blaðið - 09.08.2005, Page 26

26 I BÖRW OG UPPELDI
ÞRIÐJUDAGUR 9. ÁGÚST 2005 blaöiö
Helmingur unglinga veit hvað geðheilsa er
umræða skilar árangri
Um 52% unglinga vita hvað geð-
heilsa er samanborið við 22% árið
2001. Að sama skapi telur 15% ung-
linga að ekki sé hægt að tala um geð-
heilsu hjá frísku fólki en um 85%
telur svo vera. Þetta kemur fram
í nýrri könnun Dóru Guðrúnar
Guðmundsdóttur, verkefnastjóra
hjá Lýðheilsustöð á þekkingu nem-
enda í Vinnuskóla Reykjavíkur á
geðheilbrigði. Könnunin var lögð
fyrir 79 unglinga í Reykjavík í júlf-
mánuði.
Geðrækt hefur verið með fræðslu
fyrir nemendur Vinnuskóla Reykja-
víkur um geðheilsu og sjálfsmynd
undanfarin sumur og jafnframt
kannað viðhorf unglinganna til þess-
ara mála.
Töluverð breyting hefur orðið á
hugmyndum unglinga um geðheilsu
frá árinu 2001 til ársins í ár og nú
vita mun fleiri unglingar hvað geð-
heilsa er. „Við lögðum fyrir spurn-
ingalista 2001 og vorum að skoða
viðhorf unglinga til geðheilsu. Við
spurningunni hvað geðheilsa væri
þá var algengasta svarið að það væri
geðveiki eða eitthvað tengt veikind-

Dóra Guðrún Guðmundsdóttir, verkefna-
stjóri hjá Lýðheilsustöð
um og það voru um 40% unglinga
sem tengdu geðheilsu við geðveiki
árið 2001. Það var því sérstaklega
mikilvægt að útskýra nákvæmlega
hvað geðheilsa er. Því ef við segjum
þeim að það sé mikilvægt að rækta
geðheilsuna og þau líta á það sem
eitthvað tengt veikindum þá er það
mjög misvísandi. Við sem höfum
verið með þessa fræðslu höfum ver-
ið að finna fyrir því að hugmyndir
þeirra eru að breytast og núna þegar
við spyrjum eru þau farin að tengja
geðheilsu við eitthvað hlutlaust", seg-
ir Dóra Guðrún.
Ekki einhver skrýtinn einstaklingur
Samkvæmt Dóru er hér að þakka
mikill umræðu um geðheilsu. „Geð-
rækt, Geðhjálp, Hugarafl, Rauði
krossinn og fleiri hafa unnið að því
að opna umræðuna um geðheilsu í
þjóðfélaginu. Með hjálp fjölmiðla,
fólks sem er áberandi í þjóðfélag-
inu og fólks sem hefur að glíma við
geðheilsuvandamál hefur umræðan
um geðheilsu komist upp á yfirborð-
ið. Umræðan er greinilega að skila
árangri og við erum að mæla það í
þessari könnun. Unglingarnir eru
að gera sér betur grein fyrir því hvað
það er sem valdi geðheilsuvandamál-
um. Þetta er ekki bara einhver skrýt-
inn einstaklingur með geðheilsu-
vandamál heldur getur þetta komið
fyrir hvern sem er. Auk þess gera
unglingarnir sér grein fyrir því að
streita og umhverfi getur ýtt undir
að við fáum geðheilsuvandamál."
Um 15% telja frískt fólk
ekki hafa geðheilsu
Úrtakið í ár var úr sama hluta
Reykjavíkur og árið 2001 og segir
Dóra að það hafi verið þýðingarmik-
ið. „En við fáum samt þennan mun
að það eru um 52% núna sem gerir
sér grein fyrir því hvað geðheilsa er.
