Dagsbrún - 26.01.1956, Blaðsíða 11

DAGSBRUN
11
Hafnarverkamennirnir voru
kjarninn í félaginu
Sigurður Guðmundsson Njarðargötu 61 segir írá
VIÐ erum staddir í stofu gegnt væntan-
legri Hallgrímskirkju. Allt inni ber vitni
um smekkvísa og dugandi húsmóður. Hannes
Stephensen formaður Dagsbrúnar situr hér
hjá Sigurði Guðmundssyni, Njarðargötu 61;
þeir ræða um stofnun Dagsbrúnar.
— Það var mikið talað um hver nauðsyn
væri að stofna þenna félagsskap, segir Sig-
urður. Ég held endilega að það hafi byrjað
hjá Sameinaða. Það var stór uppskipunar-
bátur er tekið hafði verið aftan af og vegna
þess hve hann var klunnalegur var hann
kallaður „beljan“. Það voru 6 menn á bátn-
um, þeir voru allir félags-
ÞaS hófst menn miklir, a. m. kosti síð-
við höfnina ar meir. Ég man eftir þeim
Jóni Oddssyni og Kristjáni í
Melshúsum. Það voru undirskriftir að stofn-
uninni. Ég skrifaði mig í október 1905.
— En af hverju drógst stofnunin?
— Það leið alllangt frá því farið var að
ræða stofnunina þar til Dagsbrún var stofn-
uð. Félagsstofnunin mun hafa dregizt út af
formannsieysinu. Menn vildu ekki vera for-
menn, þótt þeir væru ólmnir að vera í félag-
inu og fáanlegir til að vera í stjórninni.
Það varð töluverð breyting á kjörunum eft-
ir að Dagsbrún var stofnuð. En þegar frá
leið dofnaði yfir félaginu og þegar Héðinn
(Valdimarsson) kom til sögunnar var félagið
komið í mikla niðurníðslu. En við komu
hans kom ákaflega mikið líf í félagið. Menn
voru þá blátt áfram reknir inn í félagið.
Dagsbrún var fyrst lengi mikið kennd við
eyrarvinnu, enda voru hafnarverkamenn-
irnir kjarninn í félaginu. Það var margt
manna sem stundaði aðra vinnu sem vildi
gjarna fá Dagsbrúnarkaup, en ekki borga
gjald til félagsins. Því kippti Héðinn í lag.
— Þú ert Vesturbæingur?
var ungur fór maður til berja í Öskjuhlíðina
og Grensásinn. Þar voru nóg ber. Fólkið var
svo fátt. Ég gekk í barnaskóla
Þeir skelltu þar sem lögreglustöðin er nú.
truntunni það var eini barnaskólinn.
— Hverjum manstu eftir frá
fyrri árum Dagsbrúnnar?
— Kjartan Ólafsson lét mikið til sín taka
frá upphafi. Já, Ég kom Jörundi (Brynjólfs-
syni alþm.) í félagið. Hann var hér barna-
kennari þá en í sveit á sumrin, hjá Daníeli
á Akranesi, hann sagði Jörund betri til vinnu
en tvo aðra. Við gerðum hann að formanni,
svo að bæjarfulltrúa og síðan að þingmanni,
Davíð í Stuðlakoti var líka duglegur. Hann
var mikið í pólitíkinni, enda kallaður „heima-
stjórnardabbi" einu sinni í leikriti. Það var
stundum róstusamt í pólitíkinni í gamla daga.
Ég man að heimastjórnarmenn festu einu
sinni áróðursspjöld á truntu og teymdu hana
niður Laugaveg með áfestum slagorðum sín-
um. Þegar kom niður í miðbæinn mættu þeir
andstæðingunum, sem skelltu truntunni á
hrygginn í lækinn. Truntumaður átti fótum
fjör að launa. — og svo voru stundum hálf-
gerðir bardagar milli Vesturbæjar og Aust-
■urbæjar. J. B.
Sig. Guðmundsson
— Já, ég er fæddur í Brekkukoti í Veslur-
bænum 14. febrúar 1884. Guðmundur Magn-
ússon móðurbróðir minn byggði bæinn í
Brekkukoti. Foreldrar mínir fluttu 1890 í
Pálsbæ, er var þar sem Ingólfsstræti endar
nú. Þar sem Maríuskáli er austan Ingólfs-
strætis var tún sem Páll átti.
— Maríuskáli?
— Maríuskáli var þar sem aðventista-
kirkjan er nú. Gatan
stefndi beint á dyrnar
á Pálsbæ og ég held
jafnvel að hún hafi
myndazt fyrst til bæj-
arins. Svo fluttu foreldr-
ar mínir í Skálholtskot,
þar sem nú stendur
Bethel.
Þegar ég var ungur
þótti ekki fýsilegt að
vera laus og liðugur
og hafa enga vinnu.
Það var þessvegna
keppikefli hvers og eins
að hafa fasta atvinnu, þótt kaupið væri lágt.
Um 1898 kom Hertervig að vestan með
límónaðigerð. Ég var hjá hon-
Voru látnir um um veturinn. Hann var
vinna af sér þá í kjallaranum á Helgasen-
skuldir húsinu, er var þar sem Sig-
ríðarstaðir eða Hótel Hekla er
nú. Sumarið eftir var ég í eyrarvinnu. Fyrst
hjá Smithsverzlun í kolum. Það kom skip
með kol til herskipanna. Smith tók á móti
þeim. Kolin voru látin þar sem Hafnarstræti
17 er nú. Ekki fengu aðrir vinnu við kolin
en þeir sem skulduðu í verzluninni. Faðir
minn skuldaði þar ekki neitt, og fékk ég
því ekki vinnu þegar hún hófst. Þá var sið-
ur að tína kol er féilu af bátum og bleytti
maður sig þá oft rækilega! Ég fór því að tína
kol þegar ég fékk ekki vinnu. Þegar fjaraði
lengdist burðurinn upp úr bátunum. Á há-
degi fékk ég vinnu. Ég var þá með vasaklút-
inn minn fullan af kolum. Karhnn tók hann
af mér og lét í bynginn um leið og hann
sagði mér að fara að vinna. Ég fékk 20 aura
um tímann. Strákarnir synir þeirra sem
skulduðu í verzluninni fengu eklci nema
16—18 aura. Sumir þeirra fóru aldrei aftur
í vinnu til Smithsverzlunar.
