Einar Þveræingur - 16.06.1926, Blaðsíða 3

1. tbl.
EINAR ÞVERÆINOUR
3
tð vera. í cambandi við þetta, dettnr
mjer ( hug það, aem gátaður maður,
kunnugur Btjórumálum aagði við mig
einu sinni. Haon aiagði að við hetðum
ekki ráð á þv(, að vera fhaldssamir
hjer á landi, þv( allar. okkar umbætur
væri ( bernsku og á byrjunaretigi. Það
er satt, en þó verður maður ftð játa
fhaldinu þann tilverurjett, að et efck-
ert væri það bjá okkur, sem vert væri
að »ha1da («, þá væmm við iila farnir,
Allur sannleikurinn mun reýndsr vera
sá, að það sem við þurfum að »halda
(«, það þurfum við umfram alt að
»örva upp«, við þurfum að halda þvf
lifandi, efla það og auðga það. S/o er
til dærnis um alt andlegt þjóðlff okk
ar íslendinga, sem er sorglega kyrk
ingslegt. Það mun sýna sig hvort (
hald og frjálslyndi bjer á landi geta
komið sjer saman á þessu sviði.
íhald og frjálslyndi hafa á undan
(örnum árum bsrist lengi og hart um
þjóðskipulagið. Markmið frjálslyndisins
var almennur kosningarrjettur, þing-
bundin stjórn o. s frv, með öðruto
nrðum, það stjórnskipulag, sem nú
hefir rutt sjer til rúms f öllum vest-
urhluta Norðurálfunnar. Frjálslyndið
hefír sigrað ( þessari baráttu. Nú er
að halda sigrinum með heiðri og sóma
Á þvf byggist »(baldsstarfsemí« (rjáls
‘lyndisins. íhaidið berst ( mörgnm lönd
um fyrir »umbóium« á þessu sviði.
Alt fer þetta á vfxl. En aðalbaráttuna
heyja nú þessir flokkar á þjóðskipulags
og fjármálaaviðinu. á hinu sfðarnefnda
ekki avo mjög ( fparnaðaráttina, held-
ur um (yrirkomulag og niðurjöfnun
á greiðslnm til opiuberra þarfa Hjer
er nóg efni að þreía um, því bjer eru
nýmælin alltið.
Það kom mikili glundroði f þessa
blassisku flokkaskiftiug þjóðræðisskipu
lagsins, þegar jafnaðarstefnan fór að
ryðja sjer til rúms. Fjórða stjettin
myndaði þriðja flokkinn, sem hvorkí
aðhyitilt hið lögbundna þjóðskipulag
nje skipaði flokk sinn eftir, (haldi og
frjálalynd’. Jsfnaðarmennirnir urðu brátt
»ihaidssamir« og »frjálalyndir«, en
það skildí, að þeir stóðu sem sjerstakt
brot af þjóðarheildlnni og ljetu hags
muni þesta brots ráða afstöðu sinni
til þjóðmáis. Það er aá (yrsti og eft
irtektaverðasti flokkur ( þjóðræðinu,
sem byggir fiokkinn upp á hagsmuna-
grundvelli, en ekki á formgrundvelli
íhalds og frjilslyndis. Sfðan hefir þess
um flokkum og flokksbrotum, sem
sameinast nm stjettahagsmuni, fjölgað.
Þannig hefir bæntíasfjettin á slðari
tfmum sameiuað sig f ýmsum löndum,
( flokka, með það fyrir augum, að
gæta hagsmuna atjettarinnar á lög-
gjafarþingum þjóðarinnar. Það hefir
oft verið nauðsyn — knúin fram af
mótstæðnm áhugamálum sveita og
stórborga eða bæja — sem heflr vald
ið þvl En frá sjónarmiði þjóðheildar-
innar, hefir sú stefua atdrei verið
heilbrigð og viðgangur landbúnaðar á
að vera heilagt áhugamál alþjtíðar f
hverju landi, þó auðvitað ekki þannig,
að aðrar eðlilegar atvinnugreinir bfði
■f þvf tjón, sem stofni þeim f háska.
L<kt mætti að orði kveða um þær
flokkaskiftingar, sem stofnað er til á
grnndvelli samvinnu (Kooperation).
Samvinns f kaupsksp hefir reynst svo
aðsrasæl með öllum þjóðum, að það
er ekki hægt að bugsS sjer nelua al-
varlega stjórumálastefnu, senu gerir
andróðnr gegn sHkri starfsemi að
stefnumáli. Það er Suðsætt mál, að
hver sá flokkur, sem vill viðgaug sinn-
ar þjóðar, hlýtur lfka að vilja viðgang
hellbrigðs samvinnuíjelagsckapar, Sltkt
á að vera ósklft áhugamál allra stfðrn-
málaflokka.
Eia af veilum þjóðræðisins er þesii
(jöigun stjörnmálaflokkanna, en eins
og komið er, virðist engin leið opin
tii þess að sporns algcrlcga við þvi.
