Laugardagsblaðið - 24.09.1955, Side 1

Laufás við Eyjafjörð.
Á einif fegursti torfbnr (sndsins
nð bverfn í rústir?
Laufás minn er listabær
lukkumaður sá honum nær
einkanlega þá aldin grær
og allt á móti manni hlær.
Svo kvað einn Laufásklerkur
endur fyrir löngu. Og ekki leikur
það enn á tveimur tungum, að
Laufás sé ekki einungis eitthvert
fegursta prestssetrið á landinu,
heldur mun einnig vandfundinn
fríðari bóls’aður á öllu íslandi.
Fer þar allt saman mikil og fög-
ur útsýn, hlýlegt og friðsælt um-
hverfi og góð bújörð.
í Laufási stendur enn torfbær
mikill að ummáli og að stíl einn
hinna fegurstu íslenzku torfbæja.
Hann er að vísu ekki mjög gam-
all, reistur af séra Birni Halldórs-
syni, er klerkur var í Laufási frá
1853 til 1882. Er bærinn senni-
lega reistur skömmu eftir miðja
síðustu öld, og því nær 100 ára
gamall. Hver sem sér Laufásbæ-
inn gamla hlýtur að undrast af
hve mikilli stórmennsku og smekk
vísi bærinn hefir verið reistur.
En þótt bærinn væri á sínum tíma
vel gerður að veggjum og viðum,
hefir hann þó hlotið að lúta fyrir
tönn tímans sem önnur mannanna
verk. Einkum tók hann mjög að
hrörna eftir að hætt var að búa í
honum, en nú munu vera um 20
ár síðan úr honum var flutt, og
hefir hann einungis verið notaður
lítilsháttar til geymslu síðan.
Þegar hætt var að nota Laufás-
bæ til íbúðar mun svo hafa verið
ákveðið af hálfu hins opinbera,
að honum yrði við haldið sem
sýnishorni torfbæjar. Einhver
smávegis fjárveiting var þá til
þess lögð, að gera við hann og
til viðhalds, en langt of lítið til
þess, að uni nokkurra allsherjar-
viðgerð væri að ræða, og þar sem
ekkert hefir verið lagt bænum til
viðhalds síðan, hefir hann hrörn-
að svo mjög, að nú má svo heita,
að mikill hluti hans sé að falli
kominn, ef ekki verður bráður
bugur að undinn að bjarga hon-
um. Það skal tekið fram til að
1
forðast allan misskilning, að
presti staðarins ber engin skylda
til að viðhalda bænum, þar sem!
hann hefir reist þar íbúðarhús, og
viðhald slíks bæjar langtum of-
viða ábúanda staðarins, þegar
ekki er lengur um að ræða nauð-
synleg jarðarhús. Enda mundi
bærinn liafa verið rifinn, ef hann
væri ekki verndaður að nafninu
til. En það er jafnljóst, að vernd-
un ein á pappírnum er gagnslaus
ef geyma skal slíka hluti, sem
torfbæi. Þar þarf til að koma full-
komin viðgerð og árlegt viðhald.
En næst kemur svo spurningin,
hefir það nokkurt gildi, að geyma
slíka gamla torfbæi, eru þeir ekki
bezt með farnir þannig, að jafn-
aðir séu við jörðu, svo að þess
sjáist engin merki, að vér höfum
nokkru sinni búið í slíkum húsa-
kynnum? Ég get vænzt þess, að
til séu þeir menn, sem óska bæði
torfbæj unum görnlu, svo og öll-
um minjum áhalda og húsbúnað-
ar undir græna torfu. En sem bet-
ur fer eru hinir fleiri, sem geyma
vilja fornar minjar, og sem vilja
leitast við, að lesa sögu liðinna
kynslóða af húsakynnum þeirra
og áhöldum hins daglega lífs. Vér
íslendingar höfum verið geymnir
á fornar sögur og gamlan kveð-
skap, svo að með eindæmum er.
Hins vegar höfum vér verið furðu
tómlátir um geymslu gamalla
minja og látið þær fara forgörð-
um út í veður og vind. Þannig eru
nær öll gömul hús horfin úr land-
inu, gamlir góðgripir hafa verið
ónýttir og daglegum vinnutækj-
um fleygt út á haug, þegar önnur
nýrri komu í þeirra stað. Nú er
loks komin allsherj arhreyfing í
þá átt að spyrna við fótum í
þessu efni. Byggðasöfn rísa nú
upp í mörgum héruðum, enda
hver seinastur að hefjast handa
um þá hluti. Gerðar hafa verið
ráðstafanir til þess að halda við
gömlum torfbæjum, og neyta
kunnáttu nútímans að halda við
hinu forgengilega efni þeirra.
Alls munu fimm bæir vera vernd-
aðir á landinu. Keldur á Suður-
landi, Bus'arfell eystra, Glaum-
bær í Skagafirði, Grenjaðarstað-
ur í Þingeyjarsýslu og Laufás.
Af þessum bæjum hefir Laufás
einn orðið útundan. Hinir hafa
allir verið endurreistir eða við
þá gert meira eða minna, svo að
telja má að þeim sé borgið, en
Laufásbærinn hefir samtímis
hrörnað ár frá ári, og er nú að
falli kominn sem fyrr segir.
En eigum vér að láta starf eyði-
leggingarinnar verða fullkomið,
eða skal nú brotið blað í þessu
máli, og hafizt handa um raun-
verulega verndun og viðreisn
Laufásbæjar? Mér finnst enginn
vafi ætti að vera á um svarið.
