Neytendablaðið - 01.06.1953, Blaðsíða 2

2 — NEYTENDABLAÐIÐ
Cræðamat
nema mannlegt, að menn taki
hið útlenda fram yfir hið heima-
tilbúna, — það er alltaf einhver
ljómi yfir því, sem komið er
langt að. Við nánari kynni hverf-
ur þá slíkur ljómi oftast, og
gæðamat ætli að minnsta kosti
að geta forðað alvarlegum von-
brigðum. Sé samanburðurinn við
hina erlendu vöru óhagstæður
hinni íslenzku, gæti gæðamats-
stofnunin gefið mikilvægar leið-
beiningar um endurbætur, — sem
síðan yrði skilyrði fyrir viður-
kenningu hennar.
Vísir til innlends gceðamats.
munasjónamiði neytendans, og ef
til vill væri hægt að ná ennþá
skjótari og engu veigaminni ár-
angri með því að endurskoða þá
þjónustu, sem okkur er seld, en
með því að rannsaka vörurnar.
Við krefjumst þess, að vörurnar.
komi að fullum eða tilætluðum
notum fyrir kaupandann, og hið
sama hlýtur að gilda uin þjón-
ustuna. Þjónustan er fyrir neyt-
andann.
í hverju vöruverði er innifal-
in meiri og minni greiðsla fyr-
ir þjónustu, m. a. fyrir dreif-
ingu hennar og afgreiðslu. Sem
dæmi um þjónustu frá ein-
stökum aðiljum mætti nefna
fataþvott og hreinsun. Auk
vandamálsins um afgreiðslutím-
ann, sem er hið sama og hvað
verzlanir snertir og hliðstæðar
stofnanir, er ljóst, að neytendur
þyrftu að hafa hönd í bagga,
þegar samdar eru reglur um á-
byrgð í þessum efnum. Það er
beinlínis furðulegt, að sú regla
skuli geta gilt nokkurs staðar, að
meðferð manna á hlutum annara
sé á ábyrgð eigandans. Það er
ekki verið að lilífa taugum neyt-
endans. Þessi regla gildir ótrú-
lega víða hjá okkur, og liún er
a.m.k. ekki til að tryggja beztu
meðferð. Munu þeir vera fáir,
sem ekki hafa einhverja sorgar-
sögu að segja af eigin reynslu í
þessum efnum. Sumir liafa skað-
azt um hundruði króna í eitt og
sama skiptið.
mjög stór. Er enginn vafi á því,
að það fé bæri ríkulegan ávöxt.
Þá þyrftu NeytendasamtÖkin og
að sjálfsögðu að eiga fulltrúa í
stjórn sjálfstæðrar gæðamats-
stofnunar. Munu þau leggja mjög
ríka áherzlu á, að þessum mál-
um verði þannig skipað, að neyt-
endur megi vel við una.
En við kaupum fleira en vörur
- einnig margs konar
þjónustu.
Hagsmunir neytenda eru engan
veginn bundnir við gæði þeirra
vara, sem þeir kaupa, heldur
engu síður við þá þjónustu, sem
þeir greiða fullu verði. Við
kaupum vörur og þjónustu, hvort
tveggja fyllir þarfir okkar, og á
því er enginn eðlismunur. Lítum
snöggvast á þjónustuna frá hags-
„Þetta er ekki tilbúið, þér verðið
að koma seinna."
valdið fjárhagslegu tjóni og allt-
af óþægindum og aukafyrirhöfn
neytandans. Og sums staðar er
kæruleysið og tillitsleysið svo
mikið, að venjulegum mannasið-
um í samtölum ókunnugra er
meira og minna sleppt. En það
Það hafa margir sagt og munu
segja, að gæðamat sé tvíeggjað
vopn í höndum neytenda og
auk þess illframkvæmanlegt. En
helztu rökin fyrir gæðamati eru
þessi: Sökum fjölbreytni þeirra
vara, sem nú á dögum eru á boð-
stólunum, hinnar flóknu sam-
setningar þeirra og lokuöu. um-
buSa, er sérþekking óhjákvœmi-
leg til uö geta valifi sem réttasl.
Þar af leiSandi er gœSamat nauS-
synlegt til lei'ðbeiningar fyrir þá,
sem skortir sérþekkingu, það er
allan almenning, og raunar fyr-
ir alla neytendur, því að menn
hafa ekki sérþekkingu. nema á
takmörkuðu sviði.