Að minsta kosti verður að gaoga að
þv( vlsu, að á bomandi áium verði
það eitt aðalstaft frjálslyndra flokka,
f hverju landi, að styikja þjóðræðis-
skipulag og leita að ráðum til að
bæta úr þeim misamfðum, sem koma
í ljós á því i íyritu, þar sem þvf
hefir verið komið á.
Landsmálafundur.
Laugardaginn 5. þ. m. var lands-
málafundur haldinn hjer á Akureyri.
Til fundarins boðuðu: Sigurður
Eggerz 1. landskjörinn, Jón Þorláks-
son fjármálaráðherra og Magnús Krist-
jánsson heildsali. Einnig mættu á
fundinum: Frú Bríet Bjarnhjeðinsdóttir,
sú er skipar efsta sæti kvennalistans,
og fyrir hönd Jafnaðarmanna Haraldur
Guðmundsson. Fundarstjóri var Steingr.
Jónsson bæjarfógeti, en varafundar-
stjóri Þorsteinn M. Jónsson kennari.
Fyrstur hóf mál sitt Haraldur Guð-
mundsson. Vítti hann harðlega íhaldið,
og fjármálaráðherrann fyrir framkomu
hans í fjár- og skaltamálunum. Kvað
hann stefnu hans í skattamálunum þá,
að reita saman í ríkissjóð sem mest
í óbeinum sköttum, af alþýðunni, en
hinsvegar væri hann jafnan á verði
ef um aukna beina skatta væri að
ræða, kvað hann fjármálaráðherrann
lfta svo á að þeir kæmu helst niður
á efnamönnunurn en slíkt væri óhæfa.
Batnandi fjárhag ríkissjóðs á þessum
tveim síðustu árum þakkaði hann meira
forsjóninni en núverandi stjórn. En
hinsvegar kvaðst hann ekki geta sjeð
að þessi glæsilega útkoma með ríkis-
sjóðinn hefði svo mjög batnandi fjár-
hagsleg áhrif á þjóðarheildina —
atvinnulíf hennar — þar sem nú krepti
svo að, að binda þyrfti allann hinn
íslenska togaraflota við hafnargarðinn
í Reykjavík og þar af leiðandi gengu
nú fleiri þúsundir manna atvinnuiausir.
En á þetta horfði stjórnin sljó og
atgerðalaus.
Auðheyrt var á ræðu Haraldar að
hann er mjög ákveðinn jafnaðarmaður.
Gerði hann lítið úr einstaklingsfram-
takinu en dáði mjög þá stefnu jafn-
aðarmanna að verkalýðurinn tabi að
sjer stjórn og íhlutun framkvæmdanna
en ekki gat hann þess hvar hann
ætlaði að taka rekstursfje.
Næst tók til máls frú Bríet Bjarn-
hjeðinsdóttir. Kom hún lítið inn á
landsmálin enda eklfr von, þar sem
hún fylgir alls engri stefnuskrá. Dvaldi
hun aðallega við hvernig konur hefðu
verið hraktar úr bæjarstjórn Reykja-
víkur og væri nú svo komið að engin
kona ætti þar sæti og kendi hún um
það karlmönnunum. Var svo á henni
að heyra að hún vildi helst segja
sig úr lögura við karlmenn.
Var ræða hennar eigi þessleg, að
hún hefði í hyggju að taka þátt í
þingstörfum á næsta þingi, því auð-
heyrt var að hún hafði enga þekkingu
á þingraálum.
Þá tók til máls fjármálaráðherrann
Jón Poriáksson. Byrjaði hann ræðu
sína á því að gera tilraun, að koma
sjer vel við kvenfólkið. Kvað hann
íhaldsflokkinn hafa gert sitt ítrasta til
að ná samvinnu við Kvenrjettindafjelag
íslands og sameina s!g um lista, en
það mistekist. En hinsvegar gaf hann
kvenkjósendum það góða ráð að flytja
frú Briem úr þriðja sæti í fyrsta sæti.
Er það vitanlega ágætt ráð til að fella
næst efsta mann á íhaldslistanum og
má hann vera ráðherranum þakklátur
fyrir ráðlegginguna.
Þar næst talaði hann um fjármáiin.
Lýsti hann því yfir að fjárhagur ríkis-
sjóðs hefði eins og allir vita stórum
batnað síðan 1924 og þakkaði hann
það jafnt öllum flokkum ásamt for-
sjóninni, nema ekki flokki jafnaðar
manna. Þá mintist hann dálítið á
skattamálin. Kvað hann að sínu áliti
beinu skattana orðna svo háa, að þeir
mættu alls ekki hækka úr þessu, og
væru þeir bornir saman við skattstiga
tekju- og eignaskatt í nágrannalönd-
unum þá væru álögur beinna skatta
orðnar mun hærri hjer.
Þá mintist hann með fáura orðum
á bankamálið. Taldi hann sig fylgja
meirihluta bankamálanefndarinnar.
