 1958 — NYI TÍMINN — (7
Áraíugurinn næst ó undan síð-
ari heimsstyrjöldinni var um-
brotatimi í stjómmálum Evr-
ópu. Nazisminn náði völdum
á Þýzkalandi fyrir atbeina hinna
þýzku auðhringa og stéttar-
bræðra þeirra í Englandi og
Ameriku. Fasisminn var í sókn
um allan auðvaldsheiminn og
ógnaði með því að leggja undir
sig hvert landið af öðru.
Öldur þessa ástands bárust
til íslands. Ofbeldisöflin inn-
an hinnia borgaralegu stjórn-
málaflokka fóru vaxandi og
svo langt var komið, að stofn-
aður hafði verið hreinn fasist-
iskur stjórnmólaflokkur, sem
mikla erfiðleika að etja, þar
sem Alþýðuflokkurinn var al-
gjörlega undir stjóm foringja
er sífellt færðust lengra og
lengra til hægri. Enda kom
brátt í ljós, að samfylking
var hugsanleg á þann eina hátt
að mjmda nýjan flokk með
samemingu Kommúnistaflokks-
ins og vinstri arms Alþýðu-
flokksins.
Með miklu og óeigingjörnu
starfi leiðtoga beggja þessara
aðila tókst að ná þessu marki.
Hinn 24. okt. 1938 var Samein-
ingarflokkur alþýðu — Sósíal-
istaflokkurinn formlega stofn-
aður, og þar með var í fyrsta
sinn á ísiandi skapaður marx-
istískur fjöldaflokkur, er setti
sér sem fyrsta verkefni, að
Ásmundur Sigurðsson:
ðf
- i Einar Olgeirsson
fohmaður Sósíalistaflokksins
1939 og síðan
tekið var með opinberri vel-
þóknun af ýmsum forustumönn-
um hinna borgaraiegu flokka.
Jafnframt þessu var verkalýðs-
hreyfingin klofin og þar með
veikluð til þess að hefja það
baráttumerki á móti hinum
upprennandi fasisma, sem var
hénnar eðlilega hlutverk.
Þegar svona var komið, var
það- sýnilegt orðið hverjum
glöggskyggnum manni að hefj-
ast þurfti handa um samein-
ingu og samstillta baráttu,
þeirra áfla allra, er þjóðfrelsi
unnu, gegn hinni yfirvofandi
fasistísku ofbeldishættu. Kraf-
an um samfylkingu var í fyrstu
borin fram af Kommúnista-
flokknum, og henni var fljót-
lega svarað jákvætt af þeim
vinstri mönnum Aiþýðuflokks-
ins, er einnig sáu hvert stefndi,
og af heilum hug vildu vinna
að framgangi sósíalismans,
bættum kjörum allrar alþýðu,
og koma í veg fyrir frekári
þróun hinna fasistísku krafta,
í þeim hópnum ber tvímæla-
laust fremstan að telja Sigfús
Sigurhjartarson hinn miki'lhæfa
foringja, sem aldrei þrást þeirri
hugsjón, er hann ákvað að heiga
krafta sLna. En þar var við
Brynjólfur Bjamason
formaður flokksstjórnar 1938—■
’49 og einn af fremstu forustu-
mönnum flokksins allt frá
stofnun.
fyikja verkalýðnum og annarri
aiþýðu í eina heild gegn hvers-
konar faristiskum ofbeldisöfl-
um
2
Ekki leið á löngu þar til ut-
anaðkomandi atvik urðu því
valdandi, að flokkurinn varð
að ganga í þá prófraun er skera
mundi úr um Það, hvort hann
héldi velli í þeim átökum, er
þá voru sýnilega framundan.
Haustið 1939, þegar flokkurinn
var eins árs gamall, hófst sið-
ari heimsstyrjöldin. Þegar und-
irritaður var griðasáttmáli
Þýzkalands og Sovétríkjanna,
hugs^ðu andstæðingar sósíal-
ismans hér heima gott til að
nota þann atburð til áróðurs
gegrr fíokknum, og var þegar
háfizt handa af fullum krafti.
Miklu stærri feng töldu þeir
þó hafa rekið á fjörur sinar i
byrjun des. sama ár, er vopna-
viðskipti hófust milli Sovétríkj-
anna og Finnlands. Voru þá
hafnar hinar brjálæðiskennd-
ustu múgæsingar, er nokkru
sinni hafa þekkzt á íslandi og
öll áróðurstæki nýtt til hins
ýtrasta, enda skyldi nú gengið
af Sósíalistaflokknum dauðum.