Það sýnir vel, bvað sú regla
er skammgóð, að neytendur eigi
að þreifa sig áfram og læra af
reynslunni, að jafnvel þótt þeir
kynntust hlut og hétu, að kaupa
hann aldrei aftur, er alls ekki
þar með sagt, að þeir geri það
ekki óafvitandi. Sami hlutur, lít-
ið eða ekkert breyttur, getur
birzt aftur á markaðnum, undir
nýju nafni, nýju merki og í nýj-
um umbúðum. Það er ekkert
leyndarmál, að mörg fvrirtæki
hafa fjölda vörumerkja og verða
á svo til sömu vörunni. Verð-
munurinn liggur stundum ein-
ungis í vörumerkinu. Þarna höf-
um við fyrir framan okkur marga
hluti, mismunandi merki, og um-
búðir og verð og fyrirtæki. Við
erum neytendurnir, sem eigum að
velja og hafna, og vandinn er
ekki lítill. En ef við vissum, að
það er nákvæmlega hið sama í
öllum pökkunum, og að sami
maðurinn eða mennirnir eigi öll
fyrirtækin og öll merkin, þetta sé
allt upp úr sömu tunnunni, fvnd-
ist okkur þá ekki, að það væri
verið að leika sér að okkur? Vör-
urnar verða æ leyndardómsfyllri,
eftir því sem tæknin eykst. Því
meiri sem hún verður, þeim mun
meiri þörf er neytandanum á leið-
beiningum, á gæðamati.
Meðan ekkert gæðamat er til,
er neytandinn leiksoppur þeirra,
sem vilja leika sér að honum. Það
er svo auðvelt að leika á ein-
feldning, en það er ójafn leikur,
það er illa gert. Þess vegna geta
margir ekki fengið sig til þess
nema þeir þekki ekki þann, sem
þeir leika á. Neytandinn er ein-
feldningur gagnvart framleið-
andanum, hann er einfeldningur
í búðinni. Hann veit sveimér
ekki, hvort hann á að hrökkva
eða stökkva. Hann heyrir hvísl-
að: „Hoppaðu bara, það er allt
í Iagi.“ Og hann hoppar! En það
var ekkert allt í lagi.
Fyrr eða síðar verður að taka
upp gæðamat, og því fyrr því
betra, svo að við getum notið
þeirra beinu kjarabóta og þess
aukna öryggis í daglegum við-
skiptum, sem það skapar okkur.
Það þarf enginn að hafa áhyggj-
ur af því, að þeir hlutir verði
metnir, sem ekki er hægt að meta
hlutlaust. Það eru svo óteljandi
margar vörur á markaðnum, sem
hægt er að rannsaka vísindalega
og meta eftir notkunaigildi
þeirra, að það ætti ekki að vera
nein hætta á því, að slík stofnun,
sem þyrfti að setja á fót í þessum
tilgangi, teygði starfsemi sír,a út
fyrir svið hins framkvæmanlega.
ÞaS má fœra rök að því, uð
gœðamat sé brýnni þjóðhagsleg
nauðsyn fyrir lund okkar, en flest
önnur. Við gœðametum allt, sem
við flytjum út, en ekkert af því,
sem við fáum í slaðinn. En ef við
fengjum betri vörur, jafngilti það
hærra verði á úlflutningi okkar.
Sumir segja, að við höfum ekki
efni á gæðamati, en hitt er sönnu
nær, að við höfum ekki efni á
að vcra án þess. Ennþá flvtjum
við inn í landið gífurlega mikið
af fullunnum iðnaðarvörum. Ef
við fáum útlenda menn til að
vinna fyrir okkur erlendis, þá
ætti það að vera sjálfsögð krafa
landsmanna, að það yrði tryggt
að eins miklu leyti og nokkur
föng eru á, að ekki sé keypt fyr-
ir dýrmætan erlendan gjaldeyri
annað en fyrsta flokks vinna og
efni. Innflytjendurnir fara eðli-
lega eftir sölumöguleikunum á
markaðnum hérlendis, og oft geta
}>eir ekki . þekkl til hlítar þær
vörur, ,sem þeir kaupa, þótt þeir
velji þær persónulega. I því efni
eru þeir oft ekkert betur settir en
hinir íslenzku kaupendur, ]>egar
varan skartar hér á markaðnum,
— falleg og lokkandi, livað sem
nytseminni síðan líður.
