Gandur - 29.10.1951, Qupperneq 2

2. BLAÐSÍÐA
<* « iiAiin
uuruuk
„Mannshöfuð er
nokkuð þungt... “ (!!)
Kjarkmaður Kristinn E.
Andrésson. Hann kynn-
ir fimm hundruð manns, eða
meir, á nýafstaðinni bók-
menntakynningu Máls og
menningar, væntanlega
stefnubreytingu hinna yngri
ljóðskálda, með upphafsorð-
unum í bók Sigfúsar Daðason-
sonar.
„Mannshöfuð er nokkuð
þungt, en samt skulum við
standa uppréttir . . . .“(!!)
Hitt er svo annað mál, hvor-
um þeirra reynist það auð-
veldara, Goethe, að hafa at-
höfnina í upphafi, eða
Kristni orðin?
Hann gat þess að vísu
áður, að lesinn yrði upp
kvæðaflokkur Pablos Neruda,
„Garðyrkjumaðurinn“, í þýð-
ingu tveggja yngstu ljóð-
skáldanna, þar sem vel
mætti sjá „hvort „þau“
ættu ekki líka íslenzkt
mál yfir hugsjónir og andlegt
þor‘ .....
Því verður ekki neitað, þótt
hinsvegar hljóti sú spuming
að vakna, hvort áðurnefnd
höfuðþyngsli séu ekki orsök
þess, að þeir þýða slíkt kvæði,
í stað þess að yrkja þau sjálf-
ir?? Með hinu er sjálfsagt að
taka undir, að ekkert „óveð-
ur“ er hættulegt, nema ef
vera skyldi „óttinn við á-
byrgðina,“ sem er aðalorsök
í viðbrigðalausri tjáningu
þessa „andlega þors“.
Það á að skrifa um bækur,
eins og talað er um menn.
Lengivel las maður rit-
dóma, svo hættir maður að
lesa ritdóma; en furðu seint,
því það er erfitt að sættast
þeirri vitneskju, að menn á-
stundi lýgi, því lengi er mað-
ur úngur, og lengi hjarir trú
manns á stóra menn. Ekki er
það undarlegt.
Mér varð það á, að skrifa
bók, skrítna bók, fulla af
myrkviðum mannlegra við-
fangsefna, fulla af göllum, og
vitsmunalegri hártogun. Hún
var sjúk í nekt sinni, enda
sprottin af hatri gegn þessari
rætnu áráttu mannsins, að
ljúga, -- gegn þessari pláguðu
mannfyrirlitningu, þarsem
vitsmunir manna og mögu-
leikar eru lagðir að jöfnu við
eiginleika aumustu dýra
sorpi, — þarsem lífsflótti og
óendanlegur viðbjóður, þeirra
sem ekki þola þó orði hallað
um „eigin ágæti“, gína einsog
kórónuð illmenni, yfir þverri
vitsmunalegri viðleitni til
skárri hluta —.
Þessi bók kom út. Hún var
ekki góð, og það var skrifað
um hana; langar setningar
um lesti hennar, — stóryrði
um kostina. — Og ég sá að
menn gátu ekki skrifað um
bækur.
— Nýlega las ég ritdóm í
blaði — hann var í Tímanum,
Hann var vondur, enda ólykt
af honum. Hann var um konu
í bók, og mn manninn sem
skrifaði bókina. — Og aftur
sannfærðist ég um fánýti
þess að skrifa um bækur.
Það var íslendingur sem
skrifaði um bókina af mikilli
dyrfsku — þarsem vitsmun-
unum sleppir, upphefst
dyrfskan — afturámóti er
hún samin af ítala, og ritdóm-
arinn því talið sér óhætt
vegna fjarlægðar, enda ekki
gott að segja hvaða litbreyt-
ingum Italinn hefði tekið,
hefði hann lesið Tímann.
Það er umkomulaust nafn
á bókinni, „Dóttir Rómar“, en
ritdómarans að því skapi á-
takameira. — Indriði G......
Þorsteinsson — enda undir
ritdómnum. Það er nú svo. —
Ritdómarinn svo til byrj-
ar að segja manni, frá ánægj-
unni af því, að svona bók
skuli nú vera skrifuð, hún sé
mikiðtil um ást, en ástin sé
ekki annað en vessar. — Það
vessar að vísu úr pistlinum,
en ekki um of af ást ritdómar-
ans, á vitsmunalegri umsögn.
— Hér koma nokkrir þeirra.