Laufásbœinn ber að vernda. En
það kostar mikið fé. Bæinn þarf
að endurreisa að mestu, og vitan-
lega gera það með þeim hætti, að
hann geti geymst vandræðaLtið,
og fyrirbyggður sé þakleki, vatns-
Frunhald á 4 kíðu.
Til leseinlii blaðsins
Eftir langt sumarleyfi, heilsar
Laugardagsblaðið á nýjan leik
fjölmennum lesendahópi sínum.
Ymsar ástœður hafa til þess legið,
að blaðið hefir ekki komið út um
tíma í sumar, svo sem langt sum-
arleyfi í prenlsmiðjunni, en þarf-
laust að rekja þœr hér.
En þegar lagt er út á ný, finn
ég mér skylt að þakka öll hin
mörgu vinsamlegu bréf, er blað-
inu hafa borist með þeim hvatn-
ingarorðum, sem í þeim hafa ver-
ið. Þau hafa sannfœrt mig um, að
Laugardagsblaðinu er ekki of-
aukið á blaðamarkaði þjóðarinn-
ar.
Það er von mín og œtlan að
halda blaðinu áfram með líkri
slejnu og fyrr, en auka á fjöl-
breytni efnis efiir föngum. Hafa
blaðinu bœtst nýir liðsmenn í
því efni. Þá vil ég sem fyrr heita
á lesendur blaðsins að senda því
fréttabréf. Laugardagsblaðið hef-
ir sett sér það mark að flylja
fregnir úr byggðum landsins,
einkum hér norðanlands, það vill
vera tengiliður hinna dreifðu
byggða og þéttbýlisins. En til þess
að ná því marki er hjálp lesend-
anna í senn nauðsynleg og kœr-
komin.
Óska ég svo öllum lesendum
árs og friðar.
Frystihúsbygging á Húsavík
Slátrun er nú hafin á öllum
sláturstöðum í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Hófst slátrunin á mánudag-
inn bæði á Húsavík og Ofeigs-
stöðum. Á vegum Kaupfél. Þing-
eyinga verður alls slátarað 24
þúsundum fjár. Þar af 2400 á
Ófeigsstöðum.
Vegna óvenjumikilla fiskbirgða
í frys'.ihúsinu á Húsavík,og vegna
þess að frystihús í Rvík eru yfir-
full af fiski og stórgripakjöti, en
þangað hefir að undanförnu ver-
ið flutt kjöt frá Húsavík í slátur-
tíðinni, horfði til vandræða með
frystingu á kjöti og geymslu
þess hjá Kaupfélagi Þingeyinga
nú í haust, þegar þar við bættist
að slátrað er fleira fé en undan-
farið. Frystihúsið á staðnum tók
ekki nema um þriðjung af því
kjöti, sem til féllst. Var því ráð-
ist í að reisa frystiklefa við
Góður feugur
Fyrir nokkru var Hrólfur Mar-
teinsson í Yztafelli í Kinn að vitja
um silunganet, sem hann hafði
lagt í Skjálfandafljót, skammt
fyrir norðan Fljótsbrúna undan
Ófeigsstöðum. Fann hann þá rek-
ið í flæðarmálinu peningaveski,
sem hafði að geyma um 5 þús-
und krónur í peningum og ávís-
unum. Var það óskemmt að
mestu. Nokkru síðar gaf eigand-
inn sig fram. Var har.n sjómaður
úr Flatey á Skjálfanda. Hafði
hann verið á ferð um þessar slóð-
ir nokkru áður. Mun hann hafa
misst veskið, er hann fór út úr
bílnum við hliðið á Fljótsbrúnni
og það fallið í fljótið.
•
frystihúsið, og er áætlað að þeir
taki um 10—15 þúsund skrokka.
Það sem mesta furðu vekur við
þessa nýbyggingu er með hve
miklum harða hún er fram-
kvæmd. Á henni að verða lokið
á 17—20 dögum, eða nú fyrir
mánaðamótin, og eru allar horf-
ur á að þetta íakist. Mun þetta
nær einsdæmi um hraða á bygg-
ingarframkvæmdum.
Ingólfur Helgason og Kristinn
Bjarnason á verks'æðinu Fjalar í
Húsavík hafa gert teikningu af
húsinu og sjá um framkvæmd
verksins, en teiknistofa S. í. S.
hefir sagt fyrir um einangrun og
Björgvin Friðriksson í Reykjavík
sér um spírallagnir.
___*____
Útigöngufé í Bríkar-
torfu loksins náð
Fyrir s. 1. áramó.t sáust þrjár
kindur í svokallaðri Bríkartorfu,
sem gengur í sjó fram í fjallinu
milli Ná'tfaravíkur og Flateyjar-
dals. Vegna harðfennis og hálku
reyndist ókleift að bjarga þessum
kindum í fyrravetur. í haust
náðu Flateyingar loks kindunum,
sem höfðu gengið af veturinn
þar í torfunni. Reyndist þetta
vera fullorðin ær og tveir hrútar
veturgamlir, svartur og hvítur.
Enn er óvíst hver er eigandi þess-
ara kinda, vegna þess að eyru
þeirra eru stórskemmd af kali
eftir frostin í fyrravetur. Kind-
urnar voru fluttar til Flateyjar
og eru geymdar þar. Álitið er að
ærin hafi átt lamb í vor en það
drepist.