blaðið - 09.08.2005, Side 12

12 I VIÐTAL
ÞRIÐJUDAGUR 9. ÁGÚST 2005 I blaðið
Leitin að réttrí niðurstöðu
,Ég var byrjaður á bókinni áður en ég sá
íram á að verða hæstaréttardómari. Eft-
ir að ég tók við starfinu hafði ég svo betri
möguleika en áður til að fjalla um ýmis-
legt sem snertir starfsemi Hæstaréttar
og það styrkir vonandi bókina”, segir
Jón Steinar Gunnlaugsson hæstaréttar-
dómari sem hefur sent fiá sér bókina
Um málskot í einkamálum.
„Bókin er fyrir alla sem vilja kynna sér
Hæstarétt og starfsemi hans en fyrst og
fremst fyrir lögffæðinga, málflytjendur
og laganema”, segir Jón Steinar. „I henni
er farið yfir réttarfarsreglurnar um mál-
skot og skoðaðir dómar þar sem leyst
hefur verið úr áhtaefnum. Bókin þjónar
ekki síst þeim tilgangi að vera leiðarvísir
og hjálpartæki fyrir þá sem reka mál fyr-
ir réttinum. Fyrir þá skiptir máh að nota
tímann vel og gera hlutina rétt.”
Hversugagnrýninn ertu íbókinni?
,Bókin fjallar um lagareglumar og beit-
ingu þeirra. Ef ég td ósamræmi birtast
í dómsúrlausnum á einhverju sviði eða
að dómsúrlausn fái ekki staðist segi ég
skoðunmína.“
Lagareglur á lífið sjálft
Maður heyrir oft á venjulegufólki að það
sé hissa á að lögfræðingar skuli ekki vera
sammála í einstökum málum?
„Ég hef stundum orðið var við sjónar-
mið af þessu tagi, að fóUd finnist að það
þurfi ekki að deUa um niðurstöður þvi
þær Jiljóti að fdast í lagatextum. Þetta
er ekki svona einfalt. Lagareglur em
almennar reglur sem eiga að gilda um
þau tilvik sem upp geta komið. Svo
gerist eitthvað og þann atburð þarf að
heimfæra undir lagareglu. AtvUdn geta
verið með þeim hætti sem enginn hafði
í huga þegar lagareglan var sett Þá geta
off risið mjög erfið áhtamáL Það má
segja að meginviðfangsefhi lögfræðinn-
ar sé einmitt að leysa úr álitaefnum um
það hvemig eigi að bdta lagareglunum
á lífið sjálft. Þetta er ekld eins einfalt og
fólkhddur.
Það má einnig vdta fyrir sér mismun-
andi skoðunum um JUutverk dómstól-
anna. Ég er þeirrar skoðunar að hlutverk
dómstólanna sé að dæma eftir settum
lögum og öðrum lagareglum. Sumir lög-
fræðingar eru ósammála mér um þetta
og telja að dómstólum sé heimUt að setja
nýjar reglur og jafnvel breyta þeim sem
fyrir em. Það td ég ekki standast Við
höfum lýðræðislega kjörið þjóðþing og
hlutverk þess er að setja reglur. Sumir
segja að það kunni að vera fleiri en ein
rétt niðurstaða í tílteknu áhtamáh. Ég
er ósammála því. Við hljótum alltaf að
nálgast lögfræðUeg úrlausnarefni með
því hugarfari að leita að hinni einu réttu
niðurstöðu þótt okkur kunni að greina á
um það hver hún er, jafhvel eftir að hafa
þrautskoðað máhð.”
Refsingar og samræmi
Finnstþér ríkja ofmikil refsigleði íþjóð-
félaginu?
„Eg er eldd refsingaglaður maður en
það er óhjálcvæmUegt að mönnum sé
refsað fyrir brot á hegningariögum. Sam-
ræmi þarf að vera í refsingum milh ein-
stakra flokka af afbrotum. Þegar maður
tekur við dómarastarfi má vera að hann
hafi aðrar skoðanir á því hvemig eigi að
ákvarða refcingar fyrir ákveðna brota-
flokka en gert hefur verið. Það er hins
vegar augljósum vandkvæðum bundið
fyrir hann að taka að beita þessum skoð-
unum vegna þess að það er þýðingarmik-
ið að menn hljóti sambærilegar refeingar
fyrir sambærUeg brot Það gengur ekki
að einn fái vægari dóm en annar bara eft-
ir því hvaða dómari það er sem dæmir
f máh hans. Þama verður að ríkja sam-
ræmi.
Svo ég snúi talinu að lögunum eins og
ég vU sjá þau, en ekki eins og þau eru, þá
tel ég að stundum séu refeingar fyrir lík-
amsmeiðingar og ofbddisbrot jafrivd of
vægar meðan refeingar á öðrum sviðum,
eins og í fíkniefhamáium, em of þungar.