.... Og vegna þess að Adrí-
ana er ekki haldin neinum
rómantískum bábiljum, er
bókin hreinþvegin af öllum
grófleika, enda jafnnauða
saklaus verknaður og samlíf
karls og konu síður en svo
fallinn til að standa undir
miklu skáldverki, jafnvel þótt
hann hljóti að fljóta með, þeg-
ar rituð er saga vændiskonu".
Ennfremur. — „Aríana er
mjög skygn á samferðafólk
sitt, og næstum því að hún sé
of skygn af konu að vera, á
því þrepi í þjóðfélaginu sem
hún stendur á“. Og áfram
heldur sá góði maður. „Les
andinn verður fljótt var við,
að signor Moravia gerir ekki
víðreist til að leita þeirra or
saka er hrekja Adríönu úti í
götuviðskiptin, þess gerist
heldur ekki þörf. Vændiskon-
ur eru ekki pólitískt fyrir-
brigði, og móðir Adríönu á-
samt hennar eigin tilhneiging-
um, að viðbættu hinu algenga
fyrirbrigði sem sé lykkjufalli
í sokk ástarinnar, valda henn-
ar götumennsku.“........Og
ennþá bætir hann við: „Hún
hefur ekki tilhneigingu til að
Nokkur orð
um nútíma
lýrik
Það var tekið fram í aug-
lýsingmn um bók Sigfúsar
Daðasonar, að kvæði hans
væru rímuð, og var full þörf
á því, þar sem sú firra hefur
komizt inn í fólk, að slakað sé
á kröfu formsins í nútíma-
lýrik.
Flestar árásir, sem hín nýja
ljóðagerð hefur orðið fyrír,
byggjast á því að menn hafa
þótzt sakna rímsins, og eíga
þeir þar fyrst og fremst víð
endarím, því svo einkennilega
vill til, að margir standa í
þeirri meiningu að annað sé
ekki rím, og að þetta rím sé
ofan í kaupið þjóðlegt, jafn-
vel, þótt staðreyndir sýni, að
það sé fyrst og fremst komið
inn í íslenzkuna fyrir erlend
áhríf.
Islenzkan hefur mínna not
af slíku rími en mörg önnur
mál, þar sem hún hefur
bundna áherzlu á fyrsta at-
kvæðí orðanna.
Stafarím (stuðiar og höf-
uðstafír) eru henni eðlílegra.
Við Islendingar eigum
lengri bókmenntatradition en
flestar aðrar þjóðir í Evrópu,
og þótt undarlegt, kunni að
virðast þá eigum við. í okkar
bókmenntaarfleifð merkilega
hliðstæðu við nútímalýrik.
Þessi hliðstæða eru skálda-
kvæðin íslenzku.
Því hefur oft verið haldið
fram, að fornskáldin hafi
notað kenningar vegna þess
að þær hafi gert þeim léttara
fyrir með að ríma. Þetta er
eflaust rangt, vegna þess að
kenningarnar voru keppi-
kefli skáldanna; þeir lögðu
króka á sig til að ná í kenn-
ingar, og notuðu þær án þess
að nokkur bragfræðileg nauð-
syn krefðist þess. Kenning-
arnar höfðu sjálfar sitt eigið
skáldskapargildi.
Framhald á 4. síðu.
þjást fyrir allan heiminn, og
kannske eitthvað af næstu
plánetum.“ Þegar svo ritdóm-
arinn réttir úr bakinu, hrýtur
úr penna hans: „Hann gerir
ekki upp við persónurnar, og
hvergi er reynt að hafa áhrif
á skoðun lesandans. Honum
er sjálfum falið að dæma.“
Niðurlagsorð pistilsins, hefði
maðurinn átt að skrifa í upp-
hafi, örlítið breytt, og hætta
svo. Svo mörg eru þau orð.
Eitt vildi ég ráðleggja
manninum: Sé hann ekki
hættur að skrifa um bækur,
þá ætti hann að semja bók.
Þá er ekki útilokað, að hann
sjái hve hoplaust fyrirtækið
er.
J. P.
GEIR KRISTJÁNSSON:
SÖGUKAFLI
i.
Hann var sá eini í Stofnuninni, sem ekki var tölusettur.