Að síðustu mintist hann á síldar-
einkasöluna. Var auðheyrt að hann
viidi sem minst um hana tala. Mátti
þó glögt heyra að hann var meðmæltur
einkasölu á síid þó hann hinsvegar
vildi ekki beita sjer fyrir málinu að
svo stöddu, mun hann hafa talið það
óþægilegt fyrir sig meðan á kosning-
unum stendur. Enda mun þeim sem
fylgja fram frjálsri verslun, þykja
höggvið all nærri sjer, ef farið verður
að einoka eina aðal framleiðsluvöru
landsins. Væri líklegt að þeir sem
fylgjandi eru frjálsri verslun athugi
vel hugarfar fjármálaráðherrans og
annara þeirra manna sem í kjöri eru,
við næstkomandi landkjör, áður en
þeir ganga að kjörborðinu.
Næstur tók til máls Magnús Krist-
jánsson heildsali úr Reykjavík og
síldarútgerðarmaður á Akureyri. Er fátt
um ræðu þessa mæta manns að segja.
En enginn gat heyrt að þar væri á
ferðinni bændafulltrúi. Mintist hann
aðallega á þrjú mál er að hans áliti
virtust vera stórmál: Tóbakseinkasöluna,
steinolíuna og kvað hann hafi verið
mikill kvennamaður ura dagana. Fjekk
frú Bríet Bjarnhjeðinsdóttir óspart að
kenna á þeim hæfileikum hans.
Er bágt til þess að vita með- jafn
gerfilega stjett sem hin íslenska bænda-
stjett er, að ekki skuli vera einn einasti
bóndi í landinu sem treystandi sje að
skipa efsta sæti á framboðslista þeirra.
Heldur skuli þeir þurfa að fá í það
sæti heiidsala úr Reykjavík. En sem
betur fer mun hjer ekki um að ræða
einhuga vilja íslensku bændanna, heldur
sárfárra manna, þeirra manna er selja
landsmönnum tóbak og lifa á að sjá
um útgáfu dagblaða þeirra er bændur
kosta, en það eru ekki bændur sem
lesa yfir prófarkir þeirra blaða.
Síðastur tók til máls Sigurður Egg-
erz bankastjóri, frambjóðandi Sjálfstæð-
isflokksins. Byrjaði hann ræðu sína á
að skýra frá stefnuskrá þeirri, er hann
fylgdi, sem birtist hjer á öðrum stað
í blaðinu. Gerði hann glögga grein
fyrir afstöðu sinni til allra þeirra
stærstu raála sem nú eru á dagskrá
þjóðarinnar. Var hann ákveðinn og
rökfastur í hverju máli. Gat .þar að
hlýða á heiiskygnan mann á hinu ís-
lenska stjórnmálasviði.
Þegar ræðumaður var búinn að
skýra frá stefnuskrá Sjálfstæðisflokksins
mintist hann við ritstjóra »Dags« fyrir
ummæli í »Degi«, þar sem ritstjórinn
kaliar hann ýmsum prúðmannlegum
nöfnum, s. s. »Stefnulausan lýðskrum-
ara, sem flotið hafi ofan á glundroð-
anum upp í efsta sæti Iandsins.«
Ræðumaður kvaðst ekki vel geta skilið
þessi ummæli ritstjórans, þar sem
það hefði einmitt verið Framsóknar-
flokkurinn, sem studdi sig upp í þptta
sæti og fanst honum illa sitja á rit-
stjóranum að velja síuum eigin flokki
jafn háðuleg ummæli. Viðurkendi rit-
stjórinn þetta frumhlaup sitt í allra
áheyrn og hlógu þá allir og klöppuðu
lof í lófa, nema ritstjórinn, þótti hann
þá alt annað en hermannlegur þar
sem hann sat undir ánægjuklið áheyr-
endanna.
Næst tók ræðum. fyrir bankamálið.
Vildi hann sjerstakan sjálfstæðan seðla-
banka, taldi hann það alt of áhættu-
mikið að láta banka, sem ræki almeun
áhæltuviðskifti, hafa með seðlaútgáíuna
að gera.
í síldarmálinu kvað hann afstöðu
sína þá, að hann væri ákveðinn á
móti einkasölu á síld. Leit hann svo
á, aó trúin á hina frjálsu verslun væri
ekki mikil hjá þeim, er flyttu það mál.
Dálítil átök urðu á milli manna í
umræðum, en óvenju lítil eftir því
sem oft vill verða á slíkum fundum.
Stóð fundurinn til kl. 1 um nóttina.
X. X.
Henry Erichsen,
harmonikusnillingurinn norski, kemur
með íslandi og heldur hér hljómleika.
Erichsen hefir haldið marga hljóm-
leika í Rvík fyrirfarandi daga og hlotið
mikið loí'.
Konungshjónin
koma hingað á föstudaginn og munu
þau og fylgdarlið þeirra stíga á land
á innri hafnarbryggjunni kl. 2 sama
dag og tekur móttökunefndin þar á
móti þeim. Síðan verður te drukkið í
Samkomuhúsinu. Væntanlega verða
bæjarbúar samtaka um, að móttakan
fari sem best fram svo hún verði
bænum til sóraa.