Árangurinn varð þó harla lít-
ill. Að vísu gugnuðu nokkrir
menn, sem annað hvort ekki
skildu hið raunverulega eðli
þeirra átaka er fram fóru á
meginlandi Evrópu, éða bogn-
uðu undan þunga djöfulæðis
þess, er stefnt var gegn flokkn-
um. En þá fór sem fyrr, að það
var Sigfús Sigurhjartarson sem
reyndist hinn sterki og öruggi
kraftur til að halda uppi ein-
ingarmerkinu, einmitt þegar
mest lá við.
En næstu tvö árin meðan
finnagaldurinn var í algleym-
ingi mátti segja að hver of-
skrif sumra íslenzku borgara-
blaðanna um það mál, þar sem
því var beinlínis haldið fram, að
þessa menn setti ekki að skoða
sem ísléndinga, og þvi gætu
Íslendingar látið sér i léttu
rúmi liggja aðfarir brezku her-
stjórnarinnar. Þótt skylt sé að
viðurkenna að ekki áttu öll is-
lenzku borgarablöðin hér óskil-
ið mál, þá sýndi þessi fram-
koma bezt niður í það regin-
djúp pólitískrar spillingar sem
stjórnmálabarátta þáverandi
þjóðstjórnarflokka var sokkin
i, og jafnframt það óstjórnlega
hatur, sem margir forustumenn
þessara flokka höfðu alið með
sér til Sósíalistaflokksins, — er
í einu var samt.ök alþýðunnar
og brjóstvörn hennar í átökun-
Sigfús Sigurhjartarson
varaformaður flokksstjórnar
fyrstu árin og varaformaður
flokksins til dauðadags 15.
marz 1952.
sóknaraldan á fætur annarri
skylli á flokknum og starfsemi
hans. Borgaralegu stjórnmála-
öflin á íslandi fengu nýjan
liðsauka í baráttu sinni gegn
flokknum þegar brezki herinn
hernam ísland í maí 1940. Sam-
kvæmt eðli flokksins hlaut það
að vera hlutverk hans að
taka forustu í hverju því máli,
þar sem hagsmunir íslendinga
rákust á hagsmuni hins erlenda
hernámsliðs, og ekki síður í
því að efla þjóðarmetnað ís-
lendinga og hvetja þá til að
standa á.rétti sínum í hvívetna
gagnvart hinum óboðnú gest-,
um. Er fróðlegt að lesa blöð
flokksins frá þessum tíma og
bera saman við blöð þjóð-
stjórnarflokkanna, er með völd-
in fóru, og full voru af upp-
gjöf og dekri við hinn erlenda
her. Þegar svo kom til árekstra
veturinn 1940—’41 út af svo-
kölluðu dreifibréfsmáli, voru
fjórir af hinum yngri forustu-
mönnum flokksins fangelsaðir
fyrir að dreifa meðal hermanna
hvatningu urn að láta ekki nota
sig sem verkfallsbrjóta í inn-
lendri stéttabaráttu, þá tóku
öll málgögn hinna borgaralegu
þjóðstjórnarflokka eindregna
afstöðu með ofbeldisverkum
hins erlenda herliðs á íslend-
ingunum, af því að hérþóttust
þeir hafa fengið heppilegan
bandamann í baráttunni við
Sósíalistaflokkinn.
Ennþá skýrar kom þetta í
ljós umvorið lÐ^E^þegar brezka
herstjórnin gekk svo langt í of-
beldinu, að banna útkomu
Þjóðviljans og fangelsa alla
þrjá blaðamenn hans, þá Einar
Olgeirsson, Sigfús Sigurhjart-
arson og Sigurð Guðmundsson
og flytja þá til Englands í
fangabúðir, Munu seint fyrnast
Héðinn Valdimarsson
fyrsti formaður Sósíalista-
flokksins
um við innlent yfirstéttar- og
atvinnurekendavald og erlent
hervald.
3
AUar þessar ofsóknir bæði
innlendar og erlendar, er ætl-
aðar voru til að eyðileggja
flokkinn urðu í þess stað ti'l
að stæla liann og herða. Þeir
sem bognuðu urðu svo fáir, að
þótt þeir hyrfu úr röðum hans,
þá gætti þess ekki. Aldrei
hefur neinn stjórnmálaflokkur
á íslandi þurft að ganga í gegn-
um slíka eldraun, sem Sósíal-
istaflokkurinn á árunum 1939
:—’42. Og aldrei þefur neinn'
síjóriimálafipkkur. á íslandi ‘
staðizt próf • með jafnmiklum
ágætum. Út úr þessari baráttu
sem stundum virtist háð upp
á líf og dauða kom flokkurinn
hreinni, sterkari og öruggari til
þeirrar baráttu, sem framund-
an var.
En sú barátta hefur aðallega
verið tvíþætt, sem nú skal
sýnt.