Árið 1903 var ég hjá Thomsen í kjall-
aranum. Vorið 1905, um miðjan mai fór ég
norður í Axarfjörð að vinna við brúna á
Jökulsá á Fjöllum. Fór helzt af því að ég
óttaðist að ég yrði af mikill
Svar við drykkjumaður. Það var tölu-
kauplækkun verður vökvi hjá Thomsen.
Við bárum brennivínstunn-
urnar í kaðalbörum. Oftast á mánudögum
voru teknar upp 4—6 brennivínstunnur og
10—12 öltunnur.
Um haustið þegar ég kom að norðan var
mikið rætt og hugsað um félagsstofnun.
Hæst kaup þá var 35 aurar, en um leið og
fleiri fengust var kaupið lækkað. Menn sáu
að þeir gátu ekki lifað þannig, þótt kröfum-
ar til lífsins væru ekki miklar. Og svo var
Dagsbrún stofnuð, eftir alllangan undirbún-
ing.
í seinna skiptið er ég fór frá Thomsen fór
ég til Ziemsen. Hann hafði þá afhendingu á
vatni til skipa. Þá var kominn þar brunnur
og notaður mótor, en hann gekk mjög
skrikkjótt. Mitt verk var að dæla í bátana.
Vatnið var leitt í rörum niður á bryggju
og flutt í seglpokum er tóku 6 tonn út í skip-
in. Það voru margir franskir togarar og
vildu fá mikið vatn. Þegar vatnið kom frá
Elliðaánum byrjaði ég á vatnsbátnum.
Ziemsen og Milljónafélagið sömdu um að
flytja vatnið. Ziemsen annaðist vatnssölu
og útlát, en Milljónafélagið tók að sér flutn-
inginn. Ég var á bátnum hjá
Komum Milljónafélaginu til 1915. Við
ekki heim vorum mánaðarkaupsmenn - á
sólarhring- litlu kaupi, 60 kr., en fengum
ana út uppbót eftir vatnsmagni. Fyrst
þegar við byrjuðum á vatns-
bálnum fluttum vð aðéins 70 tonn, og höfð-
um 7 aura af tonninu. Við fengum ekki
nema gamla pumpu af Snorra goða, er búið
var að fleygja í land og gátum því litlu
afkastað, 3—4 tonnum á klst. Ég byrjaði
í vatnsflutningum hjá höfninni 1918. Knútur
Ziemsen var borgarstjóri þá. Hann keypti
bátinn hjá bróður sínum, — og við fylgd-
um bátnum. Þá fengum við miklu betri út-
búnað og gátum afkastað miklu. Vinnutím-
inn var mjög mikill. Við komum kannske
ekki heim sólarhringana út. Ég var svo
óslitið við vatnsbátinn meðan ég þoldi.
— Og svo hefur kaupið og vinnutíminn
lagazt?
— í fyrra stríði var unnið allan sólar-
hringinn. Það breytti engu um kaupið þó
verið væri að vinna allan sólarhringinn. Á
milli stríðsanna var mánaðarkaupið mig að
drepa. Held þó að það hafi verið komið
upp í 300 kr.
— Var ekki mikil dýrtíð í fyrra stríðinu?
— Jú, kolatonnið komst upp í 600 kr. að
mig minnir. Húsaleigan breyttist ekki mjög
í fyrra stríðinu. En kolaverðið kom ekki illa
við mig. Þegar við höfðum ekkert að gera
á vatnsbátnum slæddum við upp kol. Höfð-
um stundum poka við poka á dekkinu. Ziem-
sen sagði við okkur: Þið skuluð bara toga
kol eins og þið getið. Einu sinni þegar
Alliance fékk kolaskip voru þau flutt í upp-
skipunarbáti sem kallaður var
Aðförin að stirði Mangi. Hann hvolfdi
Ólafi eitt sinn öllum farminum úr
sér. Þá náðu margir í kol.
Eitt sinn slæddum við upp kolastykki sem
vóg 120 pund. Við höfðum ekkert spil í bátn-
um og það var erfitt að innbyrða það.
— Og þú varst alltaf kyrr í Dagsbrún?
— Já, konan vildi helzt að ég væri í Dags-
brún. Vinnan var þannig að erfitt var að
taka þátt í félagsstörfunum, en eftir stríðið
fór ég að fylgjast meira með, fá meiri tíma.
— Þú hefur nú samt tekið þátt í fleiru en
félagsstofnuninni. Manstu eftir Ólafs Frið-
rikssonar-slagnum?
— Hvort ég man. Það hefur aldrei verið
annað eins tilstand í bænum. Stjórnarvöldin
voru búin að fylla hús með sjúkrabörum fyrir
þá sem ætlað var að særast kynnu 1 aðför-
inni að Ólafi. Það var búizt til að drepa menn.
En það gerði vatnsbátsskömmin að ég gat
ekki verð í aðalslagnum, því svo var sá sem
með mér var á bátnum enginn félagsmaður.
En ég var þó tvisvar á vaktinni hjá Ólafi..
J. B.