íslenzk gæðamatstofnun a*lti að
sjálfsögðu að hafa náið samband
við hliðstæðar stofnanir erlendis.
Það myndi stórum auðvelda
henni starfið að geta bvggt á
þeirri reynslu, sem þegar er feng-
in, enda eru margar vörur, sem
hér eru á boðstólum, einmitt frá
löndum, þar sem gæðamatsstofn-
anir eru starfandi. Það væri að
minnsta kosti rétt að girða fyrir
það, að þær vörur, sem vegna
gæðamatsins verða óseljanlegar
Mjólkurverkfallið 1935.
Sem dæmi vil ég nefna þá
einstæða ósvinnu, er okkur Reyk-
vískum húsmæðrum var sýnd
1935, er hin nýju mjólkurlög-
gjöf var þvinguð inn á okkur
með öllum sínum göllum og
kostum eflaust líka. Þrjú til
fjögur þúsund húsmæður, sendu
undirrituð mótmæli til Alþingis
og gerðu verkfall í 6—7 daga í
mótmælaskyni, við að tekin var
af þeim barnamjólkin, sem fyrir
baráltu mæðra, lækna og ýmsra
sérfróðra manna, var með ærnum
tilkostnaði komin á markaðinn og
fékkst við gott verð, og send inn
á þau heimili, er þess óskuðu.
Þessi mjólk var af öllum talin
afburðagóð og stórl framfara- og
menningarsjior fyrir vöxt og við-
gang hvítvoðungsins. Húsmæð-
urnar fengu dóm fyrir að sýna
einbeittan vilja og neita mjólk-
urkaupum, og neitunarvald
neytendanna var gjört að póli-
tísku bitbeini milli stjórnmála-
flokkanna. Dómur var svo kveð-
inn upp yfir húsmæðrum, og
þrjár konur látnar sæta fimm
ára skilyrðisbundnum dómi. Ég
held því, að hvergi á Norður-
á heimsmarkaðnum, leiti ekki
hingað fyrir svokallað hagstætt
verð. Það er auðskilið mál, að
gæðamat myndi fljótt borga sig,
ef það gæti gefið mikilsverðar
leiðbeiningar varðandi ráðstöfun
gjaldeyristekna jijóðarinnar. Þá
myndi gæðamat einnig geta kom-
ið að góðu haldi við að skera úr
um gæði sambærilegrar innlendr-
ar og erlendrar vöru. Það er ekki
Ákveðið hefur verið að koma
á fót Iðnaðarmálastofnun hér-
lendis, og tekur hún til starfa 1.
ágúst n.k., eins og nýlega hefur
verið skýrt frá í blöðum. Hlut-
verk hennar á að vera þríþætt,
og er það talið annað í röðinni,
að hún eigi að vera bækistöð fyr-
ir gæðamat iðnaðarvara. Veitti
alþingi 200 000 kr. til starfrækslu
stofnunarinnar.
Neytendasamtökin fagna því,
að þessi stofnun muni senn taka
til starfa, og þau muríu styðja
liana eftir mætti og stuðla að
því, að lienni verði veitt viðun-
andi starfsskilyrði og lil hennar
veitt nægilegt fé til þess, að hún
geti gegnt hlutverki sínu sem
bezt. Sérstaklega munu þau
fylgjast með gæðamati stofnun-
arinnar, því sem snýr beint að
neytendum, en augljóst er, að
gæðamatsstofnunin ætti að verða
algerlega sjálfstæð stofnun, jafn-
mikilvægu hlutverki og hún hef-
ur að gegna. Verður því að skoða
þessa ráðstöfun sem vísi til henn-
ar, enda þyrfti miklu rneira en
200 000 kr. til Iðnaðarmálastofn-
unarinnar, þótt hún ætti ein-
göngu að liafa á hendi gæðamat,
hvað þá þríþætt hlutverk og öll
löndunum væri hægt að bjóða
neytendum slíka málaafgreiðslu,
eins og oft liefur verið og er
gjört á okkar litla, kæra, Islandi.