í ffknefnabrotum em menn að eiga við-
skipti, þar sem sdjandinn sdur og kaup-
andinn kaupir og báðir vUja eiga viðskipt-
in. Þótt þetta sé gert refeivert í lögum sjá
„Fólk á oft erfitt með aðgreina þær meginreglur laga sem við verðum að hafa í heiðri og
tilfinningasemina sem brýst út hjá þvi f einstökum málum. Enginn lögfræðingur getur
leyft sér að blanda þessu saman."
allir að þessi brot em allt annars eðlis en
þegar einn maður tekur sér vald yfir öðr-
um manni, gengur f skrokk á honum og
limlestir hann jafhvd. En meðan þjóð-
fdagið hefur ákveðið að fikniefnabrot
séu refeiverð þá ber að refea fýrir þau. I
lögunum er hins vegar nauðsynlegt að
gæta samræmis við refeingar í öðrum
floklcum afbrota. Ef refeingar fýrir fikn-
efhabrot em mjög þungar nálgast þær
refeingar fyrir alvarieg ofbeldisbrot. Ef
refeiramminn fyrir morð er sextán ár
en tólf ár fýrir fíkniefhabrot þá gæti svo
farið að menn sem horfast í augu við að
talca út refeingu fyrir alvarieg fíknieftia-
brot grípi tíl örþrifaráða til að sleppa því
fjögur ár er kannski ekki svo mikU við-
bót fyrir þá hvað refsingu varðar. Þegar
menn setja lög verða þeir að hafa slík
atriðiihuga.”
Þegar þú varðst hæstaréttardómari var
þér kippt út úr þjóðfélagsumræðunni og
margir sakna þín því þú varst óhræddur
oghafðirsjálfstæðarskoðanir.Saknarþú
þess ekki að hafa ekki fullt málfrelsi leng-
ur.efégmá orða það þannig?
„Ég tók ákvörðun um að sækja um
þetta embætti og vissi allan tímann að
það myndi þýða að ég gæti ekki tjáð mig
í sama madi og áður um þjóðfdagsmál.
Ég er svo einfaldur maður að ég á auðvdt
með að lifa með þessu. Þetta nýja starf
hefur mikla kosti sem fdast í því að ég
hef nú meira næði en áður til að fást við
viðfangsefnin á sviðum lögfræðinnar.
Það er meiri ró yfir þessu starfr og friður.
Maður fer ofan í saumana á málunum
og finnur mjög til ábyrgðarinnar sem
því fyigir að skera úr um þýðingarmik-
U málefhi fóllcs. Aldrei má slá slöku við.
Það er ekkert mál svo ómericUegt að
það krefjist ekki fullrar athygh. Ég finn
til þessarar ábyrgðar og vU uppfyUa
væntingar og standa mig f starfi. Þetta
er gjöfult fyrir mig persónulega og ég
fæ persónulega ekki minna út úr því að
vinna þessi lögfræðistörf hddur en þau
sem ég vann áður þar sem í minn hlut
kom stundum að slást á opinberum vett-
vangi um knýjandi álitaefni af vettvangi
lögfræðinnar."
Meginreglur og tilfinningasemi
Það sem þú sagðir og skrifaðir vakti
gríðarleg viðbrögð, stundum haturs-
full. Var það ekkert erfitt?
„Ég hef alltaf haft ákveðna tilhneig-
ingu til að segja skoðun mína og
færa rök fyrir henni. Viðbrögðin
verða gjarnan sterkust þegar það
sem sagt er skiptir máli. Það mál
sem ég fjallaði um opinberlega og
var hvað erfiðast var kynferðisbrota-
mál þar sem ég hafði verið verjandi
manns sem var sýknaður f Hæsta-
rétti en á var ráðist á opinberum
vettvangi, þrátt fyrir sýknudóminn.
Ég gat ekki horft á það þegjandi og
tók til varna. Kannski bara til varn-
ar þeirri meginreglu að menn skuli
teljast saklausir þar til sekt þeirra
sannast. Þessar umræður kölluðu
fram tilfinningaþrungin viðbrögð.
Fólk á oft erfitt með að aðgreina þær
meginreglur laga sem við verðum
að hafa í heiðri og tilfinningasem-
ina sem brýst út hjá því í einstökum
málum. Enginn lögfræðingur getur
leyft sér að blanda þessu saman. Ég
benti á þetta og vissi að ég myndi
kalla fram tilfinningaþrungin við-
brögð. Sannarlega gekk það eftir.
Það var ekkert auðvelt en nauðsyn-
legt. I viðkvæmum málum þar sem
sönnunarbyrði er erfið, eins og í
kynferðisafbrotamálum, hafa jafn-
vel komið fram kröfur um að dæma
menn þrátt fyrir að sekt þeirra
sé ekki sönnuð. Þetta megum við
aldrei gera. Tilfinningar mega ekki
verða til þess að menn hafni mikil-
vægum mannréttindarreglum."
Erþað þá eitt afgrundvallaratriðum í lög-
fræði að hugsa ekki aftilfmningasemi?
„Lögfræðingar tala um að þeir tileinki
sér „juridiskan“ þankagang sem er há-
tíðlegt orðalag á einhverju sem þeir tdja
sér til tekna. Þá má spyrja hvaða þanka-
gangur það sé? Ég vil meina að það sé að
hugsa bara um eitt í einu. 1 þessu felst sá
kjarni að láta ekki atriði, sem ekki skipta
máh fyrir það afrnaricaða áhtaefni sem
úr þarf að leysa, hafa áhrif á úríausnina.
Ég skal taka dæmi um þetta. Hugsum
okkur sakamál þar sem deilt er um
hvort sannað sé að sakborningur hafi
drýgt brotið. Dómaramir eru í vafa um
sektina. Þá eigaþeir eftir meginreglunni
að sýlcna manninn en þeir mega eklci
sakfella og draga svo úr refsingunni af
því þeir bafa vonda samvisku af því að
hafa sakfellt. Ef dómari sakfellir mann
verður hann að miða refsinguna við að
maðurinn hafi ffamið brotið. Hann má
ekki veita afelátt af henni vegna þess að
hann tdur að glæpurinn hafi ekki verið
fullsannaður. Stundum hdd ég að þetta
hafi verið reyndin í íslenskum dómsmál-
um.
kolbrun@vbl.is