Það var bagalegt í matmálstímanum, þegar súpunni
var útdeilt, því hann lenti alltaf síðastur í röðínni við eld-
húslúkuna. Annars gilti það eínu, og hann var hættur að
skammast sín fyrír að hafa þessa sérstöðu umfram aðra
menn. Hann hélt fyrst að hann væri einn af þeim, sem sóp-
uðu húsagarðana á morgnana, en þegaf til kom, voru sóparn-
ir merktir á sama hátt og mennirnir, svö hann stóð þarna
tómhentur mitt á meðal þeirra eins og fáráðlingur. Þeir
héldu fyrst að hann væri eínhverskonar eftirlitsmaður og
vönduðu sig, en þegar þeir komust að því, að svo var ekki,
urðu þeír reíðir og ráku hann í burtu.
Þá gekk hann einn fram með múrunum þar sem ekk-
ert sást nema himininn og furðaði sig á því, að sér skyldi
hvergi vera ætlaður staður.
Stundum lék hann sér að þeirri hugsun að reyna að
komast burt úr þessum stað, en þar sem hann gat ekki gert
sér' neina grein fyrir þvi, hvað þá tæki við, skorti hann
jafnan áræði, þegar á skyldi herða..
Enginn af þeím, sem hann talaði við, virtist þekkja til
þess, sem f ólst handan múranna, og það var ekki svo> mikið
sem þeír væru forvitnir. Sú hugsun að hægt væri að kom-
ast eitthvað burtu var svo ný og ankanaleg fyrir þeím, að
þeir misstu máliðr eða þá, að stafirnir í orðum þeirra voru
vafðir innan í baðmull svo ómögulegt var að festa reiður
á því, sem þeir sögðu.
Hann var því löngu hættur ad spyrja tnn annað en
það, sem þeir höfðu daglega fyrir augunum og gátu þreifað
á, hvenær sem þá lysti.
Hann hafði eytt nokkrum dögum í að leita að smugu
á þessrnn steinvegg,, og fólkið hafði líðið framhjá honum eins
og skuggar;, án þess að hann greirtdi mun á andlitum þess
og vaxtarlagi og ánþess að hann langaði til að rétta: út eftir
því hendurnar eða tala við það.
Á nætumar svaf hann á Almenningnum, þar sem hann
fékk súpuna. Verst var að flærnairtóku að sækja áJftann upp
úr lánættihu og hoppuðu svo buldí í rekkjuvoðumim, þegar
hann elti.þær með fingrunum. Þær voru litlar og. svartar og-
hann varð að þola það átölulaust að þær sygjxr úr honum
blóðið þangað til þær urðu mettar og nenntu ekM að VÆa.
hann lengur.
Morgnarnir voru ýmist biaiz- eða gráir eðá\ gulir af sóL
Þeir- komu óvænt og óboðnir eins og þegar- rnenn styggja
lygnan vatnsflöt með því að, stappa á bakkann.
Umsjónærmaður svefnstofunnar gekk. á. milli rúmanna
og gerði skarkala með tyelm potthlemmum^.
Þegar hann heilsaði á. kjötmatsmeunm'a í hvítu slopp-
unum, ýtti hann bognum skui'fufingri o'ndir nefbrjóskið
svo ermirs á nankinjakkanum rann upp af hörundsflúrinu
á úlnliðnum, þar sem gráfölt stúlkuanfjlit gægðist út úr
rauðu mannshjarta. Seinna. kom hann með skjólu og kúst
og pusaði gólfið eins; og það væri þilfar .
Þegar hann steig á torgið frarnundan Almenningnum,
gekk það í bylgjum af einmanaleik og lágar raðir húsanna
úr rauðum múrsteini tóku að bifast fram og aftur eins og í
vægum jarðskjálfta. Tindhvass'an, grannan klukkuturn bar
skáhalt í sólina, með fuglum, sem sveimuðu og hnituðu alls-
konar tákn uppi I bláu loftinu.
Hann stóð lengi og horfði á þá, og það komu menn og
stönsuðu hjá honum og fóru að horfa líka. Þegar þeir sáu
ekkert óvanalegt, ýttu þeir lauslega við honum til að ganga
úr skugga um, hvort hann væri lifandi og þegar hann leit
á þá, löbbuðu þeir í burtu. Þeir gengu hoknir í hnjánum
og álútir eins og þeir hnusuðu af jörðinni, og hann var
feginn, þegar þeir voru farnir.
Grjótið molnaði undan hamarshöggum sólarinnar og
varð að hvítu dufti, sem fyllti sprungur og holur.
Uppi, bak við gluggana, liðu kjötmatsmennirnir í hvítu
sloppunum fram og aftur eins og þeir stæðu á flutnings-
bandi. Skuggavísir klukkuturnsins þokaðist nærgætnislega
yfir torgið og stanzaði, þegar hann horfði á hann.