Þjóðfélaginu væri því án efa
mikill hagur í þvi, að neytendur
með samtökum sínum gætu girt
fyrir, að ósóminn endurtaki sig.
Oft minnist ég, að húsmæður hafa
átalið ýmsar vörur, er boðnar
hafa verið og talið þær lítt sölu-
liæfar. Lausnin hefur venjulega
verið góð orð, en varan seld á-
fram þeim, er ininni þekkingu
hafa haft á gæðamati. Það er því
einmitt þetta fólk, er þjóðfélagið
í tvöfaldri mcrkingu þarf að
leggja fram þjónustu við.
Hvað er hægt að spara þessu
fólki, ef hægt er að tryggja, að
fyllsta tillit sé tekið til neytenda
almennt, þegar settar eru reglur
eða teknar ákvarðanir, sem snerta
daglegt líf og afkomu heildar-
innar. Að öryggi neytendaonna í
viðskijitum sé hvarvetna tryggt
eftir mætti með leiðbeiningum,
upplýsingum og ódýrri réttar-
þjónustu.
Ef rétt er að farið með stofnun
neytendasamtaka, tel ég, að ekki
einungis Reykjavík heldur öl 1
Þá virðist það einnig svo, sem
það sé einkamál þess, sem tekur
að sér verk, hvort hann heldur
loforð sitt um að liafa hlutinn
tilbúinn á settum tíma eða ekki.
Þó geta slík svik, — sem jafn-
gilda hreinum vörusvikum, —
þjóðin í heild megi fagna þeim
framkvæmdum.
Neytendaráð danskra
húsmœðra.
1946 og 1950 heimsótti ég
í Danmörku Neytendaráð danskra
húsmæðra, en að stofnun þess
stóðu öll húsmæðrafélög og kven-
félagasambönd Danmerkur. Ég
ræddi við formann ráðsins Kar-
en Braae, og taldi hún, að skiln-
ingur danska ríkisins færi ört
vaxandi, og þeir ráðherrar, er
með Neytendaráðið færu, teldu
reynsluna sýna, að peningar, er
lagðir væru árlega til húsmæðra-
samlakanna í landinu, liafi þegar
borið ríkulegan ávöxt.
Danska Neytendaráðið hefur
á að ski|>a fræguni vísindamönn-
um, konum og körlum, læknum,
húsmæðrakennurum, húsmæðrum
og margskonar félagsfróðu fólki.
í gegnum stofnunina fer flest nú
orðið, smátt og stórt, sem kemur
á markaðinn, allt frá teskeiðum
upp í þvottavélar, og er hver
hlutur reyndur og ga:ðametinn,
og sagt t.d. um, ef eitthvað þyk-
ir betur henta til hægðarauka
kaujiendunum eða sé hejipilegri
fyrir framleiðendur.
Námskeið fyrir húsmæður eru
haldin á allskonar matarræði.
vöruvöndun og hagkvæmum inn-
kaujium á mat og efnum til fata,
að ógleymdu lagi og lögup til-
búins fatnaðar á hörn ogr full-
orðna.
Ótal margt fleira hefur danska
Neytendaráðið lagt á gjörva hönd
sem ekki er tími til að lelja,
en þetta, sem stiklað hefur verið
á, snýr allt að húsmæðrunuin og
heimilunum, enda vitum við að
flestir peningar fara í gegnum
hendur húsmæðranna, og hvaða
fjármálaráðherra getur betur bú-
ið í haginn fyrir trygga afkomu
þjóðarheildarinnar, en vel upp-
lýstar mæður, er með elju, dugn-
aði og þekkingu ávaxta dyggi-
lega sitt pund. Neytendasamtök
rekin á þjóðfélagslega réttum
grundvelli hljóta því alltaf að
vera stór trygging í rétta átt og
eiga tvímælalaust trygga og
bjarta framtíð.
Ég vil því vona, að með mætti
félagssamtaka og þroska ein-
staklingsins megi neytendasam-
tökum auðnast að vinna að al-
mennings heill og tryggari og
betri" lífsafkomu ekki eiiiungis
Reykvíkinga, heldur og allra
landsins barna, því þá er hinu
rétta maiki nað. Jónínn Guðmundsd.
AÐSTAÐA HUSMÆÐRANNA
Framh. af 1 .síðu.