Það er því mikill meirihluti og lang-
algengasta svarið er að geðheilsa sé
andleg heilsa eða líðan. Geðheilsa
er einn þáttur af heilsu okkar og ef
hún er ekki í lagi þá er heilsan okkar
ekki í lagi. Það voru um 85% ungling-
anna sem sögðu að það væri hægt að
tala um geðheilsu hjá frísku fólk. En
það er samt líka sláandi að 15% segja
bara nei. Við erum því á réttri leið
en við erum ekki komin í höfn.“
Strákar eiga erfiðara með
að tala um líðan sína
I könnuninni mátti sjá mikinn kynja-
mun og til dæmis finnst strákunum
óþægilegra að tala um andlega líðan
og eru frekar á því að þeir sem eiga
við geðheilsuvandamál að stríða séu
ofbeldisfyllri en aðrir og vilja síður
búa í næsta húsi við einhvern með
slíkan vanda en stelpurnar. „Það
er sláandi hve kynjamunurinn er
mikill og það virðist alltaf vera
sem strákar eigi erfiðara með að
tala um líðan sína en stelpur. Það
kom fram í könnununum bæði ár-
ið 2001 og 2005. Þetta má líka sjá á
fullorðnum. Konur tala meira um
hvernig þeim líður og leysa frekar úr
vandamálum sínum á meðan karl-
menn virðast eiga erfiðara með það.
Þunglyndi er algengara hjá konum
en körlum en hins vegar eru fleiri
karlmenn alkahólistar og það er
skilgreint sem geðheilsuvandamál.
Er þá kannski mismunandi hvernig
þeir vinna úr vanlíðan sinni? Getur
verið að konurnar segi frá sinni van-
líðan og greinist þá með þunglyndi
en karlmennirnir segi síður frá en
drekki sig frá vanlíðaninni? Þetta
eru bara vangaveltur sem við þurf-
um að skoða.“
Fjórðungur íslendinga glíma
við geðheilsuvandamál
Um 25% íslendinga glíma við geð-
heilsuvandamál einhvern tímann
á lífsleiðinni. Þegar unglingarnir
voru spurðir taldi mikill meirihluti
þeirra að 15% íslendinga eða færri
glími við geðheilsuvandamál. Um
þær niðurstöður segir Dóra Guðrún:
„Þegar við berum saman niðurstöð-
urnar frá 2001 við 2005 sjáum við að
það miðar í rétta átt í hverri einustu
spurningu. Við spurðum einnig ung-
lingana hvert þau leita sér aðstoðar
ef þeim líður illa, ef þau gera það
á annað borð. Það voru langflestir
sem sögðust mundu leita til fjöl-
skyldu eða vina núna en árið 2001
sögðust þau leita mest til fjölskyldu.
Við álítum sem svo að þau séu orðin
opnari að tala um liðan sín á milli.
Okkur fannst jákvætt að sjá að þau
væru að tala meira sín á milli.“
svanhvit@vbl.is
Foreldrar þurfa að sýna
börnum sínum virðingu
Baðsæti fyrir börn
geta verið hættuleg
Þrátt fyrir að virðing hafi alltaf ver-
ið mikilvæg þá hefur vægi hennar
aukist enn meira í nútímasamfélagi
enda er það fjölmennt, alþjóðlegt
og margbreytilegt. Besta leiðin til
að börnin læri virðingu er að hinir
fullorðnu sýni þeim virðingu en
því miður er því oft ábótavant. Virð-
ing er ekki einungis nauðsynleg í
samskiptum heldur er sjálfsvirðing
gríðarlega mikilvæg líka. I raun má
segja að sjálfsvirðing sé nauðsynleg
til að börn komist áfram í lífinu og
líði vel með sjálfan sig og sitt líf.
Leyfið börnunum að finna ást
I nútímasamfélagi er auðvelt að
verða vitni að óvirðingu í garð ann-
arra og það er því ennþá mikilvæg-
ara að kenna börnum virðingu. Með
því að fylgjast með foreldrum sín-
um og öðrum fullorðnum læra börn
hve mikilvæg virðing er og hvernig
skal nota hana. Það eitt hvernig fjöl-
skyldumeðlimir ávarpa hvorn ann-
an á heimilinu getur haft griðarleg
áhrif.
Hægt er að kenna börnunum virð-
ingu með því að koma fram við þau
eins og þau séu mikilvægustu ver-
urnar í heiminum. Sýna skal börn-
unum skilyrðislausa ást og hlusta á
þau með allri athygli. Leyfið börnun-
um að finna ást í gegnum faðmlög,
orð og hrós. Ýta skal undir og vekja
athygli á jákvæðri og virðingarfullri
hegðun. Foreldrar og aðrir fullorðn-
ir eru fyrirmyndir og þurfa því að
vera góðar fyrirmyndir.