Árið 1942 fóru fram tvennar
kosningar. Kom þá í ljós hve
geysilegan sigur flokkurinn
hafði unnið, þrátt fyrir allar
ofsóknir kjörtímabilsins, þar
sem hann hlaut í síðari kosn-
ingunum rúmlega fimmta hluta
greiddra atkvæða og 10 þingm.
Enda féllu kosningarnar þann-
ig, að þingmannatala flokkanna
var í nokkurnvegin réttu hlut-
falli við atkvæðatölu hvers eins.
Það kom einnig brátt í Ijós að
Sósíalistaflokkurinn var orð-
inn vald í íslenzkum stjórn-
málum, vald sem ekki varð
komizt hjá að taka tillit til.
Á því fimm ára kjörtímabili
sem liðið var síðan 1937 höfðu
þjóðstjómarflokkamir stigið
hvert skrefið af öðru til að
þrengja kosti alþýðimnar og
skerða félagsréttindi hennar.
Eitt stærsta skrefið voru gerð-
ardómslögin, sem Sjálfstæðis-
flokkurinn og Framsókn sam-
þykktu og fvrst og fremst áttu
að hindra það að verkalýðs-
samtökin gætu bsitt samtaka-
mætti sínum til að krefjast
bættra kjara, þótt ekki væri
nema brots af þeim auðæfum
sem styrjöldin var að færa
þjóðinni. Þetta hafði reynzt þvi
auðveldara sem .vsrkalýðshreyf-
ingin var klofin.
Flokkurinn hóf nú þegar í
stað baráttuna fyrir framgangi
aðalhagsmunamáls almennings.
Skæruhernaðurinn á móti
gérðardómslögunum 1942 var
skipulp'tður af flokknum. I
þrim átökum mátti segja, að
gengið væri af gsrðardómslög-
unum dauðum. Jafnfranit var
haldið af kappi áfram barátt-
unni fyrir 8 stunda vinwjdegi,
einingu i verkalýðshreyfing-
unni, og öðrum hagsmunamál-
um vinnandi stétta.
Og árangurinn lét ekki bíða
eftir sér. Gerðardómslögin voru
afnumin, 8 stunda vinnudagur-
inn viðurkenndur. Vsrkalýðsfé-
lög sem klofin höíðu verið
voru sameinuð>pg í Alþýðusam-
bandi íslands settist að völdum
einingarstjórn, sem setti sinn
svip á samtökin og baráttu
þeirra. Kaup verkalýðsins stór-
hækkaði.
Jafnframt þessu hafði flokk-
urinn hafið baráttu fyrir sam-
starfi bænda og verkamanna,
það samstarf hefur því miður
ekki náð þeim þroska sem
þurft hefði og báðum aðilum
orðið fyrir beztu.
í öllum þessum átökum kom
það greinilega í ljós, að sam-
stilltur verkalýður ásamt þeim
hluta annarra alþýðustétta,
er með honum fylktu liði, var
svo sterkt afl í þjóðfélaginu
að borgaraflokkarnir gátu ekki
stjórnað á móti þeirri samfylk-
ingu. Þetta kom m.a, fram í
því að þeir treystu sér ekki að
mynda nýja ríkisstjóm eítir
kosningarnar 1942, en létu í
þess stað skipa utanþingsstjóm,
sem enginn þóttist bera ábyrgð
á. íslenzk alþýða, sem jafnan
hefur haft næmt auga fyrir
hinni kímilegu hlið hvers máls,
fann" þetta og gerði góðlátlegt
l'IQ-ÍJ'.. IJXJ’
grip að. Emn brandan, sem al-
menningur í Reykjavík fleygði
á milli sín um þessar mundir
var þannig. „Á Alþingi íslend-
inga sitja 52 menn, þar af rru
10 kommúnistar og 42 að ir.
Þessir 42 þora ekkert að g ra
af ótta við þessa 10 kommún-
ista“ En auðvitað var það ekki
fyrst og fremst þingmannafjcldi
Sósíalistaflokksins, sem hinir
42 óttuðust, heldur hið þjóð-
félagslega afl, er bak við hr.nn
stóð.
4
En hér var einnig Ijóst að
ný verkefni lágu framundan.
Meðan á styrjöldinni stóð '-ar
fjöldi manns í vinnu fyrir hin
erlendu hernámslið. Mikið . af
íslenzkum framleiðslutækjum
var orðið gamalt og úr sér
gengið, þ.á m. mestallur tog-
araflotinn. Aftur á móti safnað-
ist stórfé í inneignum er-
’endis. Sósíaljstaflokkurinn hóf
nu sína alkunnu baráttu fyrir
því að eriendu innstæöurr.ar
Framhald á 8. síðu