Foreldrar þurfa að við-
urkenna eigin galla
Foreldrar freistast oft til að benda
börnum á mistök þeirra svo þau
bæti sig en þetta getur haft öfug
áhrif. Þegar börnum finnst sem
þau séu dæmd og þeim er hafnað
þá finna þau ekki fyrir löngun til að
bæta sig. Þegar börn eru gagnrýnd í
stað þess að þeim sé kennt að bæta
sig þá eru meiri líkur á að þau læri
að dæma sjálfan sig og aðra. Börn
læra að virða þá sem sýna þeim
virðingu. Besti árangurinn við upp-
eldi fæst ef foreldri elur barnið upp
með ást en setur líka niður reglur
á ákveðinn umhyggjusaman hátt.
Þótt börn þurfi á ögun að halda þá
þarf að fylgja ást, stuðningur og við-
kvæmni ef ætlunin er að ýta undir
jákvæða hegðun. Til að kenna virð-
ingu þurfa foreldrar að viðurkenna
sina eigin galla. Þeir þurfa að biðja
barnið afsökunar ef þeir hafa verið
ósanngjarnir og það þarf að biðja
barnið um fyrirgefningu ef barnið
er sært. Með því skilur barnið hvað
felst í virðingu og getur þar með virt
sjálft sig og aðra. ■
Baðsæti er búnaður sem er ætlaður
til að létta foreldrum böðun lítilla
barna og eru þau flest fest með sog-
koppum við baðið. Búnaðurinn er
útbúinn fyrir börn sem náð hafa
6 mánaða aldri og hægt er að nota
hann í flestum tilfellum til 12-16
mánaða aldurs.
Baðsæti eru ekki ör-
yggisbúnaður
Búnaður sem settur er í sölu þarf að
uppfylla ákveðnar kröfur sem byggj-
ast á lögum og reglugerðum. Sumar
barnavörur á markaði uppfylla einn-
ig ítarlega staðla. Fyrir leikmann get-
ur verið erfitt að átta sig á því hvað
býr að baki viðurkenndum merking-
um. Það sem er mikilvægast fyrir for-
eldra að átta sig á er að þó að varan
standist allar kröfur getur hún samt
verið hættuleg í notkun. Mesta hætt-
an við baðsætin er ofurtrú foreldra á
búnaðinn að hann sé alveg öruggur
og að ekkert geti komið fyrir barnið
í honum. Því miður eru sogkopparn-
ir sem halda sætinu ekki traustari
en svo að við hreyfingu barnsins í
vatninu geta þeir auðveldlega losnað.
Fyrir nokkrum árum var gerð rann-
sókn í Finnlandi og í ljós kom að öll
baðsætin sem prófuð voru losnuðu
frá baðkarinu á innan við mínútu.
Sápa getur líka minnkað viðnám
en oft myndast sápulag í baðkarið
og innan í sogkoppana. Þetta gerir
það að verkum að festingarnar virka
illa.
Alvarleg slys í baðsætum.
I nágrannalöndunum hafa nokk-
ur börn drukknað í baðsætum og
því miður munaði litlu hér á landi
fyrir skömmu þegar kornabarn var
næstum drukknað. Mikilvægt er að
skilja barn aldrei eftir eitt, ekki eitt
augnablik, í baðsæti. Smábarn sem
hvolfist ofan í vatn missir áttir og
veit ekki hvernig það á að bregðast
rétt við. Baðsætið virkar líka sem
fjötrar þannig að barnið er fast í því
og á því erfitt með að halda sér upp
úr vatninu. Drukknanir af þessu
tagi gerast hljóðlega og fljótt þannig
að foreldrar fá enga viðvörun. Látið
aldrei eldra systkini bera ábyrgð á
litlu barni í baði, alvarleg slys hafa
orðið við slíkar aðstæður. Munið
að barn undir 12 ára aldri sem virð-
ist vera mjög skynsamt hefur ekki
þroska eða getu til að forðast eigin
slys, hvað þá heldur að gæta yngri
barna.
Herdís L. Storgaard
herdis@lydheilsustod. is